Sagnir - 01.06.2006, Side 65

(abstraktmálverk).
Hér á eftir verður leitast við að skoða hvað gerði þessa sýningu svo
umdeilda og um leið athugað sjónannið beggja deiluaðila í þeim Qölda
blaðagreina sem urðu til vegna sýningarinnar. Blaðaskrifin bentu til
þess að listimar gengdu ákeðnu landkynningar-hlutverki og því skipti
miklu máli hvaða listamenn fæm með það hlutverk og hvaða úrval verka
væri sent út. Að lokum verður því velt upp hvort Rómarsýningin árið
1955 hafi brotiö blað í íslenskri listasögu, samanber umræðu Halldórs
Bjöms Runólfssonar og Olafs Gíslasonar.
emar&ymnyin
Rómarsýningin virðist hafa komið svo miklu róti á hugi manna,
að furðu gegnir. Menn verða vart viðmælandi, ef sýninguna ber
á góma. Sum af dagblöðunum ólmast dag eftir dag eins og naut
í fiagi.2
Forsagan að fjaðrafokinu sem Rómarsýningin olli var sú að ítalska
ríkisstjómin bauð Norræna listbandalaginu að halda samnorræna
listsýningu í Róm árið 1955 í apríl. Þetta var í fyrsta skipti sem
Norðurlöndum var boðið að halda sameiginlega listsýningu á Italíu
og þótti þetta því mikill heiður og jafhframt tækifæri til áhrifaríkrar
landkynningar.3 Fulltrúi íslendinga í undirbúningi sýningarinnar var
Félag íslenskra myndlistamanna eða FIM.
Um leið og undirbúningur hófst sótti félagið um fjárveitingu til
Alþingis til sýningahaldanna, þar sem um umfangsmikla sýningu var
að ræða.4 Sú fjárveiting átti eftir að verða þeim torsótt. Fljótlega gaf
félagið frá sér orðsendingu sem birtist í Alþýðublaðinu 5. okt. 1954:
„1) Öllum íslenzkum listamönnum - félagsbundnum og
ófélagsbundnum - mun verða gefinn kostur á að senda verk sín
til dómnefndar í Reykjavík. 2) Eigi síðar en viku af febrúar má
gera ráð fyrir að verkin þurfi að vera komin til dómnefndar.
Hvert skila skuli listaverkunum og aðrar nánari ákvarðanir
verður tilkynnt síðar. 3) Auk olíumálverka og höggmynda
verður að líkindum tekið til sýningar bæði svartlist og
vatnslitamyndir. 4) Sýningin verður til húsa í Palazzo Dell'
Esposizion Via Nationala og opnuð fyrst í apríl og stendur til
20. maí. 5) Veggrými íslenzku deildarinnar á sýningunni er 144
lengdarmetrar."5
cQfátt striffeðayrútartýra ?
hafi orðið til annað umhverfi í félagsmálum listamanna og taldi hann
því eðlilegt aó bæði félögin hefðu aðild að Norræna listbandalaginu
og bæði félögin ættu að sjá um undirbúning Rómarsýningarinnar.
Hann taldi sýninguna vera opinbera og ætti að sýna þróun íslenskrar
myndlistar síðustu 50 árin. Vegna þessa þá taldi hann undirbúningsnefnd
sýningarinnar ekki heppilega í höndum „nokkurra einstaklinga“, eins
félags eða FIM: „...slíkar andlegar sendinefndir, sem svona sýning
hlýtur að vera, fara til annarra landa. Þær eru og eiga að vera fulltrúar
þjóðarinnar, en ekki einstaklinga".7 Boð um samstarf við undirbúning
sýningarinnarsegirAsgrímurhafaekkifengiðfyrrennokkrummánuðum
eftir að boðið barst til Islands frá Norræna listbandalaginu. Þá barst
Nýja myndlistafélaginu í hendur bréf þar sem stjóm FIM spyr hvort
félagið NMF myndi samþykkja að FÍM myndi tilnefna Jón Þorleifsson í
sýninganefnd. Jón og félagsmenn í Nýja myndlistafélaginu samþykktu
það ekki en samþykktu nefhd sem væri skipuð tveimur frá hvoru félagi.
Þar sem FIM samanstæði að mestu leyti af ungum myndlistamönnum
og flestir af hinum eldri væm í nýstofnuðu félagi. Nefndin yrði á þann
hátt úr báðum félögunum til þess að gæta jafnræðis á milli eldri og
yngri myndlistamanna. Asgrímur hafði töluverðar áhyggjur af því
að sýningamefndin væri einungis skipuð abstraktmálumm og taldi
það ekki vænlegt til árangurs og beinlínis ávísun á einhæft val verka
á sýninguna: ,,[E]n ég get ekki fallist á að þegar velja á myndir á
yfirlitssýningu síðustu fimmtíu ára, þá séu það „abstraktmálarar", sem
eigi að hafa val myndanna með höndum." ... Þó held ég að það væri
betra [að senda enga sýningu] en að senda sýningu, sem ekki gæfi rétta
mynd af myndlist okkar og menningu yfirleitt.“8
Opið bréf Asgríms þann 12. janúar 1955 leiddi í kjölfarið til
blaðagreina, ritdeilna og umræðna í þjóðfélaginu um hlutverk lista og
jafnvel um heiður Islands. Það sem m.a. hellti olíu á eldinn og kom
umræðunni í þann farveg sem úr varð var þegar Ásgrímur lýsti því yfir
að stjómvöld væm komin í málið: „Hið háa Alþingi virðist hafa skilið
þýðingu þessa góða boðs, og einnig gert sér með svipuðum hætti og við,
grein fyrir þeirri hættu sem gæti verið samfara of einhæfu myndavali,
eða á annan hátt misheppnuðu.“9 Þetta vom stór orð og dramatísk.
