Skírnir - 01.12.1919, Blaðsíða 17

Skirnir]
Jón Thoroddsen.
223
ólíkar honum, hve vel hann gætir þess, að aldrei slæðist
neitt í hugskot sögufólks hans það, sem hann skildi
og hugsaði öðruvísi en það. *) Stórskáld hafa ekki
altaf forðast þetta. Persónur Shakspeares eru t. d. flestar
gæddar skáldlegu og frjóu ímyndunarafli sem sjálfur hann.
Og það sést lika af þessu, að Jón Thoroddsen er raun-
sæisskáld. »Verðandi«-mennirnir hófu ekki raunsæis-
eða eðlileikastefnuna (»naturalisme«) í islenzkum skáld-
skap. Það gerði Jón Thoroddsen rúmum þrjátíu árum áð-
ur en »Verðandi« kom út.
Af raunsæi sagnaskáldskapar hans leiðir, að í lýs-
ingum hans felst víðtæk sannfræði um menning vora kring-
um miðbik seinustu aldar. Eg hefi heyrt þjóðkunnan og
stálminnugan merkismann, sem kominn er nú á áttræðis-
aldur, segja, að óhætt væri að reiða sig á lýsingar hans,
er semja ætti vísindalega menningarsögu Islands á síðustu
öld. Eg nefni að gamni mínu tvö dæmi, er sýna sann-
fræði lýsinga hans.
Samkvæmt anda raunsæisstefnunnar lýsir Jón Thor-
oddsen mjög rækilega allri híbýlaskipun, störfum, heimil-
isvenjum og heimilisrig á bæjum þeim, er sögur hans
gerast á. Og hann er þar hispurslaus, alt kemur þar til
úyranna eins og það er klætt. Enginn lesandi »Pilts og
stúlku* getur gleymt lýsingunni þar á skemmulofti Bárð-
ar bónda á Búrfelli. Mjög eru nú teknar að þynnast fylk-
irigar þeirra, er komið hafa í slík forðabúr, — nema ef
«1 vill í afskektustu héruðum. En flestir flnna þó víst óð-
ara á sér, hve ljómandi góð lýsingin er, alt í skemmu-
loftinu líkt því, sem gerst hefir í líkum vistarverum í
jarðnesku himnaríki gamalla maurapúka. En aldrei finst
mér eg hafa skilið eins vel, hve sönn lýsingin er, og þá
er eg kom í fyrsta sinni i skálann forna á Keldum á
Kangárvöllum, er merkisbóndinn Skúli Gruðmundsson
geymir eins vel og bezti þjóðmenjavörður fær varðveitt
') I „Q-rasaferðinni11 lœtnr Jónas Hallgrímsson 13 ára gamlan dreng
°g 15 ára telpu dæma og deila um greinir þær, er þýða beri ljóð eftir.
Slikt er ósennilegt, en sýnir kugsanir Jónasar nm þetta efni.