Morgunblaðið - 31.08.1999, Blaðsíða 34

34 ÞRIÐJUDAGUR 31. ÁGÚST 1999
MORGUNBLAÐIÐ
MENNTUN
Aðalnámskrá Menntamálaráðherra hefur staðfest nýja aðalnámskrá fyrir grunn- og framhaldsskóla. Hún fel-
ur í sér nýjungar sem hafa verið kynntar almenningi. Gunnar Hersveinn spurði Björn Bjarnason um atriði
sem hafa verið í deiglunni í kjölfarið, t.d. stærðfræði, móðurmál, kristinfræði, tónmenntir og kennaranám.
Viðamikil
og nákvæm
námskrá
• Björn telur að uppeldis-og kennslufræði
hafí nú of mikið vægi í KHÍ
• „Því meiri fræðsla um önnur trúarbrögð,
því hrifnari verða menn af kristinni trú“
_ Morgunblaðið/Jim Smart
„Eg tel að aðhaldið komi m.a. frá foreldrunum. Námskráin gefur tækifæri til að fylgst sé betur með innra
starfi skólanna,“ segir Björn Bjamason.
Ný aðalnámskrá
► VINNAN við nýja aðal-
námskrá stóð í 32 mánuði en
námskrár fyrir grunn- og fram-
haldsskóla voru endurskoðaðar
saman í fyrsta sinn. Einnig var
unnið að gerð íyrstu aðal-
námskrár leikskóla og að nýrri
námskrá um tónlistarskóla. í
verkið fóru 400 mannmánuðir
eða um 33 mannár (þ.e. ein
manneslga á meðallaunum hefði
verið næstum heila starfsævi að
ljúka því).
► Heildarkostnaður við
námskrána verður um 98 millj-
ónir króna.
► Námskrár grunn- og fram-
haldsskóla tóku gildi 1. júní sl.
en koma til framkvæmda á
næstu þremur til fimm árum.
► Mörkun nýrrar háskóla-
stefnu verður með mikilvægustu
verkefnum þessa kjörtímabils.
► Þetta er í fjórða sinn sem ný
aðalnámskrá fyrir grunnskólann
er gefin út á íslandi (1960,1976,
1989,1999), og í annað sinn sem
aðalnámskrá framhaldsskóla
verður sett (1991,1999).
► Nýjar aðalnámskrár eru mun
viðameiri en þær gömlu. Þær
innihalda mjög ítarleg og skýr
markmið í öllum greinum.
Námskrárnar eru gefnar út í
heftum og eru einnig aðgengi-
legar á heimasíðu menntamála-
ráðuneytis á Netinu.
► Helstu breytingar með
námskránni eru m.a. aukin
tungumálakennsla, aukin
áhersla á raungreinar, stærð-
fræði og íslenska verða kjama-
greinar í grunnskóla, upplýs-
ingatækni, fleiri samræmd próf,
meiri sérhæfing í framhalds-
skólum, og að réttur til stöðu-
prófa verður almennur.
► Markmiðið er einnig að gera
foreldra og nemendur sér betur
meðvitandi um markmið og
kröfur til náms og skóla, gera
skólakerfið opnara og aðgengi-
legra fyrir alla, endumýja
námsefnið, skapa gmndvöll íyrir
endurmenntun kennara, auka
námskröfur og ábyrgð nemenda
í sveigjanlegra kerfi og setja
gerð samræmdra prófa,
námskrárgerð, mat og eftirlit í
nýjan farveg.
NÝJAR aðalnámskrár fyr-
ir gmnn- og framhalds-
skóla hafa verið sam-
þykktar af menntamála-
ráðherra og einnig fyrsta námskráin
sem gerð hefur verið fyrir leikskóla
á Islandi. Byrjað er að starfa eftir
þessum námskrám en skólastofnan-
h- hafa 3-5 ár til að laga sig að þeim.
Nýjar aðalnámskrár vora viðamikið
verk og hafa margslungnar afleið-
ingar fyrir næstu kynslóð.
