Morgunblaðið - 31.08.1999, Blaðsíða 30

30 ÞRIÐJUDAGUR 31. ÁGÚST 1999
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
Þjóðaratkvæðisgreiðsla á Austur-Tímor friðsamleg eftir blóðug átök helgarinnar
Mikil kosn-
ingaþátttaka
við stranga
öryggisgæslu
Dili, Austur-Tímor, Samcinuðu þjóðunum, Jakarta. Reuters, AFP, AP.
Austur-Tímorbúar halda skráningarspjöldum SÞ yfír höfði sér, þar sem þeir bíða þess að verða kallaðir
upp til atkvæðisgreiðslu í bænum Hatukesi.
Carlos Belo, kaþólskur biskup Austur-Tímorbúa og handhafí friðar-
verðlauna Nóbels, á kjörstað í Dili í gær.
AUSTUR-TÍMORBÚAR kusu í
gær í þjóðaratkvæðisgreiðslu um
framtíð stjórnarskipulags landsins.
Að sögn talsmanna eftirlitssveita
Sameinuðu þjóðanna fóru kosning-
amar friðsamlega fram og fór
kosningaþátttaka fram úr björt-
ustu vonum, en hún mældist um
áttatíu af hundraði, rúmlega
450.000 manns, þegar kjörstöðum
var lokað undir kvöld. Blóðug átök
hafa geisað milli herskárra and-
stæðinga sjálfstæðis, sem
indónesíski herinn hefur stutt, og
stuðningsmanna sjálfstæðishreyf-
ingarinnar síðan B.J. Habibie, for-
seti Indónesíu, tilkynnti í janúar að
hann myndi veita landinu sjálf-
stæði kysu íbúar landsins aðskilnað
frá Indónesíu. Átökin ágerðust
mjög í aðdraganda kosninganna og
eru fórnarlömbin komin á annað
hundrað. Á sunnudag féllust stríð-
andi fylkingar, fyrir tilstilli SÞ, á
að leggja niður vopn til að kosning-
arnar gætu farið friðsamlega fram.
í þjóðaratkvæðisgreiðslunni
gafst Austur-Tímorbúum kostur á
að velja á milli þess að hljóta fullt
sjálfstæði eða verða sjálfsstjómar-
hérað innan indónesískrar lögsögu.
Fastlega er búist við því að mikill
meirihluti kjósenda velji sjálfstæði
landsins og bindi þar með enda á
harðstjóm Indónesíu sem varað
hefur síðan indónesíski herinn
hemam austurhluta eyjunnar árið
1975 og kostað rúmlega 200.000
manns lífið, sem hafa fallið í átök-
um, vegna pyntinga, farsótta og fá-
tæktar.
Hið alþjóðlega samfélag hefur
ekki viðurkennt Austur-Tímor sem
hluta af Indónesíu og hefur fram-
kvæmdastjóm SÞ ítrekað farið
fram á að kosið verði um framtíð
stjómarskipulags á eyjunni. Hefur
atkvæðisgreiðslunni verið frestað í
tvígang vegna ófremdarástands í
landinu en þrátt fyrir blóðug átök
síðustu vikur neituðu SÞ að víkja
HORFUR á því að samkomulag
takist um skaðabótasjóð til handa
fólki sem var þvingað til að vinna
fyrir þýzk fyrirtæki í síðari heims-
styrjöld versnuðu um helgina, þegar
slitnaði upp úr þýzk-bandarískum
samningaviðræðum þar að lútandi.
Stuart Eizenstat, aðstoðarfjár-
málaráðherra Bandaríkjanna og
formaður bandarísku samninga-
nefndarinnar, sagði að lokinni síð-
ustu samningalotunni í Bonn á
laugardag að mikið bæri enn í milli.
Hvorki Eizenstat né Otto von
Lambsdorff, sem fer fyrir þýzku
samninganefndinni, voru reiðubún-
ir að nefna nýjan frest til að ná
samkomulagi.
í upphafi þessa árs var þýzka
ríkisstjómin nógu bjartsýn tU að
ætla að samkomulag gæti tekizt
fyrir 1. september, þegar þess er
minnzt að 60 ár em liðin frá því síð-
ari heimsstyrjöldin brauzt út með
innrás Þjóðverja í Pólland.
frá áformum sínum og héldu áfram
undirbúningi.
Haft í hótunum við
índónesísk stjórnvöld
Kofi Annan, framkvæmdastjóri
SÞ, fór þess á leit við andstæðinga
og stuðningsmenn sjálfstæðis
landsins á sunnudag að þeir virtu
þróunarferli lýðræðisins og legðu
sitt af mörkum til að afstýra of-
beldi og óeirðum á sjálfan kosn-
ingadaginn. Á laugardag féllust
herskáir andstæðingar sjálfstæðis
og forystumenn sjálfstæðishreyf-
ingarinnar á að halda stuðnings-
mönnum sínum frá götum Dili og
að hvetja ekki til mótmæla eða
óeirða til að koma í veg fyrir að
átök brytust út að nýju. Fram-
kvæmdastjóm SÞ hafði fyrir helgi
krafist þess að indónesísk stjóm-
völd, er sökuð vom um að standa
aðgerðalaus á meðan andstæðingar
beittu fylgjendur hörðu ofbeldi,
kæmu á lögum og reglu í landinu
svo halda mætti fijálsar kosningar.
