Morgunblaðið - 02.06.1999, Síða 31

30 MIÐVIKUDAGUR 2. JÚNÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
+
MORGUNBLAÐIÐ
PltrgmmMnMI*
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
IÐGJÖLD
BÍLTRY GGIN G A
HÆKKUN bifreiðatryggingaiðgjalda veldur því að menn
hrökkva við. Slíkar hækkanir milli ára hafa ekki sést í ís-
lenzku þjóðfélagi undanfarin 10 ár, enda hefur verðbólga verið
eins stafs tala og sáralítil hin síðari ár. Nú hafa stóru trygginga-
félögin þrjú, Sjóvá-Aimennar hf., Vátryggingafélag íslands hf.
og Tryggingamiðstöðin hf. tilkynnt að þau muni hækka iðgjöld á
bilinu 35 til 40% fyrir algengustu tegundir bifreiða og jafngildir
það 8 til 11 þúsund króna hækkun fyrir einkabíla af millistærð.
Jafnframt hafa iðgjöld bílatrygginga FIB hækkað frá áramótum
um 4 til 7%, að sögn þeirra sjálfra, en áhrif skaðabótalaganna
eru ekki þar með. Fjármálaeftirlitið hyggst skoða þessa útreikn-
inga tryggingafélaganna á hækkunarþörf iðgjalda bílatrygg-
inga.
Hækkun iðgjaldanna er til komin vegna breytinga á skaða-
bótalögum, þar sem Alþingi hækkaði bætur fyrir líkamstjón.
Upplýst hefur verið, að ökumenn á aldrinum 17 til 20 ára valda
um 42% þeirra tjóna, sem dýrust eru og bera hæstu bótaábyrgð-
ir. Það er því spurning hversu sanngjarnt það er að dreifa ið-
gjaldahækkuninni yfir allan markaðinn. Hins vegar er sjálfsagt
erfitt að koma iðgjöldum þannig fyrir, að yngsti aldursflokkur-
inn greiði það, sem að honum snýr.
Útreikningar tryggingafélaganna segja hækkunarþörfina
vegna skaðabótalaganna allt að 58%. Fyrir nokkrum árum birti
Morgunblaðið mjög ítarlegan greinaflokk um bílatryggingar í
tilefni af umræðum, sem þá fóru fram. Greinaflokkur þessi
leiddi skýrt í ljós hve mikil álitamál hér eru á ferðinni og hversu
erfítt er að komast að einhverri einni niðurstöðu. Þó fór ekki á
milli mála, að bótasjóðirnir vöktu spurningar. Mikil sjóðamynd-
un fer fram hjá tryggingafélögunum. Er hún að verða of mikil?
Þegar FIB-tryggingar komu til sögunnar og buðu mun lægri
tryggingar, lækkuðu tryggingafélögin sem fyrir voru iðgjöld af
bílatryggingum mikið. Þau héldu því fram, að þau yrðu að gera
það af samkeppnisástæðum en það iðgjald, sem FÍB-tryggingar
hefðu boðið væri of lágt og mundi ekki standast. Þrátt fyrir
þessa miklu lækkun skila tryggingafélögum miklum hagnaði af
rekstri sínum ár eftir ár. En þau segja að vísu að þeim sé skylt
að sjá til þess að hver tryggingagrein standi undir sér.
Þrátt fyrir rökin, sem færð eru fram fyrir hækkun iðgjald-
anna fer ekki á milli mála, að bíleigendum þykja þær úr öllu
hófi. Áhrifin á vísitöluna eru mikil. Þótt hér séu rekin nokkur
öflug tryggingafélög þykir samkeppni ekki mikil. FÍB-trygging-
ar hafa verið að hækka iðgjöld sín á þessu ári. Bíleigendur eiga
því fárra kosta völ. Talsmenn Fjármálaeftirlitsins hafa lýst því
yfir, að þeir muni taka rökin fyrir þessum hækkunum til skoðun-
ar. Það skiptir máli að niðurstaða úr þeirri athugun komi sem
fyrst.
FYLLSTA ORYGGI
VERÐITRYGGT
FYLLSTA öryggi er sjálfsögð krafa þeirra sem fara um Hval-
fjarðargöngin, um það þarf ekki að deila. Nú er hins vegar
deilt um það hver eigi að standa straum af kostnaði, við að
tryggja að fyllsta öryggis sé gætt og fullkomnasti tækjabúnaður
sé fyrir hendi, hjá slökkviliði og í göngunum sjálfum, komi til
óhappa eða slysa.
