Tímarit lögfræðinga - 01.10.1979, Side 29

án samráðs við náttúruverndaryfirvöld, sbr. 2. gr. laganna. Malar- og
sandtaka gæti t.d. fallið undir þetta ákvæði.
1 lögum frá 1957 um útivist er að finna ákvæði, sem heimila að
leggja bann við mannvirkj agerð á ströndum, gegn bótum til eigenda,
sbr. 25. gr. Þá er lagt bann við því að hindra umferð með því að girða
land að ástæðulausu eða banna almenningi umferð, 13. gr. Hins vegar
er landeiganda heimilt að girða af land, sem undir mikla áníðslu er
selt, sbr. 16. gr., og honum er heimil gjaldtaka af gestum, ef hann
hefur lagt í kostnað végna útivistaraðstöðu á landi sínu, sbr. 14. gr.
b) Svíþjóð.
Sænsku náttúruverndarlögin eru frá 11. desember 1964. Fjalla
þau bæði um náttúruvernd og útivist. Framkvæmd laganna annast
aðallega lénsstjórnirnar í samráði við umhverfismálastofnun ríkisins
(Statens Naturvárdsverk).
Samkvæmt lögunum er heimilt að stofna til þjóðgarða og friðlýsa
náttúruminjar, sbr. 4.—6. gr. og 13. gr. laganna, með sérstöku tilliti
til vísindalegra náttúrurannsókna. Algengari eru þó hin svonefndu
friðlýsingarsvæði, sem lénsstjórnirnar taka ákvörðun um, en þeim er
bæði ætlað að varðveita náttúru landsins og gagnast almenningi til úti-
vistar. Eigandi á rétt á bótum fyrir minnkandi notagildi landsins
vegna friðlýsingarráðstafana. Sé um veruléga skerðingu á umráða-
rétti hans að ræða, getur hann krafizt innlausnar, sbr. 25.—27. gr.
laganna. Hér má bæta því við, að eiginlega þjóðgarða er aðeins heimilt
að stofna á landi ríkisins. Verður því að vera um fyrirfarandi eignar-
nám lands að ræða hafi það verið í einstaklingseigu.
Þá eru í lögunum ákvæði varðandi töku malar, sands og leirs og um
jarðvegsrask. Sé um slíka töku að ræða í atvinnuskyni, þarf til henn-
ar leyfi lénsstjórnar, sbr. 18. gr., en ekki, ef takan er aðeins til einka-
nota eiganda. Þótt yfirvöld neiti um leyfi, veitir það ekki landeiganda
rétt til skaðabóta. Þá getur lénsstjórnin boðið atvinnufyrirtækjum
að takmarka eða bæta úr því tjóni, sem starfsemi þeirra hefur valdið
á náttúru landsins. Kostnað við slíkar aðgerðir verður fyrirtækið að
bera bótalaust.
Þá eru í lögunum ítarleg ákvæði um rétt almennings til þess að nota
strandsvæði til útivistar, bæði við haf og vötn. Miða þær reglur að
því að allir eigi sem greiðastan aðgang að ströndum og þar sé ekki
byggt að nauðsynjalausu eða umferð hindruð með girðingum. Almennt
þarf leyfi til slíkra framkvæmda á svæði, sem nær 100—300 metra frá
123