Sagnir - 01.06.2006, Side 68

oQÍátt strífie&agrútartýra 7
l?°efjenyni sýninjarinnar
Sýningin for fram 1 Róm eins og ráðgert var í apríl 1955. Svavar
Guðnason og Valtýr Pétursson sáu um uppsetningu hennar og
var Valtýr titlaður umsjónamaður íslensku deildarinnar. „Afstaða
klofningsfélaganna réði því að abstraktlistin varð mun meira áberandi í
íslenska sýningarhlutanum en hjá hinum Norðurlöndunum, og það átti
einmitt eftir að vekja sérstaka athygli á íslenska framlaginu."36
Framlag íslands fórúr landi án fjárhagslegs stuðnings stjómvalda en
tókst vel upp ef marka má þá dóma sem framlagið fékk. Listfræðingar
vom nefnilega yfirleitt ánægðir með framlag Islands og haft var eftir
Göran Schildt meðal víðkunnustu listgagnrýnanda Svia og gagnrýnanda
við Sænska Dagblaðið:
Undranarefnið mesta er, að með sýningu þessari frá íslandi
kemur í ljós að þessi smáþjóð er hin framsæknasta og sú sem
hefur flestum gáfumönnum á aó skipa.... þátttaka þeirra er annað
og meira en vottur um samnorrænan anda. ... Tvímælalaust er
íslenzka deildin fremri hinni sænsku og finnsku, þó enginn
listamannanna sé þar sérlega áberandi, en tök þeirra á iistinni
er yfirleitt hressileg og viðfeldin. Ef til vill er skýringin sú, að
íslendingum er ekki ofþyngt af erfðum í myndlist sinni.37
Eins og sjá má þá vakti framlag íslands athygli erlendra listdómara
fyrir ferska listsýn en hafði fengið umdeilda og óvægna gagnrýni hér
heima.
tyrffurínn encTurfieimtur
Að Tokum var samþykkt á Alþingi að veita FÍM styrkinn sem
þeim hafði verið lofað í fyrstu án skilyrða. Lúðvík Jósefsson flutti
breytingatillöguna:
Ég held því, að eins og komið er, sé sanngjamt ... að greiða
myndlistarfélaginu [Félag íslenskra myndlistamannaj
upphæðina. Því fremur finnst mér vera full ástæða til þess að
gera þetta, þegar það er haft í huga, að í till. meiri hl. fjvn. er nú
lagt til, að veittar verði 15. þús. kr. vegna myndlistarsýningar,
sem staðið hefúr yfir og stendur enn yfir í Þýskalandi, en þar era
einmitt á ferðinni málararnir í hinum félögunum, sem vildu ekki
una við það fyrirkomulag, sem haft var á þessari Rómarsýningu.
í Þýskalandi er sem sagt sýning, þar sem sýnd era málverk frá 8
íslenzkum máluram, en á Rómarsýningunni vora sýnd málverk
frá 24 íslenzkum máluram. Ég tel, að þegar Alþ. hyggst veita
nokkum styrk út á þessa sýningu til þessara tiltölulega fáu aðila,
sem þarna eiga hlut að máli, þá sé ekki rétt gagnvart þessu
myndlistarfélagi, sem er fúlltrúi miklu stærri hluta málara, að
láta dragast lengur að greiða þessa fjárhæð. Ég legg því til, að
þessi heimild verði framlengd, og vænti, að hv. Alþ. geti samþ.
-50
þessa tillögu.
Framvarp þetta var samþykkt fyrir fjárlög 1956. Inntak þess er
eftirfarandi: „Aó greiða Féiagi íslenzkra myndlistarmanna vegna
norrænu listsýningarinnar í Róm þær 100 þús. kr„ sem veittar vora á
fjárlögum fyrir árið 1955.“39 Um leið og breytingatillagan var samþykkt
þá sannaðist sú vanhæfni sem menntamálaráðherra sýndi. Ennfremur
kom það í ljós þegar Norræna listbandalagið samþykkti ályktun á
aðalfúndi sínum 1956. Thor Vilhjálmsson skrifaði í Birting sama ár:
Á aðalfundi Norræna listbandalagsins síðastliðið sumar var
samþykkt ályktun sem getið er í 13. grein fúndargerðarinnar:
„Sambandsráð norræna listbandalagsins ákvað að láta í
ljós ánægju sína og samúð með þeim hætti er íslenzku
fúlltrúamir í norræna listbandalaginu leystu af hendi störf sín
í sambandi við Rómarsýninguna". Þannig litu starfsbræður
myndlistarmannanna á Norðurlöndunum á málið þegar hin
mistæka áróðursvél menntamálaráðherrra hafði skurrað af
öllum mætti og sendiherrar Islands látnir flytja erlendum
þjóðum rangar túlkanir málsins.40
Stuðlaberg eftir Svavar Guðnason.