Ekki er óeðlilegt að umræða um málefni sem þetta verði virk í
kjölfar tveggja eldsvoða sem komið hafa upp í jarðgöngum í Ölp-
unum með skömmu millibili, þar sem afleiðingarnar voru skelfí-
legar.
Auðvitað á það að vekja alla til umhugsunar, þegar slökkvi-
liðsstjórinn í Reykjavík segir að Hvalfjarðargöng séu ekki nægi-
lega vel búin; í þau vanti betra viðvörunarkerfi og eftirlits-
myndavélar, en þetta sagði Hrólfur Jónsson slökkviliðsstjóri í
Morgunblaðinu í gær. Það er ekki síður umhugsunarefni, þegar
slökkviliðsstjórinn segir að slökkviliðið í Reykjavík telji sig van-
búið, komi til eldsvoða í Hvalfjarðargöngum, bæði hvað varðar
reykköfunartæki og farartæki.
Gísli Gíslason, bæjarstjóri á Akranesi og stjórnarformaður
Spalar, sagði í samtali við Morgunblaðið í gær, að öryggismál
hafi verið forgangsmál hjá Speli og m.a. sé til skoðunar að koma
upp nýju myndavélakerfí í göngunum, sem er ugglaust til þess
fallið að auka öryggi í þeim. En stjórnarformaðurinn segir jafn-
framt að ekki hafi verið til skoðunar að koma upp viðvörunar-
kerfi eins og því sem slökkviliðsstjórinn í Reykjavík og Bruna-
málastofnun hafí nefnt. Það sé verkefni upp á tugi milljóna
króna.
Ef slíkt verkefni, upp á tugi milljóna króna, eykur öryggi
þeirra sem um göngin fara, þá er það ekki mikill fórnarkostnað-
ur, þegar horft er til þess að heildarkostnaður við þetta glæsi-
lega mannvirki var um fimm milljarðar króna. Deila um það
hver eigi að bera kostnaðinn af auknum öryggisbúnaði má ekki
verða til þess að slakað sé á öryggiskröfum í Hvalfjarðargöng-
um.
Nýjar rannsóknir á nagl- og fótsveppasýkingum og meðferð við þeim
Ovenjumikil tíðni nag’l- og
fótsveppasýkinga á Islandi
Bárður Sigurgeirsson
húðsjúkdómalæknir hef-
ur á undanförnum árum
átt þátt í viðamiklum
rannsóknum á nagl- og
fótsveppasýkingum.
Hann greindi Geir
Svanssyni frá helstu
niðurstöðum þeirra.
NAGL- og fótsveppasýkingar
hafa til skamms tíma verið
illar viðureignar. Nú hefur
alþjóðleg rannsókn, með ís-
lenskri aðild, á meðferð slíkra sýk-
inga, leitt í ljós árangursríka meðferð
við þessu hvimleiða vandamáli. Niður-
stöðurnar ættu að vera Islendingum
gleðiefni þar sem nýjar íslenskar
rannsóknir benda til þess að téð fóta-
mein hrjái að minnsta kosti 8% lands-
manna og það sé algengara hér en
víðast hvar.
Bárður Sigurgeirsson húðsjúk-
dómalæknir er talsmaður hérlendra
rannsóknaraðila, sem áttu þátt í al-
þjóðlegu rannsókninni sem gekk und-
ir nafninu LION. Auk Bárðar komu
að rannsókninni þeir Jón Þrándur
Steinsson og Jón Hjaltalín Ólafsson
húðsjúkdómalæknar.
„Rannsóknin var í raun samanburð-
ur á þeim tveimur lyfjum sem beitt
hefur verið á undanfórnum árum við
nagl- og fótsveppasýkingum,“ segir
Bárður. „Lyfin heita terbínafín og
itraconasól en ganga undir mismun-
andi vöruheitum. Hérlendis er það
fyrmefnda þekkt sem lamisil en það
síðarnefnda sem sporanox.“
Bárður segir samanburðinn hafa
verið brýnan þar sem ekki hafi verið
vitað hvort lyfið væri virkara. Jafnvel
hafi verið talið að þau væru jafngóð og
tilviljun nánast ráðið því hvort lyfið
læknar völdu.