Bill Clinton, forseti Bandaríkjanna,
hótaði á sunnudag að hætta fjár-
hagslegri aðstoð við Indónesíu
stæðu stjómvöld ekki við gefin lof-
orð þess efnis að vopnaðir lög-
gæslumenn landsins myndu
tiyggja öryggi kjósenda við kjör-
staði í gær.
Xanana Gusamo, hinn útlægi
leiðtogi sjálfstæðisbaráttunnar, og
Carlos Belo, handhafi friðarverð-
launa Nóbels, biskup og andlegur
leiðtogi Austur-Tímorbúa, hafa
margsinnis farið þess á leit við al-
þjóðasamfélagið að sent verði
vopnuð friðargæslusveit í umboði
SÞ á eyjuna. Stjórnvöld í Jakarta
hafa hins vegar ávallt neitað beiðni
SÞ um að hermenn þeirra verndi
almenna borgara gegn stríðandi
öflum í landinu.
Vargöldin sem geisað hefur und-
anfama mánuði hefur sýnt að
hernaðaryfirvöld Indónesíu era
í ljósi vaxandi skaðabótakrafna,
yfir 50 áram eftir stríðslok, lagði
Gerhard Schröder kanzlari það til í
janúar sl. að stofnaðir yrðu skaða-
og miskabótasjóðir sem fjármagn-
aðir yrðu af helztu fyrirtækjunum
sem sökuð eru um að hafa nýtt sér
nauðungarvinnuafl í stríðinu, en
þar á meðal era nokkur af stærstu
fyrirtækjunum í Þýzkalandi nútím-
ans, svo sem Siemens, Volkswagen,
Hoechst, BMW og fleiri. í febrúar
sameinuðust 12 stór þýzk fyrirtæki
(fjögur hafa bætzt við síðan) um að
leggja sitt af mörkum til slíks sjóðs,
en gegn því að koma honum á fót
vilja fyrirtækin firra sig frekari
málaferlum af hálfu umbjóðenda
fyrrverandi nauðungarverka-
manna.
Mikið ber í milli
Bandarísku samningamennirnir,
sem hafa sitt samningsumboð fyrst
og fremst frá lögmönnum fyrrver-
ekki samþykk forseta landsins um
að veita Austur-Tímorbúum sjálf-
stæði endurspegli niðurstaða at-
kvæðisgreiðslunnar þá ósk þjóðar-
innar. Enda hefur herinn verið
sakaður um að styðja við bak upp-
reisnarmanna, gegn sjálfstæði, og
sjá þeim fyrir vopnum. Symeon
Ántoulas, háttsettur starfsmaður
Rauða krossins í Dili, segir það
vilja indónesískra stjómvalda að
Austur-Tímor sé „lagalaus" staður
óeirða. „Hefði herinn viljað frið í
síðustu viku hefði hann getað
tryggt hann á innan við klukku-
andi nauðungarverkafólks og ann-
arra meintra fómarlamba nazism-
ans, hafa ekki viljað ganga að þess-
ari kröfu þýzku fyrirtækjanna.
í sex samningalotum frá því í
maí hefur lítið miðað í samkomu-
lagsátt. Stærsti ásteytingarsteinn-
inn hefur verið hve há upphæðin
eigi að vera sem þýzku fyrirtækin
skuli greiða í sjóðinn. Engin upp-
hæð hefur að svo komnu máli verið
nefnd opinberlega, en Berliner
Zeitung sagði bandarísku lög-
mennina krefjast á bilinu 30 til 35
milljarða Bandaríkjadala. Tals-
maður samningamanna fyrirtækj-
anna hefur sagt að þau hafi lýst sig
reiðubúin að borga minna en þær
1.700 milljónir dala, sem nefndar
hafa verið í þessu samhengi í þýzk-
um fjölmiðlum. Ennfremur mun
mikið bera í milli varðandi mat á
fjölda eftirlifandi nauðungarverka-
fólks, sem ætti rétt á bótum úr
sjóðnum.
stund.“ Hermenn indónesíska
hersins stóðu í gær vopnaðir við
hlið liðsmanna eftirlitssveita SÞ
fyrir framan kjörstaði í þeim til-
gangi að vemda borgara og koma í
veg fyrir óeirðir. Fréttir þess efnis
að fjölmargir íbúar landsins þori
ekki að mæta á kjörstað af ótta við
hefndarverk einstakra hermanna
eða kjósi jafnvel í trássi við vilja
sinn hljóma því ekki ótrúlega.