En hvers vegna aðalnámskrá?
1„Námskráin er í mínum augum
tæki til að setja almennar reglur
um markmiðin í skólastarfinu.
Námskráin er ígildi reglugerðar um
innra starfið í skólanum," segir
Bjöm Bjamason menntamálaráð-
herra og einnig að það beri lögum
samkvæmt að setja skólunum aðal-
námskrá, að vísu ekki í leikskólan-
um en ákveðið var að gera það líka
til að gæta samræmis milli hans og
gmnnskólans.
Bjöm segir að námskráin sé mik-
ilsvert öryggisatriði fyrir nemendur,
foreldra þeirra og kennara. Þannig
megi greinilega sjá hvar nemendur
standi samkvæmt ákveðnum al-
mennum og skýmm reglum. „Þessi
umfangsmikla endurskoðun er að
líkindum bæði sú fyrsta og sú síð-
asta. Of margt þarf að fara saman til
að svo mikið verk takist aftur. Ég
tel rétt að hér eftir verði unnið jafnt
og þétt að endurskoðun námskráa,"
segir Bjöm, „en við emm að skapa
samfellu og stígandi í öllum þremur
skólastigunum. Við höfum verið að
endurskoða bóknámið, og starfs-
námið er í stöðugri skoðun í fjórtán
starfsgreinaráðum en störf þeirra
eiga eftir að setja mikinn svip sinn á
þróun framhaldsskólastigsins."
Er nákvæm námskrá
nauðsynleg?
2En hvers vegna svona ná-
kvæma námskrá með áfanga-
lýsingum, áfangamarkmiðum, efnis-
atriðum og námsmati? Af hverju
nægir ekki skólastefna með lista yfir
helstu gildin?
„Ég tel ástæðu til að hafa
námskrána skýra, og greinilegri en
þá sem hún leysir af hólmi. Ég tel að
það sé til dæmis gott fyrir sveitarfé-
lögin. Nákvæm námskrá er einnig
mikilvæg fyrir okkur sem eigum að
meta skólastarfið. Það er ekki hægt
að meta starfið nema fyrst séu
ákveðnar kröfur gerðar á tilteknum
forsendum.“ Bjöm segir að það væri
ábyrgðarlaust af ráðuneytinu að
vera með eftirlit og mat ef ekki væri
ljóst hvernig starfið ætti að vera,
hver markmiðin em og hvemig eigi
að ná þeim. „Við töldum ekki nægi-
legt að setja skólastefnuna. Hún er
forsendan fyrir námskránni en næg-
ir ekki ein og sér,“ segir Björn.
Námskráin er búin að vera lengi í
undirbúningi og ferlið verið flókið að
sögn Björns. Álitaefni hafa farið fyr-
ir nefnd með fulltrúum stjórnmála-
flokkanna, samráð haft við hags-
munaaðila, fagfélög kennara og
fleiri og niðurstaðan var að hafa
hana svona nákvæma. „Þetta er einn
af kostunum við námskrána," segir
hann, „og ekki síst mikilvægt fyrir
foreldrana og nemendur. Skólarnir
era til fyrir nemendur, en ekki
vegna kennaranna. Skólarnir em til
í þjóðfélaginu til að mennta ungt
fólk, og nemendur og foreldrar eiga
kröfu á því að vita hvernig að þess-
ari menntun er staðið. Menntun á
ekki að vera eitthvert loðið leyndar-
mál á bak við luktar dyr skólans.
Hún á að liggja opin og skýr fyrir til
að menn geti fylgst með innra starfi
skólans eins og í öðmm stofnunum
þjóðfélagsins. Skólinn er ekki neitt
leyndarhólf."
Hverjir skrifuðu námskrána
og undir eftirliti hverra?
3Bjöm segir að milli tvö og þrjú
hundmð kennarar hafi komið að
vinnu við nýjar aðalnámskrár.