Viðamesta rannsókn
sinnar tegundar
Rannsóknin var samstarfsverkefni
vísindamanna frá sex löndum, Bret-
landi, Finnlandi, Hollandi, Islandi,
Italíu og Þýskalandi. „Rannsóknin var
gerð á 36 rannsóknarstöðvum í þess-
um sex löndum og er viðamesta rann-
sókn af þessu tagi sem gerð hefur ver-
ið,“ segir Bárður.
Bárður og félagar hafa frá því að
niðurstöður lágu fyrir, um mitt ár í
fyrra, unnið að því að kynna rann-
sóknina á erlendum vettvangi. Bárður
birti ásamt Glyn Evans, prófessor í
sýklafræði við Háskóiann í Leeds,
grein í hinu virta tímariti British
Medical Journal 17. apríl síðastliðinn.
Greinin vakti athygli vegna ítarlegrar
framkvæmdar á rannsókninni og
óyggjandi niðurstaðna.
„Þátttakendur voi-u karlar og konur
á aldrinum 18 til 75 ára og inntöku-
skilyrði voru ströng. Við skoðuðum
alls 843 sjúklinga en af þeim voru 580
með staðfesta sveppasýkingu," segir
Bárður.
Bárður kveður ýmsar sveppateg-
undir hafa fundist við rannsóknina.
„En sá algengasti, sem fannst í 90%
tilvika, var hins vegar sveppur sem
heitir trichophyton rubrum. Að jafn-
aði voru 6 neglur sýktar og a.m.k.
70% af tiltekinni nögl voru sýkt. Þá
hafði sjúkdómurinn varað 11 ár að
meðaltali.
Þátttakendum var skipt af handa-
hófi í fjóra hópa. Tveir þeirra fengu
250 milligi'ömm af terbínafíni á dag,
annar í 12 og hinn í 16 vikur. Hinir
tveir hóparnir fengu 400 mg skammta
af itraconasól á dag í eina viku af fjór-
um, annar á 12 en hinn 16 vikna tíma-
bili. Árangur var síðan kannaður með
nokkurra vikna millibOi en enda-
punkti var náð einu og hálfu ári eftir
að rannsókninni lauk,“ segir Bárður.
Morgunblaðið/Ásdís
AÐSTANDENDUR LION-rannsóknarinnar á fslandi: Bárður Sigurgeirsson, Jón Hjaltalín Ólafsson
og Jón Þrándur Steinsson.
Helstu einkenni
fótsveppasýkinga:
► Þurrkur, sprungur, kláði, verk-
ir, erfíðleikar með gang, soðin húð
(fyrstu einkenni oft á milli tánna).
Helstu einkenni
naglsveppasýkinga:
► Verkir, þykknun naglar, lita-
breytingar, nagllos, molnun.
Meðferðarúrræði við nagl-
og tásveppasýkingum:
► Milli tánna: Áburður fæst án
lyfseðils, skv. ráðleggingu lyfja-
fræðings.
► Neglur, iljar: Töflumeðferð.
Læknir tekur sýni til ræktunar áð-
ur en meðferð er ákveðin. I)jar
meðhöndlaðar í 6 vikur en neglur
í 3 mánuði eða lengur.
Terbínafín betra lyf
Niðurstöður rannsóknarinnar eru, í
stuttu máli, eindregnar í þá veru að
meðferð með terbínafín gefur betri ár-
angur en meðferð með itraconasól.
„Það kom okkur á óvart hve mikill
munur var á milli lyfjanna þegar enda-
punkti var náð,“ segir Bárður. ,Af
þeim sem tóku inn itraconasól náðu
38% bata, 1 skemmri meðferðinni, og
49%, í þeirri lengri á móti 76% og 80%
þeirra sem tóku inn terbínafín.
Terbínafín er betra lyf, sama hvaða
mælikvarðar eru notaðir.“
Bárður kveður niðurstöðumar sýna
mikilvægi rannsókna því erfitt sé að
meta raunverulegan bata hjá sjúkling-
um sem komi í einstakar heimsóknir.
