Sagnir


Sagnir - 01.06.2006, Page 55

Sagnir - 01.06.2006, Page 55
3jnenó£a cQorjaraótríQic5 ízsfensQum samtímafieimi/dum Reykvíkings á baksíðu á fyrstu dögum stríðsins segir: Spán ber helst á góma. Hvað verður ef uppreisnarmenn sigra? spyija menn. Færri spyrja: Hvað verður ef stjómin sigrar? Jeg treysti mjer betur til að svara þessari síðari spumingu. Ef stjómin sigrar verður það upphafið að stofnun nýs ráðstjómarríkis eftir fyrirmyndinni í Rússlandi.33 A Spáni væri um að ræða baráttu tveggja einræðisstefna, kommúnisma og fasisma. Væri heillavænlegast fyrir íslendinga að varðveita hlutleysið og taka hvorki afstöðu né hafa samúð með öðmm aðilanum. Þó væri betra af tvennu illu að standa á bakvið Franco því sigur kommúnista á Spáni myndi gefa hérlendum kommúnistum byr undir báða vængi eins og kom fram í Reykjavíkurbréfi í febrúar 1938. Oskir íslenskra kommúnista um það, að skoðanabræður þeirra sigri á Spáni, stafa af því, að þeir líta svo á, að með því fái vinstra einræðið meiri byr. Það yrði spor í áttina til þess að sömu örlög biði hins íslenska lýðræðis. Frá sjónarmiði íslenskra lýðræðissinna lítur málið þannig út: Hægrivillan, fasisminn á hjer engin ítök. Eina hættan á því, að hann geti nokkumtíma skotið upp höfði stafar frá kommúnistum. Meðan kommúnistar em þó ekki öflugri en þeir em, getur Sjálfstæðisflokkurinn séð fyrir því, að fasismi verði hér, gersamlega áhrifalaus. Sigur hægrivillunnar suður á Spáni er því meinlaus fyrir íslenskt stjómmálalíf... Lýðræðissinnaðir Islendingar, andstæðingar öfgastefnanna beggja, þurfa engan kinnroða að bera fyrir því, þó þeir telji minni hættu af því stafa, að sú steíhan, sú villan sigri út um lönd, sem hjer nær engri fótfestu, heldur en hitt brjálæðið brjótist þar til valda,..34 Morgunblaðið stóð fast á því að styðja aldrei kommúnistastjóm, jafnvel þó hún væri lögleg stjóm, eins og á Spáni. Blaðið tók þann pólinn i hæðina að af tvennu illu væri fasisminn skárri en kommúnisminn og að fýrst Franco var andkommúnisti var reynt að fegra hann og málstað hans á síðum blaðsins ffekar en tilefni var til. 2 MORGUNBLAÐIÐ ' " __ Betri liorfur uin frið á Spóni „Þjóðleg eining“ undir stjórn Francos Önnur röksemda blaðsins fyrir stuðningi við Franco var að ekki mátti hætta mikil vægum viðskiptamöguleikum í framtíðinni. Smðningur við stjórnina gæti reynst dýrkeyptur ef uppreisnarmenn hefðu sigur því þeir gætu refsað íslendingum með því að loka á saltfisksölu frá íslandi í hefndarskyni.35 Athyglisvert er í þessu sambandi að um leið og Morgunblaðið er yfir sig ánægt með að Ólafúr Proppé hafi náð að selja saltfisk til lýðveldisins í júní 1938, eins og getið er um að ofan, þá hamrar blaðið látlaust á því bæði fyrir og eftir söluna að ekki megi styggja Franco-stjómina. Þrýsti blaðið einnig á ríkisstjómina að ná samningutn við Franco, þótt sögulega séð hafi mesta saltfisksalan verið á yfirráðasvæði stjómarinnar. Möguleikar til saltfisksölu virðast því ekki ráða eins miklu í afstöðu blaðsins og virðist við fyrstu sýn, heldur frekar pólitísk sannfæring ritstjóranna. Þessi afstaða er enn áhugaverðari ef litið er til þess að Ólafúr Johnson stórkaupmaður og einn af eigendum Morgunblaðsins var ræðismaður Spánar hér á landi á þessum tíma. Sem slíkur varð hann að eiga sín opinberu samskipti við stjómina í Madrid og Barcelona en ekki stjóm Francos sem lengst af var ekki viðurkennd af neinu lýðræðisríki, hvað þá Islandi. Ekki er að sjá að þessi eignatengsl hafi breytt neinu í umfjöllun blaðsins og hefúr Ólafur verið í nokkuð undarlegri stöðu sem fulltrúi spænsku stjómarinnar hér á landi á meðan blað í hans eigu fann sömu stjóm allt til foráttu. Vísir var það blað fyrir utan Tímann sem birti minnst af fréttum frá Spáni. í stuttu máli má segja að Visir hafi verið á móti stjóminni á Spáni, án þess þó að taka eins afgerandi stöðu með Franco og Morgunblaðið. Fréttaflutningur Vísis var heldur ekki eins æsilegur og hjá því blaði. Franco var