„Kennarar komu mjög að því að
semja námskrána eftir að skýrar
meginlínur vom settar," segir hann
og að vinnan hafi tekið 32 mánuði.
Verkefnisstjóri námskrárvinnunnar
var Jónmundur Guðmarsson, sem
síðan er orðinn aðstoðarmaður ráð-
herra.
Hvert verður frelsi
og vald höfunda?
4Tækifæri til að skrifa nýjar
kennslubækur í kjölfar nýrrar
námskrár felur í sér grósku. En
hversu mikið frelsi og vald hafa höf-
undar bókanna fyrst námskráin er
svona nákvæm? Og hversu mikið
frelsi og vald hafa skólar og kennar-
ar til að velja á milli námsbóka?
(Verður fylgst með því að þeir velji
bækur í samræmi við námskrána?)
Bjöm segir að síðasta námskrá
hafi í sjálfu sér ekki kallað á margar
kennslubækur. Hann segir að hún
hafi ekki skapað sérstaka fjölbreytni
í bókakosti í gmnnskólanum. Bjöm
telur að skýrar viðmiðunarreglur
séu líklegri til að gefa af sér fleiri
námsbækur. Óskýrar reglur leiði
hinsvegar til óvissu hjá höfundum.
Hann tekur sem dæmi að þótt rit-
stjóri á dagblaði setji skýrar rit- og
viðmiðunarreglur sé hann ekki að
segja öllum blaðamönnum að skrifa
eins. „Höfundar geta nálgast efnið
frá mismunandi sjónarhornum þótt
kröfur séu gerðar um að ákveðnar
upplýsingar komi fram,“ segir hann,
„skýrar leikreglur auðvelda mönn-
um störfin frekar en hitt.“
Bjöm segir að Námsgagnastofn-
un komi fram fyrir hönd ráðuneytis-
ins vegna námsefnis í grannskólum
en ráðuneytið fylgist ekki beint með
því að skólar/kennarar velji bækur í
samræmi við námskrána. „Ég tel að
aðhaldið komi m.a. frá foreldmnum.
Námskráin gefur tækifæri til að
fylgst sé betur með innra starfi skól-
anna. Ráðuneytið skiptir sér ekki
sjálft af námsgögnunum, og mark-
miðið með námskránni er ekki að
kennsluefnið verði einsleitt.
Verður Námsgagnastofnun
lögð niður?
SVerður áffam gagn í Náms-
gagnastofnun? Eða gefur ítar-
leg námskrá tækifæri til að láta
markaðinn sjá um kennslugögnin
líkt og gert er á framhaldsskóla-
stigi?
„Námsgagnastofnun starfar
áfram en rík áhersla hefur verið lögð
á að hún breyti um vinnubrögð,"
segir Björn, „og það ætti að vera
auðvelt fyrir hana með svona ná-
kvæma námskrá í höndunum, því nú
getur hún boðið út verk í samræmi
við hana. Ég sé Námsgagnastofnun-
ina þróast eins og skólakerfið allt.
Það er nauðsynlegt að svona fagaðili
geti lagt mat á hvort námsgögn séu í
samræmi við námskrána." Bjöm
bætir við að þróun námskrár er við-
varandi verkefni og vegna þess að
við lifum á tímum stöðugra breyt-
inga er sá tími liðinn að hún sé til
dæmis endurskoðuð á tíu ára fresti.
Hún er núna gefin út í 12 heftum
sem gerir breytingar auðveldari og
ef til vill verður hún fyrst og fremst
á Netinu þegar fram líða stundir.
Þarf að breyta kennaranáminu?
6Ný aðalnámskrá sýnir mikinn
metnað. Þarf að þínu mati að
stokka upp skipulag og áherslur í
kennaranámi á íslandi í kjölfarið?
(Kennarar á upplýsinga- og tækni-
sviði em t.d. ekki á hverju strái og
oft er gagnrýnt hversu fáar einingar
kennaranemar taka í þessum eða
öðmm greinum.)