„Það er nýlunda hvað rannsóknin er
löng. Margar fyrri rannsóknir á þessu
sviði hafa verið mun styttri en þá er
hætt við að munurinn á lyfjunum sé
ekki kominn í ljós.“
Um það bil 150 sjúklingar tóku þátt
í rannsókninni á íslandi og fylgst hef-
ur verið með þeim sérstaklega eftir að
LION-rannsókninni sleppti. „Við höf-
um fylgt þeim eftir núna í tvö ár eftir
að rannsókninni lauk til þess að meta
langtímaáhrif batans. Það hefur aldrei
verið gert áður,“ segh' Bárðui'.
Bárður kann íslensku þátttakend-
unum sérstakar þakkir. „Það hefur
verið frábært að vinna með þessu fólki
og stórkostlegt hvað fólk er ósínkt á
tíma sinn. Það hefur aldrei verið vand-
kvæðum bundið að fá það til að heim-
sækja okkur og sumir þessara sjúk-
linga eru búnir að koma 15 sinnum á
þessu árabili.
Við höfum hannað sérstakan gagna-
grunn til að fylgjast með sjúklingun-
um okkar. Upplýsingamar sem þeir
færa okkar eru mjög gagnlegar. Við
höfum einmitt verið að kynna þessa ís-
lensku framhaldsrannsókn að undan-
fömu og nú ætla Finnar að fara að
okkar dæmi,“ segir Bárður.
Nagl- og fótsveppasýkingar
tíðar á íslandi
Ekki er vanþörf á góðum lyfjum því
aðrar rannsóknir sem Bárður hefur
átt hlut að benda til þess að tíðni nagl-
og fótsveppasýkinga á íslandi sé há og
jafnvel hærri en í nágrannalöndum, af
þai'lendum könnunum að dæma. Nið-
urstöður þriggja rannsókna á fótfestu
þessara sýkinga hérlendis verða birtar
innan tíðar, að sögn Bárðar. í þeim
var könnuð tíðni sveppasýkinga á Is-
landi, tíðni sveppasýkinga meðal sund-
laugagesta í Laugardalslaug og dreif-
ing sveppagróðurs á gólfum í sund-
laugum og búningsklefum.
I könnun á tíðni sveppasýkinga á ís-
landi, sem styrkt var af heilbrigðis-
ráðuneytinu og rannsóknarráði, voru
tæplega 4000 einstaklingum, 16 ára og
eldri, eða 1,6% íslensku þjóðarinnar,
send spurningaeyðublöð. „Það er
kannski meginstyrkur rannsóknarinn-
ar, miðað við svipaðar rannsóknir er-
lendis, að hún tekur ákveðið úrtak
heillar þjóðar. Margar rannsóknir
hafa tekið valda hópa; til dæmis úr
ákveðinni verksmiðju en þá er strax
komin mikil skekkja í rannsóknina. ís-
land er því heppilegt land fyrir svona
rannsóknir.
Spurt var út í naglbreytingar og
ýmsa áhættuþætti, svo sem sundferð-
ir, en fólk síðan beðið um að meta
ástand fóta sinna með hliðsjón af ljós-
myndum af sýktum tám og nöglum
sem fylgdu með spurningunum. Við
kölluðum síðan í um helming þeirra
sem voru með naglsýkingu, af mynd-
unum að dæma. Og ef við miðum bara
við það hvernig fólk samsamaði sig við
myndimar þá kemur í Ijós að 17,5% af
körlum og 14% kvenna gefa sig fram
með einkenni sem samsvara því að
þau séu með sveppasýkingar!“
Milli 8% og 15% íslendinga með
nagl- eða fótsveppasýkingar
Rannsóknarmönnum tókst að rækta
sveppi úr sýnum rúmlega helmings
þátttakenda, að sögn Bárðar. „Við sá-
um þó merki sýkinga hjá fleirum. Að
jafnaði, fyrir karla og konur, eru þetta
15%. Ef við leiðréttum miðað við þá
einstakhnga þar sem sýking sást í
smásjá þá eru þetta 11%. Eftir ströng-
ustu skilgreiningum, sem miðar við að
ræktun hafi tekist, er hlutfallið komið
niður í 8%. Af þessu má ætla að hið
raunverulega hlutfall sýktra einstak-
linga liggi á bilinu 8% til 15%.“
Þetta hlutfall er mjög hátt að sögn
Bárðar og hærra en á mörgum stöð-
um. Nýleg bresk rannsókn hafi t.d.
sýnt 2%. „Rannsókn í Finnlandi bend-
ir til að hlutfallið sé 8% en óhætt er að
fullyrða að 8% eru neðri mörkin hjá
íslendingum. í vissum hópum er þetta
hlutfall mun hærra.“
Tíðni sveppasýkinga meðal sund-
laugagesta er t.d. langt yfir meðaltali,
að sögn Bárðar. „Gunnhildur Guðna-
dóttur læknanemi gerði könnun á
þessu í Laugardalslauginni, þar sem
600 þúsund gestir koma árlega. Könn-
unin stóð yfir í 14 daga í mars og apríl
1997 en niðurstöður hennar bíða nú
birtingar.