Leynilegar
kosningar
Til að tryggja að hver kjósandi
kysi aðeins einu sinni vora tekin
fingraför af viðkomandi. Af örygg-
isástæðum var notað ósýnilegt blek
til að koma í veg fyrir að aðrir sæju
að kjósandi hefði mætt á kjörstað.
Kosning hófst klukkan sex um
morguninn og að sögn sjónarvotta
streymdi fólk spariklætt að kjör-
stöðum. Fjöldi fólks hafði tjaldað
við kjörstaðina af ótta við að öfga-
hópar hliðhollir Indónesíu myndu
ella hindra þá í að komast á kjör-
stað. Langar biðraðir mynduðust
og hátíðarstemmning var hvar-
vetna þar sem fólk safnaðist saman
enda merkisdagur í sögu eyjunnar.
„Fólk söng og bað til Guðs um
betri tíma,“ var haft eftir sjónar-
votti. Liðsmenn andspymuhreyf-
ingarinnar sem í tvo áratugi hafa
háð blóðuga bardaga við
indónesískar hersveitir í framskóg-
um og fjallahéruðum landsins
komu til borgarinnar og héldu
táknrænt skilríkjum sínum á lofti í
stað vopna. „Ég er ákaflega ham-
ingjusamur, en hræddur," sagði
einn kjósendanna. „Þetta er okkar
dagur, öll þjóðin hefur beðið hans í
langan tíma.“
Jeff Fischer, framkvæmdastjóri
sendisveitar SÞ í landinu, sagði að
margir kjörstaðir hefðu haft opið
lengur en ætlað var vegna mikillar
aðsóknar. Taldi hann ekki þörf á að
halda kosningu áfram í dag eins og
staðið hafði til, ef loka hefði þurft
kjörstöðum sökum óeirða eða
tæknilegra vandkvæða. Um hádeg-
isbilið var þremur kjörstöðum lok-
að tímabundið en að öðrum kosti
gekk allt að óskum, að sögn
Fischers. Sagðist hann búast við að
úrslit kosninganna yrðu gerð kunn
7. september, eða eftir um viku,
þegar búið verður að telja atkvæði
frá öllum afskekktum bæjum og
byggðum.
Xanana Gusmao
hylltur
Xanana Gusmao, leiðtoga sjálf-
stæðisbaráttunnar, var vel fagnað
þegar hann mætti á kjörstað í
Jakarta í gærmorgun. í ávarpi
hvatti hann fólk til að fjölmenna á
kjörstaði og sagði framtíð Austur-
Tímor ráðast af hugrekki og sam-
stöðu þjóðarinnar. „Dagurinn í
dag markar endalok langrar biðar
og þjáningar okkar allra. I dag,
andspænis alþjóðasamfélaginu,
munum við ákvarða örlög okkar,
um framtíð og sjálfstæði þjóðar
okkar.“
Gusmao var dæmdur fyrir land-
ráð í ævilangt fangelsi árið 1992, en
eftir að réttað var í máli hans var
dómnum breytt í tuttugu ára fang-
elsisvist og í febrúar síðastliðnum
var hann fluttur í stofufangelsi. Er
hann talinn líklegastur til að verða
leiðtogi Austur-Tímor hljóti landið
sjálfstæði. Mulaadi, dómsmálaráð-
herra Indónesíu, tilkynnti í síðustu
viku að Gusmao hlyti sakarappgjöf
og yrði sleppt úr haldi um miðjan
september, eða þegar ástandið á
Austur-Tímor yrði orðið stöðugt að
nýju.
B.J. Habibie, forseti Indónesíu,
hvatti Austur-Tímorbúa í sjón-
varpsávarpi á sunnudag til að kjósa
áframhaldandi vera landsins innan
indónesískrar lögsögu. „Ég beini
orðum mínum til allra bræðra okk-
ar. „Ég hvet ykkur til sameiningar
og til að tryggja bjartari framtíð
ásamt öðram innan indónesísku
fjölskyldunnar.“ Fréttaskýrendur
segja stjómvöld í Jakarta óttast að
aðskilnaður Austur-Tímor frá
Indónesíu gæti gefið aðskilnaðar-
hreyfingum annars staðar í landinu
byr undir báða vængi. Eins er talið
að Habibie hafi látið undan alþjóð-
legum þrýstingi að heimila þjóðar-
atkvæðisgreiðslu á Austur-Tímor
til að binda enda á vargöld ofbeldis
er varað hefur sleitulaust í tuttugu
og þijú ár, ella verða af hjálparfé
og lánum Alþjóðagjaldeyrissjóðs-
ins er veitt era til uppbyggingar og
styrktar lýðræðisþróunar í land-
inu.
Skaðabætur fyrir nauðungarvinnu í Þýzkalandi nazismans
Slitnað upp úr viðræðum
Berlin, AFP.