íT^C> foffujn
Þá heift sem mátti sjá í umræðunni um Rómarsýninguna má rekja til
þeirrar menningaramræðu sem einkenndi fýrri hluta mttugusm aldar
þegar deilt var um inntak þjóðlegrar listar. Rómarsýningin snérist
opinberlega um það hverjir væru hæfastir til að velja verk á sýningu
i Rómarborg árið 1955 og hverskonar myndaval myndi endurspegla
íslenska menningu á sem bestan hátt. Þar skipmst menn í andstæðar
fylkingar; annars vegar í þá fylkingu sem taldi landslagsmálverk og
flgúratíf verk í anda frumherjanna vera þjóðlega list og hins vegar í þá
fylkingu sem skipuð var aö mestu yngri listamönnum og var málssvari
abstraktlistar.
í hugum bæði listamanna og almennings var abstraktlist fremur
tengd við alþjóðlegan stíl. Spumingin sem menn stóðu frammi fyrir var
sú hvort bæri heldur að senda suður til Rómar myndefni í „þjóðlegum
stíl“ eða „alþjóðlegum stíl“. Margir töldu heiður Islands vera í veði. Nýr
stíll var búinn að ryðja sér til rúms og þótti mörgum hann ekki vera nógu
þjóðlegur. Þjóðfrelsishugmyndimar höfðu um áratugaskeið sett mark
sitt á menningaramræðuna. Það birtist í því að þeir listamenn sem stóðu
fyrir þjóðlegum gildum töldu að þeir væra að „vinna ættjörðinni gagn“
eins og Jón Þorleifsson orðaði það, og ríkti gagnkvæmur skilningur á
milli eldri listamanna þjóðarinnar á því hlutverki41. Það var líka kallað
að lyfta íslenskri þjóðlegri list til meiri þroska og aukinnar fjöibreytni,
án erlendra áhrifa. Þetta sjónarmið nálgaðist heilaga skyldu og þeir sem
uppfylltu það ekki vora nánast taldir menningarlegir föðurlandssvikarar;
einkum átti það við um abstraktlistamenn. Þeir sem aftur á móti aðhylltust
abstraktlistina töldu þjóðlegu listamennina ekki vera með á nótunum >
hinu alþjóðlega listumhverfi og vildu þeir leiða módemismann inn í
íslenskt samfélag. Þegar Rómarsýningin var til umræðu þá var fagfélag
myndlistarmanna, FIM, klofið. Hugmyndafræðileg gjá var á milli
myndlistarmanna um listina, hún var svo mikil og umburðarlyndið á
milli þeirra svo lítið að þeir gátu ekki unnið saman í einu félagi. Þegar
abstraktmenn náðu meirihluta í Félagi íslenskra myndlistamanna þá
varð það til þess að þeir sem aðhylltust ekki abstrakt gátu ekki haft þau
áhrif á stefnu félagsmanna sem þeir vildu. Enn á ný varð nýr liststíH
til óeiningar í félagsmálum myndlistarmanna og endaði með klofningi
félagsins. Fyrsta félag myndlistannanna hafði einnig rannið sitt skeið á
enda af sömu ástæðum árið 1928. Myndlistarmönnum gekk illa að vinna
saman að hagsmunum listarinnar. Í kjölfarið á yfirtöku abstraktmanna
í félagsmálum myndlistarmanna FÍM urðu til tvö önnur félög; Nýja
myndlistarfélagið og Félag óháðra listamanna. Öll félögin þrjú vildu
hafa áhrif á þróun listarinnar í landinu og beina listinni í réttan farveg-
Að fá sæti í sýningamefhdum var gott tækifæri til þess, sérstaklega i
undirbúningi íslenskra sýninga erlendis. I tiiviki Rómarsýningarinnar
þá var FIM eini réttkjönii aðilinn í því máli. Þegar stofnendur NMF og
FÓL gengu út úr FIM misstu þeir um leiðþátttökurétt sinn í Norræna
listbandalaginu og með því rétt til að sitja í sýningamefndum á þesS
vegum. Hin félögin reyndu í skjóli þjóðlegrar stefúu, stjómvalda
66 °^ajnir 2.006