I rannsókninni kom fram að 42%
karlanna voru með einkenni sem gætu
samsvarað sveppasýkingu. Miðað við
jákvæðar ræktanir voru 26% karla,
eða nálægt því fjórði hver gestur, með
sýkingu. Ef miðað var við að annað-
hvort ræktaðist eða sæist í smásjá er
talan 30%. Það. lætur því næm að
þriðji hver karl sem fer í sundlaugam-
ar sé með sveppasýkingu. Hlutfallið er
hærra eftir því sem þeir eru eldri.
Samsvarandi tölur fyrir konur eru 35,
15 og 18 prósent," segir Bárður.
Það ætti þvi ekki að koma á óvart að
sveppagróður á gólfum sundlauga er
mikill eins og rannsókn Ingibjargar
Hilmarsdóttur, sveppafræðings á
-+
MIÐVIKUDAGUR 2. JÚNÍ 1999 31
Landspítalanum, Hauks Haraldssonai-,
frá Hollustuvemd rfldsins, og Bárðar
hefur staðfest. „Langmesti sveppa-
gróðurinn er í karlaklefunum eða 60%
af allri sveppamengun á gólfum. Um
15 prósent mengunar er að finna í
kvennaklefunum en 24 prósent á ýms-
um öðmm svæðum,“ segir Bárður.
Að sögn Bárðar stafar sveppagróð-
ur á gólfum ekki af óþriihaði. Hann
komi í Ijós alls staðar þar sem fólk
gengur um berfætt, í sundlaugum eða
öðmm búningsklefum. En er hægt að
gera eitthvað til að draga úr þessum
gróðri? „Það er verið að skoða það
hvort hægt sé að bæta eða breyta þrif-
um til að draga úr útbreiðslu sveppa.“
Bái'ður kveður ýmsar hugmyndir
uppi, á meðal rannsóknaraðila og Holl-
ustuvemdar, en ekki sé tímabært að
skýra frá þeim.
Bárður áréttar mikilvægi þess að
fólk leiti sér lækningar við sveppasýk-
ingum. Þær séu ekki bara til lýta held-
ur geti verið til óþæginda og sársauka-
fullar. „Sjúklingar geta fengið verk í
neglurnar sem svipar til liðverkja. Hjá
eldra fólki getur þetta haft áhrif á
jafnvægisskynið.
En hvað getur fólk gert til að forð-
ast sveppasýkingar? „Fólk þarf að
gæta þess að halda húðinni á fótunum
í góðu ástandi, að hún sé ekki þurr eða
sprangin. Ef einkenna verður vart,
sem mjög margir fá á milli tánna, er
afar mikilvægt að fólk meðhöndli það.“
Algengustu einkennin eru að sögn
Bárðar kláði milli tánna, útbrot og
soðnun í húðinni. Talið er að þriðjung-
ur þeirra sem hafi slík einkenni í lang-
an tíma fái naglsveppasýkingu en hún
er erfiðari viðureignar. I mörgum til-
fellum er hins vegar hægt að stemma
stigu við fótsveppasýkingum með því
að nota krem eða smyrsl sem fást án
lyfseðils í lyfjabúðum.
Sundlaugagestir noti ilskó
í sturtu og búningsklefum
„Eftir að sýkingin er komin í negl-
umar er eingögnu hægt að lækna
hana með inntöku á töflum,“ segir
Bárður. „Fólk ætti tvímælalaust að
nota ilskó í sturtunum og í búnings-
klefunum þannig að það verði ekki
bein snerting við gólfin í búningsklef-
um. Sveppirnir virðast ekki vera svo
mikið í sjálfu vatninu heldm- á gólfun-
um. Sumir sjúklingar segja mér að
gleymi þeir að fai'a í ilskóna sína svo
mikið sem einu sinni fái þeir umsvifa-
laust sveppi.“
Bárður segir engar einhlítar skýr-
ingar tiltækar á því að sveppir haldi
sig fremur við kai’laklefa og karlatær.