Innbyrðis togstreita á milli myndlistamanna í landinu varð opinber
sem þýddi að allir þeir sem fylgdust með blöðunum gátu lagt umræðunni
lið. Þetta varð til þess að fylkingar mynduðust í kringum félögin
og birtist m.a. í því að á Alþingi var búið að ákveða að styrkja FÍM
rausnarlega til þess að vanda vel til Rómarsýningarinnar en svo varð
kúvending og styrkurinn varð allt í einu bundinn skilyrðum. Það má
rekja beint til þeirrar óánægju sem ríkti innan Nýja myndlistafélagsins
og nýstofnaðs Félags óháðra listamanna.10 Á Alþingi kom ffam:
í ársbyrjun 1955 kom togstreitan um sýninguna fram opinberlega, á
vettvangi blaðanna. Ásgrímur Jónsson málari gaf tóninn í deilunni með
opnu bréfi 12. janúar 1955 í Vísi og svarar bréfi sem hann hafði fengið
skömmu áður frá FÍM. Bréfið frá FIM var dagsett 7. jan. 1955 og var
síðan gert opinbert í Morgunblaðinu 13. jan. 1955. Svavar Guðnason
formaður Félags íslenskra myndlistamanna skrifar bréfið fyrir hönd
félagsins. í bréfinu býður stjóm FÍM Ásgrími að sýna á sýningunni
fimm verk að eigin vali og tilkynnir honum jafnframt að Jón Stefánsson,
Kjarval og Ásmundi Sveinssyni hafi verið boðið það sama:
„Kæri Ásgrímur Jónsson. Fyrir hönd Félags íslenzkra
myndlistamanna og íslandsdeildar Norræna listbandalagsins
höfúm við þá ánægju að bjóða yður að taka þátt í fyrirhugaðri
samnorrænni listsýningu í Róm á vori komandi með fimm verk
(vegglengd um það bil níu metrar) eftir eigin vali. Auk yðar
verðurþessum listamönnum sérstaklega boðið: Jóni Stefánssyni,
Jóhannesi S. Kjarval, Ásmundi Sveinssyni. Væntum vér fastlega
þátttöku yðar og biðjum yður að svara okkur hið allra fyrsta, þar
eð ffamkvæmdir við undirbúning sýningarinnar eru að hefjast.
Með vinsemd og virðingu. F. h. Félags ísl. myndlistamanna
Svavar Guðnaon11.6
I bréfi Ásgríms kemur fram óánægja með undirbúning
Rómarsýningarinnar og taldi hann nauðsynlegt að gera málið opinbert.
Með bréfinu tilkynnir hann þjóðinni að klofningur hafi orðið í FÍM.
Nokkrir af eldri listamönnum þjóðarinnar hafi gengið út úr félaginu
°g sumir af þeim stofnað nýtt félag, Nýja myndlistarfélagið. Með því
En þá kem ég að lið, sem fjvn. tók aftur við 2. umr., en það
er styrkur vegna þátttöku íslenzkra myndlistarmanna í
samnorrænni listsýningu í Rómaborg. Ástæðan til þess, að
nefndin tók þessa tillögu sína aftur við 2. umræðu, var sú, að
þá var lagt til, að styrkurinn yrði veittur einu ákveðnu félagi,
Félagi íslenzkra myndlistarmanna, en mótmæli gegn því höfðu
borizt frá ýmsum öðrum myndlistarmönnum, og upplýst er,
að 3 félög myndlistarmanna eru til, þannig að það virðast ekki
allir vera á eitt sáttir. Þessi tvö félög hin, sem var ekki gert ráð
fyrir að fjárveitingin næði til, hafa mjög eindregið mælt gegn
þessari tilhögun, og hefur því nefndin talið eðlilegast að breyta
tilllögunni á þann hátt, að í stað þess, að fjárveitingin verði
veitt einu þessara, félaga, þá verði féð veitt til þáttöku íslenzkra
myndlistarmanna almennt í þessari sýningu, en hins vegartil þess
að frekar að tryggja það , að samkomulag geti eftir atvikum um
þetta orðið, er talið nauðsynlegt, að undirbúningur og tilhögun í
sýningunni verði háð samþykki menntamálaráðuneytisins, sem
hafi þá eftirlit með því, hvemig þessu verði fyrir komið.11
Á Alþingi var samþykkt skilyrði fyrir fjárveitingunni að sýningamefnd
yrði skipuð tveimur frá Félagi íslenskra myndlistamanna, tveimur frá
Nýja myndlistafélaginu og einum frá Félagi óháðra listamanna og
menntamálaráðherra samþykkti þá skipun.12 Annað listamannafélag
hafði verið stofnað og var það hinn hlutinn sem gekk út með stofnendum
NMF, það vom Finnur Jónsson, Guðmundur Einarsson frá Miðdal og
Gunnlaugur Blöndal.
’fbaynzr 2.006 <£3