aldrei kallaóur annað en einræðisherra á síðum Vísis og honum sjaldan þakkaður stuðningurinn í baráttu við kommúnisma. Stjómin á Spáni naut oftast sannmælis í fréttum Vísis fyrst urn sinn en á seinni hluta árs 1936 fór andstaða við stjómina á Spáni að vera meira áberandi. Einnig má segja að um mitt ár 1938 hafi blaðið farið að taka Franco í sátt sem leiðtoga á Spáni þó blaðinu hafi ekki þótt mikið til hans koma í fyrstu. Þá sjaldan sem stríðið rataði í leiðara blaðsins var verið að brýna fyrir landsmönnum að gæta hlutleysis og gagnrýna stjómvöld fyrir að hafa ekki komið á viðskiptasamningum við Franco-stjómina. í leiðumm Vísis er hvergi að finna neina afstöðu til stríðandi aðila á Spáni en þótt fréttaflutningur hafi verið blandaður má segja að af tvennu illu hafi Vísir heldur kosið uppreisnarmenn. Oft mátti sjá fréttaskýringar sem teljast verða hliðhollar uppreisnarmönnum. Til dæmis vom yfirleitt sýndar myndir af Franco í borgaralegum klæðum og oft var fjallaö um mannúðarstarf sem hann átti að hafa skipulagt á þeim svæðum sem hersveitir hans réðu yfir.37 Einnig vom birt ýmis viótöl við herforingjann þar sem hann lýsti göfugri baráttu sinni við kommúnismann. Þrátt fyrir að Vísir virðist hafa hallast undi Franco, birtust oftar en einu sinni fréttir af þeim hörmungum sem almenningur í stjómarhémðum Spánar varð að þola vegna loftárása uppreisnarmanna.38 Þó að sjálfsögðu felist ekki í því nein viðurkenning á ágæti málstaðarins þá birtist ekkert slíkt á síðum Morgunblaðsins. fjinnasffíjiti oy árócður fijá\instri fffc&unum Almennt íjölluðu vinstri blöðin meira urn spænska borgarastríðið en Morgunblaðið og Visir. Alþýðublaðið hafði stríðið sem forsíðuefni frá upphafi þess og fylgdist vel með fyrstu mánuðina. Enginn vafi leikur á því að samúð þess var með stjóminni. Þrátt fyrir það greindi blaðið vel frá fréttum af helstu atburðum og virðist ekki vera í neinum vandræðum með að skilja fréttir af stökum atburðum frá áróðri og skoðunum. Nokkuð var um fféttaskýringar og lengri frásagnir en þær vom allar frá sjónarhomi stjómarinnar enda virtist blaðið frekar nota þær heldur en fréttir til að hafa áhrif á lesendur sína. Birti blaðið fjölda frásagna af hörmungum sem óbreyttir borgarar í stórborgum Spánar máttu þola vegna loftárása og umsáturs uppreisnarmanna og grimmdarþeirra þegar þeir náðu borgum á sitt vald. Taldi blaðið jafnframt að um úrslitaormstu á milli fasisma og lýðræöis væri að ræða á Spáni. Sýnlð samúð ykkar með alpýðunni á Spánl i verkl Ávarp trá Aiþjóðasambandi verkalýPs- tél. og Alpjóðasambandl jatnaðarmanna. Áberandi er og vert að taka fram a ðAlþýðublaðið notaði öll möguleg tækifæri til að blása upp þátttöku marokkóskra hermanna í her Francos. Má sjá fyrirsagnir og fréttir þar sem blaðið skrifaði um „...villimennina frá Afríku...“39 og að „Þúsundir Marrokkómanna með hring í nefinu vom í her uppreisnarmanna."40 Þessi kynþáttahyggja Alþýðublaðsins er algjört einsdæmi því ekki einu sinni í Þjóðviljanum, hvað þá í öðm blaði, var notað orðalag svipað þessu um marrokóska hermenn. Alþýðublaðið notaði styrjöldina á Spáni óspart til að klekkja á andstæðingum sínum hér heima. Fyrir alþingiskosningamar 1937 talaði Sjálfstæðisflokkurinn um aö mynda þyrfti breiðfylkingu gegn sósíalismanum. Þýddi Alþýðublaðið þá orðið „falange", sem uppreisnarmenn á Spáni notuðu um sjálfa sig (samanber falangistar), sem „brciðfylking" og færði yfir á sjálfstæðismenn. Skrifaði blaðið lengi á eftir um uppreisnarmenn sem „breiðfylkingu Francos“ og að hinir norður-afrísku hermenn í liði Francos væm „hermenn Sjálfstæðisflokksins á Spáni.“41 Ennfremur sagði í leiðara vorið 1937: Ein af þeim plágum sem gengið hafa yfir ísland er Tyrkjaránið. Ekki vom það Tyrkir einir, sem frömdu þann glæp á saklausu fólki, heldur vom það alþjóða kvikindi, sem vom ^Sajnír 2006 £3
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118

x

Sagnir

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.