Hann telur þó líklegt að skýringin sé
að einhverju leyti söguleg. „Karlar
hafa unnið meira utan heimilis, á stór-
um vinnustöðum. Rannsóknii- á kola-
námumönnum í Bretlandi hafa leitt í
ljós að um 80% þeirra voru með sveppi
á fótunum. Þeim sem þurfa að vera í
lokuðum skóm atvinnu sinnar vegna
er hættara við sveppum. Þá hafa karl-
amir verið í hemum og meira í íþrótt-
um þar sem tíðnin er mjög há. Þetta á
sérstaklega við í hópíþróttum. Við höf-
um stundum haft heilu íþróttahðin í
meðferð þar sem flestir hafa verið
smitaðir!"
Hver og einn taki
ábyrgð á sjálfum sér
Ástæðurnar fyrir hárri tíðni sveppa
meðal íslendinga segir Bárður geta
verið margar. „Sundiðkun er ef til vill
algengari héma á íslandi og þar eiga
smitanir sér stað. Við vitum að erfða-
þættir skipta máli fyrir tilhneiginguna
að smitast en það hefur ekki verið
rannsakað til hlítar. Þá gæti veðurfar
haft sitt að segja: íslendingar þurfa
að vera mikið í lokuðum skóm en öll
soðnun eykur líkmriai' á sveppasýk-
ingu.“
Að sögn Bárðar er nú unnið að
frekari rannsóknum á sundstöðum og
rannsóknir á fleiri stöðum eins og lík-
amsræktarstöðvum standa fyrir dyr-
um. „Það er auðvitað miklu betra að
koma í veg fyrir sjúkdóma heldur en
að gefa lyf. Þó ekki væri nema vegna
gífurlegs kostnaðar.
Þvl er mikilvægt að draga úr meng-
un á gólfum, í sundlaugum, íþrótta-
húsum, heilsuræktarstöðvum og víð-
ar,“ segir Bárður. „Best er auðvitað
að hver og einn taki ábyrgð á sjálfum
sér og reyni að forðast smit. Fólk þarf
að vera sér meðvitað um einkennin.
Það kemur til okkar fólk næstum dag-
lega sem hefur haft sýkingareinkenni
árum saman. Það verður síðan gjör-
breyting á líðan þess þegar það losnar
við þennan leiða kvilla,“ segh' Bárður
að lokuin. -
Rússar ganga út
hætti sprengjurnar -
ekki að falla
Samskipti Rússlands og
Bandaríkjanna hafa
versnað verulega vegna
Kosovo-deilunnar, segir
Viktor Tsjerndmyrdín
og hætta er á að afleið-
ingarnar verði enn
alvarlegri láti NATO
ekki af árásum sínum.
EG TEL nauðsynlegt að láta
í ljós skoðun mína á stöð-
unni í Kosovo nú þegar
hernaðurinn stigmagnast
og hættan á landhernaði eykst, er
myndi leiða til enn meiri dauða og
eyðileggingar. Ég hef einnig hug á að
tjá mig um hugmyndir Bills Clintons
Bandaríkjaforseta, sem hann setur
fram í grein í New York Times þann
23. maí sl.
Ekki síst fysir mig til að tjá mig
um þá staðhæfingu hans að „Rúss-
land aðstoði við að finna leið fyrir
Belgrad til að uppfylla skilyrði okk-
ar“ og að stefna NATO gæti „styrkt,
en ekki veikt, þann grundvallarásetn-
ing okkar að eiga jákvæð samskipti
við Rússa til lengri tíma“.
Raunar ákváðu Rússar upp á sitt
einsdæmi að miðla málum á milli
NATO og Belgrad, ekki vegna þess
að þeim sé annt um að hjálpa NÁTO
við að ná fram skilyrðum sínum, sem
miða að því að Slobodan Milosevic
gefist upp og að í raun verði komið á
vemdarsvæði NATO í Kosovo. Þessi
markmið NATO era gagnstæð sjón-
armiðum Rússa, sem vilja senda inn
sveitir á vegum Sameinuðu þjóðanna
til Kosovo og án þess að skerða full-
veldi Júgóslavíu og rétt yfir eigin
landsvæði.
