Morgunblaðið - 17.07.1994, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 17. JÚLÍ 1994 11
tíma og peningum í að kanna og
rannsaka. Fyrir 20 árum síðan töld-
um við til dæmis að læknavísindin
hefðu loks haft betur í baráttunni
við smitsjúkdóma. Engum dytti í hug
að halda slíku fram í dag. Nægir í
þeim efnum að nefna HIV veiruna.
Við gerum okkur æ betur grein
fyrir því hversu lítið við vitum í raun
og veru. í Nesstofu í gær fræddist
ég um fyrsta landlækni ykkar, dr.
Bjarna Pálsson, sem bar ábyrgð á
heilsufari 25 þúsund íslendinga. En
þegar við hugleiðum hver staða
læknisfræðinnar var á 17. öld og
hversu lítið var í raun og veru vitað,
hygg ég að réttmætt sé að segja,
að hversu góður sem ásetningur dr.
Bjarna Pálssonar var, hafi það jafn-
vel verið skynsamlegri kostur fyrir
hann að halda sig-f ákveðinni fjar-
lægð frá sjúklingum sínum, því í
raun og veru var það haria lítið sem
hann gat gert á þessum tíma til
þess að lækna sjúkt fólk! Þótt það
hljómi ótrúlega, þá má segja, að al-
mennt hafi þetta átt við um lækna
og sjúklinga þeirra, allt fram á upp-
haf þessarar aldar. í dag vitum við
svo miklu meira en í upphafi 20.
aidarinnar um uppruna sjúkdóma
eins og svo ótal mörg dæmi sanna.“
Nýtt hlutverk læknisins
- Hvert verður þá hlutverk lækn-
isins, þegar kemur fram á næstu
öld, með tilliti til þeirrar öru þróun-
ar, sem á sér stað í læknavísindum
og hveijar verða hans siðfræðilegu
skyldur, í samanburði við það sem
nú er?
„Við þurfum á skipulagi að halda,
þar sem allir eru sáttir við og viður-
kenna, að þeir eru hiuti liðsheildar-
innar og geta ekki sinnt læknisstörf-
um sínum einir og einangraðir. Störf
lækna verða í auknum mæli fram-
kvæmd með þeim hætti, að hópar
sérfræðinga starfa saman, þar sem
sérhver sérfræðingur gerir sér grein
fyrir því að það er ekki einungis
hans sérfræðiþekking sem skiptir
máli, heldur mengi þeirrar sérfræði-
þekkingar sem fyrir hendi er í sér-
fræðihópnum, og þannig verði hægt
að veita hveijum einstaklingi árang-
ursríkustu Iæknisþjónustuna. Þann-
ig þarf hver sérfræðihópur á ákveðn-
um framkvæmdastjóra að halda,
sem lítur á það sem höfuðskyldu
sína, að tryggja að hópurinn starfi
náið og vel saman og tryggi þannig
hámarksárangur.
Þegar spurt er um siðfræðilegar
skyldur lækna í framtíðinni, þá er
ekki hægt um svör, því álitamál eru
ótal mörg. í framtíðinni á heilbrigð-
isgeirinn eftir að takast á við ýmis
siðfræðileg vandamál. Þessu til skýr-
ingar nefni ég, að nú erum við fær
um að veita ýmsa læknisþjónustu í
þágu sjúklinga, sem er svo kostnað-
arsöm, að hún er ekki veitt öllum.
Það er siðfræðilegt spursmál hvernig
eigi að velja hvetjir eigi að njóta
slíkrar þjónustu. Því er tjl dæmis
þannig háttað í Bretlandi að velferð-
arkerfið greiðir ekki fyrir „gerfi-
nýra“ hjá sjúklingum sem eru eldri
en 60 ára. Þessi úrskurður er byggð-
ui' á siðfræðilegu mati. Siðfræðilega
spurningin er sú, hversu mikinn
þátt þú vilt taka í því að greiða fyr-
ir læknisþjónustu sem ég þarf á að
halda. Vissulega eru það ekki lækn-
arnir sem ákveða reglu sem þessa,
en þeir verða að koma við sögu, við
ákvarðanatökuna, þó að hún sé fyrst
og fremst af pólitískum toga.“
Siðfræðileg vandamál
„Það eru alls konar siðfræðileg
vandamál sem blasa við læknum í
dag, ekki síst vegna þróunar þeirrar
þekkingar sem við höfum aflað okk-
ur á erfðavísum og litningum. Flest-
ir líta þannig á, að mannshugurinn
sé afsprengi mannsheilans, manns-
heilinn afsprengi litninga og hugar-
starfsemin þannig framleiðsla litn-
inganna. Ef við snúum þessu við,
getum við sagt: litningar eru hugar-
framleiðsla, ekki bara orðið, heldur
litningarnir sjálfir. Þeir eru efnasam-
band, sem við getum framleitt og
við framleiðum.
Þessi framleiðsla okkar er enn á
frumstigi, en í síauknum mæli getum
við framleitt litninga og komið þeim
fyrir þar sem við kærum okkur um.
Það sem áður var aðeins til sem
fræðilegur möguleiki, er nú mjög svo
framkvæmanlegt, og slíkt vekur upp
margar siðfræðilegar spurningar,
svo sem þessa:
Huntington sjúkdómurinn er
erfðasjúkdómur - taugahrörnunar-
sjúkdómur sem leiðir til dauða. Með-
ganga hans er löng og hann brýst
ekki fram fyrr en sjúklingurinn er
kominn á fimmtugs- eða sextugsald-
urinn.