Björn telur augljóst að kennara-
námið taki breytingum og að
námskráin ætti að auðvelda stjórn-
endum þess að breyta skipulagi
þess. „Það er alveg klárt að menn
em ekki á eitt sáttir um inntakið í
kennaranáminu,“ segir hann, „og
gagnrýnt hefur verið að áherslan er
ekki nægileg á einstök fög, heldur
meira á uppeldis- og kennslufræð-
ina. Þetta er atriði sem þarf að ræða
m.t.t. námskrár. Kennaranám er
starfsmenntanám og því hlýtur ný
námskrá að hafa áhrif á það.“
Björn telur að uppeldis- og
kennslufræðin hafi nú of mikið vægi.
Það hafi hinsvegar verið eðlilegt að
hún fengi mikið rúm þegar hún var
að ryðja sér braut í kennaramennt-
un hér á landi. Jafnvægi milli
val/faggreina og kennslufræðinnar
hefur, að hans mati, ekki náðst enn-
þá. „Ef til vill þurfti að reka ákveðið
„trúboð" meðal manna um uppeldis-
og kennlsufræði upp úr 1970,“ segir
hann, „ég efast hinsvegar um að
slakað hafi verið nógu mikið á fyrir
önnur fög eftir að hún hafði unnið
sér sess.
Hann segir að áhersla ráðuneytis-
ins hafi verið á endurmenntun kenn-
ara með sérstöku fé sem hafi m.a.
farið í að mennta kennara á upplýs-
inga- og tæknisviði. Það hafi verið
brýnt m.a. vegna þess að kennarar
geti átt von á því að vera ekki bestir
í bekknum í tölvunotkun. Einstaka
kennarar þurfa t.d. að glíma við
fælni sína gagnvart tölvum.
„Kennaraháskólinn er sjálfstæð-
ari en áður, þótt hann sé háður
stjórnvöldum um fjárveitingar, ég
hef hinsvegar ekki gerst talsmaður
fjögurra ára kennaranáms, heldur
að nemendur fái almenn réttindi eft-
ir þrjú ár og geti svo bætt við sig í
framhaldsdeild ef þeir vilji (M.Ed).“
Björn vill fremur leggja áherslu á
endurmenntun- og símenntun en
lengra kennaranám.
Geta allir kennarar
kennt móðurmálið?
7,jUlir kennarar era íslensku-
kennarar“ (Aðalnámskrá gmnn-
skóla, almennur hluti, bls. 18.)
„Hvernig í ósköpunum eiga kennar-
ar að vera færir um að kenna náms-
greinina móðurmál með 5-7 eininga
nám í íslensku í 90 eininga kennara-
námi?“ spurði Heimir Pálsson lektor
í KHÍ í Mbl, 1. apríl sl. Hvert er
svarið?
„Skipulag náms í KHÍ er ekki
ákvörðun menntamálaráðuneytis-
ins,“ segir Bjöm, „það er ákvörðun
skólans sjáífs. Við setjum ekki
námskrá fyrir háskóla, heldur að-
eins þrjú fyrstu skólastigin. Það er
meira fijálsræði í háskólunum og
þar taka menn ákvarðanir um hvort
einingar séu með þessum hætti eins
og lýst er í spurningunni.“ Hann
segist sjálfur telja að fagþekkingin
ætti að vega þungt í kennaranám-
inu. Spurningin er hvort menn leggi
meiri áherslu á að læra tæknina til
að koma þekkingu frá sér, eða á að
auka þekkingu sína? „Við göngum
samt að því sem vísu að það útskrif-
ist enginn úr Kennaraháskólanum
án þess að hafa lágmarkskunnáttu í
íslensku. Að kennarar geti tjáð sig
og komið efninu frá sér, bæði í rit-
máli og talmáli og gefið nemendum
gagnlegar ábendingar. Islensku-
kunnátta er meginforsenda til að
geta sinnt kennslu í íslenskum skól-
um,“ segir hann.
„Hér ríkir ákveðin togstreita,"