Þar að auki hefur hin nýja stefna
NATO, sem við erum nú að sjá í
verki í Júgóslavíu í fyrsta skipti, leitt
til þess að samskipti Rússlands og
Bandaríkjanna hafa versnað vera-
lega. Ég myndi vilja taka svo stórt
upp í mig að segja að þau hafi verið
færð nokkra áratugi aftur í tímann.
Nýlegar skoðanakannanir styðja
þetta. Áður en árásimar hófust voru
57% Rússa jákvæðir í garð Banda-
ríkjanna en afstaða 28% var fjand-
samleg. Árásirnar snéru þessu við
þannig að afstaða 14% varð jákvæð
en afstaða 72% fjandsamleg. Sextíu
og þrjú prósent Rússa kenna NATO
um deiluna en einungis 6% kenna Jú-
góslavíu um.
Skýringuna á þessum viðhorfum er
ekki að finna í einhvers konar slav-
nesku bræðralagi heldur því að verið
er að varpa sprengjum á fullvalda
ríki og litið á loftárásir sem leið til að
leysa innanríkismál. Sú afstaða er í
andstöðu við alþjóðalög, Helsinki-
sáttmálann og það heimsskipulag
sem mótaðist að lokinni heimsstyrj-
öldinni síðari.
Á engu sviði hafa samskipti Rúss-
lands og Bandaríkjanna beðið meiri
skaða en hinu siðferðilega. Á tímum
umbótastefnunnar taldi meirihluti
Rússa að Bandaríkin væru raunveru-
legt lýðræðisríki er léti sér verulega
annt um mannréttindi og stæði fyrir
almenn viðmið, sem ástæða væri að
taka til eftirbreytni. En rétt eins og
skriðdrekamir er völtuðu yfir vorið í
Prag splundruðu endanlega goðsögn-
inni um ágæti sósíalistastjórnarinnar
þá hafa Bandaríkin nú glatað þeim
rétti að líta á sig sem leiðtoga hins
frjálsa, lýðræðislega heims eftir að
sprengjur þeirra tættu hugsjónina
um frelsi og lýðræði í Júgóslavíu.
Við getum einungis harmað að
þetta er jafnframt vatn á myllu
kommúnista og róttækra þjóðernis--
Reuters
SERBNESK hjón virða fyrir sér eyðilegginguna sem sprengjur herþotna
NATO ollu á heimili þeirra sl. helgi.
sinna er hafa ávallt litið á
NATO sem árásarvald,
hafa krafist stóraukinna
útgjalda til varnarmála
og hafa stutt rússneska
einangrunarstefnu.
Nú þegar árásir á
hernaðarleg mannvirki
hafa greinilega reynst
gagnslausar hafa her-
sveitir NATO snúið sér
að stórtækri eyðilegg-
ingu á borgaralegum
mannvirkjum, ekki síst
rafveitum, vatnsveitum
og verksmiðjum. Ber að
drepa þúsundir sak-
lausra einstaklinga ein-
ungis vegna mistaka eins
manns? Ber að má út
heilt land? Ber manni að ganga út frá
því að hægt sé að vinna styrjöld með
lofthemaði einum og sér?
Þegar hingað er komið myndi ég
vilja draga fram lærdóm nýlegrar
sögu. Bandaríski og breski flugher-
inn vörpuðu hundrað þúsunda
sprengna á Berlín en það var ekki
nema með sókn sovéska hersins, er
kostaði mörg hundruð þúsund
mannslíf, að hægt var að hemema
borgina. Loftárásir Bandaríkja-
manna í Víetnam reyndust gagnslitl-
ar og rússneski herinn varð fyrir
áfalli í Tsjetsjníu.
Serbar líta á NATO og Bandaríkin
sem árásaraðila sem þeir em að
verja heimaland sitt gegn. Ég held
ekki að landhernaður myndi skila ár-
angri og ég er sannfærður um að
hann myndi kalla á gífurlegar
blóðsúthellingar.
Að auki verður ekki lengur hægt
að koma í veg fyrir útbreiðslu eld-
flauga og kjamorkuvopna - enn ein
neikvæð afleiðing NATO-stefnunnar.
