Andvari - 01.01.1947, Blaðsíða 36

32
Þorsteinn Þorsteinsson
ANDVAHI
Jarðabókarverkið, sem var aðalstarf nefndarmannanna, stóð
yfir í 12 ár (1702—14), en manntalinu og fjártalinu var lokið
fyrir Alþing 1703. Ekki var það samt tekið á einum degi um
land allt, eins og nú tíðkast um manntöl, heldur var það tekið
á ýmsum tímum, allt frá því í desember 1702 og fram í júní
1703, en á flestum stöðum fór það fram í marz eða apríl. Það
sýnist eiga við ástandið á þeim tíma, er það var tekið á hverj-
um stað, en ekki vera miðað við ákveðinn dag. Þó er skýrslan
um utansveitarhúsgangsmenn, sem fylgdi með aukalega, alls
staðar miðuð við páskanóttina 1703, og sums staðar er það
telcið fram, að ómagaregistrið eigi við langaföstuna, eins og
fyrir var mælt í bréfi nefndarmanna til sýslumanna. í hrepp-
unum önnuðust hreppstjórarnir um framkvæmd manntalsins.
Voru þá venjulega 5 hreppstjórar í hverjum hrepp, en hrepp-
arnir alls um 150. Ekki er vitað, hvaða aðferð hefur verið
notuð við töku manntalsins, og líklega hefur hún ekki verið
hin sama alls staðar. Sums staðar virðist svo sem hreppstjór-
arnir hafi farið um hreppinn og skrifað fólkið á hverjum bæ,
en annars staðar munu þeir hafa stefnt bændum til sín til
þess að láta í té þær upplýsingar, sem óskað var eftir.
Manntalinu af öllu landinu hefur verið skilað til nefndar-
manna á Alþingi sumarið 1703, og hefur það síðan verið sent
til stjórnarinnar í Kaupmannahöfn. En ekkert virðist hafa
verið gert við það þar fyrr en 75 árum síðar, er Skúli Magnús-
son landfógeti skrifaði, veturinn 1777—78, í 6. bindi af jarða-
bólt sinni mannfjöldann á hverjum bæ 1703, ásamt tölu fjöl-
skyldna og sveitarómaga í hverjum hreppi, og gerði svo yfir-
lit fyrir allt landið um tölu fjölskyldna og mannfjöldann alls
og hve margir væru yfir sjötugt. Og loks gerði hann tilraun
til þess að skipta mannfjöldanum á landbúnað og fiskveiðai'.
Fram að síðustu áratugum hefur öll þekking manna á mann-
talinu 1703 verið byggð á því, sem Skúli Magnússon hefur
tekið upp úr því. Jarðabólt lians er aðeins til í handriti, en
yfirlitstafla hans um mannfjöldann 1703 var prentuð í Olavius:
Ökonomisk Reise igiennem Island. Iíh. 1780. Sama tafla hef-