Nútímatækni og þekking á geninu
sem sjúkdómnum veldur, gerir það
hins vegar að verkum, að hægt er
að greina sjúkdóminn þegar á fóstur-
stigi. Hvað er þá til ráða? Þetta er
auðvitað geysilega stór siðfræðileg
spurning. Akveður þú fóstureyð-
ingu? Við erum ekki enn komin á
það stig, að við getum skipt á þess-
um litningi og heilbrigðum. En verði
niðurstaðan sú að fóstureyðing sé
ákveðin, þá verðum við um leið að
horfast í augu við það, að við getum
verið að eyða Mozart framtíðarinnar.
Annað dæmi er það, að við getum
með greiningu fundið genið sem
veldur bijóstkrabbameini hjá um 5%
sjúklinga, þegar í bernsku. Líkur
þess að þeir sem hafa þetta gen fái
síðar á ævinni bijóstkrabbamein eru
á milli 85% og 90%. Hvert er þá
siðfræðilega vandamálið þarna,
kannt þú að vilja vita. Jú, greiningin
og meðferðin í bernsku er kostnaðar-
söm. Á að leggja í þann kostnað, til
þess að bjarga um 5% væntanlegra
bijóstkrabbameinssjúklinga frá
sjúkdómnum, eða alla vega, að draga
úr líkum þess að sjúklingurinn fái
bijóstkrabba, með forvarnaraðgerð-
um?“
- Ertu þeirrar skoðunar að þeir
sem með fjárveitingavaldið fara
hveiju sinni, geri sér ekki fulla grein
fyrir þýðingu rannsóknar- og þró-
unarstarfs almennt og því séu fram-
lög til slíkra vísindastarfa ekki meiri
en raun ber vitni?
„Tvímælalaust. Það skortir stór-
lega á að nægilega sé fjárfest í vís-
indum. Stofnanir, ríkisstjórnir, og
samtök, sem bregðast þeirri skyldu
sinni að fjárfesta í þróunar- og rann-
sóknarstarfi, eru á sjálfstortímingar-
braut. Fyrir þróun vísinda, ekki síst
læknavísindanna, er öflugt rann-
sóknar- og þróunarstarf grundvall-
aratriði. Þeir sem stýra því hvert
fjármagnið rennur, verða að gera
sér ljóst að „Lærdómur er nafn dags-
ins í dag“. (Learning is the Name
of the Day!)
Ég held því fram, að það sé Akil-
lesarhæll lýðræðisríkja í dag, að
fólkið gerir ávallt kröfu til þess að
njóta afraksturs fjárfestinga sinna
þegar’í stað, en horfir ekki til fram-
tíðar. Það verður að vera fyrir hendi
framtíðarsýn, til þess að þeir sem
stýra fjármagninu geri sér grein
fyrir nauðsyn þeirra fjárfestinga sem
þú spurðir um.“
- Dr. Tosteson. Mér skilst að þú
hafir átt norskan langafa, svo þú
átt ákveðnar rætur hér í norðaustri
frá heimkynnum þínum. Ekki get
ég skilið við þig, án þess að spytja
hvernig þér hefur líkað hér í þessari
fyrstu íslandsheimsókn þinni?
Hér brosir dr. Tosteson breitt og
svarar á dönsku, svo að norræn
tengsl hans fari ekkert á milli mála.
Hann segir það hafa verið einskonar
hátind dönskunáms síns, þegar hann
á árum áður var staddur í Kaup-
mannahöfn og talaði það sem hann
taldi vera hina ágætustu dönsku og
Daninn svaraði á danskt'i dönsku:
„Svo þér eruð frá íslandi"! Tosteson
upplýsir að föðurætt hans sé af
norsku bergi brotin og móðurættin
frá Wales.
„Mér hefur verið tekið hér af
mikilli hlýju og einskærum höfðings-
skap. í gær skoðaði ég Nesjavalla-
virkjun og heimsótti Þingvelli. Mér
finnst því sem ég hafi með heim-
sókninni til Nesjavalla_ fengið að
gægjast inn i framtíð íslands, þar
sem hátækni ræður því hvernig þið
nýtið orku ykkar á einstæðan hátt
og jafnframt hafi ég fengið að kynn-
ast pólitískum uppruna þjóðarinnar,
með heimsókn minni til Þingvalla.
Ég má til með að koma á fram-
færi þakklæti fjölskyldu minnar sem
ferðaðist hingað með mér, og er al-
veg jafnhrifin óg ég eftit1 sín fyrstu
kynni af landi ykkar og þjóð.“
Vænlegustu kostirnir tilaðl
gera sumarfríið frábært!
CMHP-LETTlALDVAGtW
HOBBY hjólhýsi
Yfir 20 ára reynsla á íslandi skipar
Camp-let í öndvegi meðal tjaldvagna.
Traustur, stór og ákaflega þægilegur
í meðförum.

Hobby eru óvenju íburðarmikil og
glæsileg heilsárs-hjólhýsi en samt á
góðu verði. Opið lau. 10-16 Og
sun 13-16
Sýning um helgina!
<7ÍSU JÓNSSON HF
lsia
I

Bíldshöfða 14, 112 Reykavík, s. 876644. Umboðsmenn: BSA, Akure.vri: Bflasalan Fell, Egilstöðum og Bilakringlan, Keflavík
Af hverju að kaupa
notaðan bíl þegar þú
getur fengið nýjan
Fiat Uno Arctic
á lægra verði en marga
2-3 ára gamla bíla
af svipaðri stærð?
Fiat Uno Avctic
Bestu bílakaupin! .
Verðkr. 779.000
UNO 45 3D
A götuna - ryðvarinn og skráður.
Það borgar sig að gera verðsamanburð
við aðra bíla. Við tökum gamla bílinn
upp í og lánum allt að 75% kaupverðs
ti' 36 mánaða. ITALSKIR BILAR HF.
Skeifunni 17 • 108 Reykjavík • sími (91)887620