Jafnvel minnstu, sjálfstæðu ríki
munu leitast eftir því að koma sér
upp kjanrorkuvopnum og burðarbún-
aði til að verja sig eftir að hafa séð
stríðsvél NATO að verki. Hættan á
alþjóðlegum óstöðugleika er yfirvof-
andi með nýjum stríðum og nýjum
fórnarlömbum.
Auknar sprengjuárásir gera það
tilgangslaust að reyna að skipuleggja
heimkomu flóttamanna. Til hvers
eiga þeir að snúa aftur - heimila í
rúst án rafmagns og vatns? Hvar
eiga þeir að fá vinnu eftir að búið er
að leggja aðra hverja verksmiðju í
rúst og til stendur að varpa sprengj-
um á hinn helminginn?
Það er kominn tími til að NATO-
ríkin átti sig á því að fleiri sprengju-
árásir varða leiðina inn í blindgötu.
Helmingur flóttamanna hefur ekki
áhuga á að snúa aftur úr hinni evr-
ópsku hagsæld til eyðileggingarinnar
í Kosovo til að búa þar við hlið stríð-
bitra Serba. Það er ljóst að fyrir
hverja hundrað Kosovo-Albana verð-
ur að að hafa einn til tvo hermenn til
að gæta þeirra. Þannig mun vera
NATO í Kosovo verða 1 -
varanleg.
Þá mun fyrr eða síðar
koma að því að heimur-
inn krefjist þess af
NATO að Júgóslaviu
verði greiddar bætur, að
fjölskyldum saklausra
fómarlamba verði
greiddar skaðabætur og
að flugmönnum er vörp-
uðu sprengjum á
óbreytta borgara og yf-
irmönnunum sem gáfu
skipanir um slíkt verði
refsað.
Bandalagið á því pyrr-
hískan sigur í vændum,
hvort sem deilunni lýkur
með uppgjöri Serba eða
innrás í Júgóslavíu. Herferðin mun
ekki ná fram meginmarkmiðum sín-
um. Flóttamennirnir eiga ekki allir
eftir að snúa aftur til Kosovo, sem
verður áfram undir júgóslavneskri
lögsögu í einhverri mynd, og það
mun kosta milljarða dollara að end-
urreisa landið úr rústum.
Og nokkur orð um hina albönsku
skæraliða. Þeir era fyrst og fremst
hryðjuverkasamtök. Á því standa
Rússar fastar en fótunum. Þeir afla
sér fyrst og fremst tekna með eitur- '
lyfjasölu með árlegri veltu upp á um
þrjá milljarða dollara. Með því að
vera í nánum samskiptum við þessa
skæruliða og endui-nýja vopnabúnað
þeirra eru Vesturlönd beint og óbeint
að stuðla að því að koma upp nýrri
eiturlyfjamiðstöð í þessum heims-
hluta.
Þá hvetur þetta skæruliðana til að
auka áhrif sín í nærliggjandi ríkjum.
Það kann að koma að því að baráttan
fyrir Stór-Albaníu nái fótfestu. Það
mun leiða til meiri blóðsúthellinga,
fleiri styrjalda og landamærabreyt-
inga. Aldrei áður á þessum áratug
hefur heimurinn verið nær kjarn-
orkustyrjöld.
Ég bið leiðtoga NATO um að sýna '
hugi-ekki og stöðva loftárásimar, það
er eina rétta leiðin.
Það er ómögulegt að ræða um frið
á meðan sprengjumar springa. Það
er Ijóst. Ef ekki verður hætt að varpa
sprengjum mun ég því brátt leggja
það til við forseta Rússlands að Rúss-
ar hætti afskiptum af samningavið-
ræðunum, dragi sig út úr öllu hern-
aðar-tæknilegu samstarfi við Banda-
ríkin og Vesturlönd, hætti við stað-
festingu START-2 sáttmálans og
beiti neitunarvaldi sínu þegar Sam-
einuðu þjóðimar ræða ályktun um »►
Júgóslavíu. Við munum eflaust finna
skilning á því hjá valdamiklum ríkj-
um á borð við Kína og Indland.
Höfundur er fyrrverandi forsætisráð-
herra Rússlands og sérlegur fulltrúi
Borís Jeltsfns Rússlandsforseta i
Kosovo-deilunni. Greinin var upphaf-
lega rituð fyrir Washington Post.
Viktor
Tsjemómyrdín