Sagnir - 01.06.2006, Page 72

fgréður erjuffi Setri
þessum ástæðum brutust aftur út átök innan sexmannanefndar árið 1965
þegar fulltrúa Alþýðusambandsins var nóg boðið og sambandið dró sig
úr samstarfinu, í þetta skipti fyrir fullt og allt.
fðecrsni annanej~n <£-sicjfir i ótrarnf
Til að jafna hallann af útflutmngnum ákvað Framleiðsluráð, árið 1965,
að taka 50 aura af verði hvers innvegins mjólkurlítra til bóndans.14 Sú
ákvörðun varð til þess að Alþýðusamband Islands dró fúlltrúa sinn úr
sexmannanefnd í annað sinn en fleira hafði komið til. Sambandið benti
á að stöðug hækkun á verðlagi landbúnaðarafurða væri afleiðing af
verðbólgustefnu stjómvalda. Högum bænda væri svo komið að ekki væri
hægt að leysa brýnustu vandamál þeirra með verðlagningu landbúnaðar-
afúrða einni saman og sexmannanefnd hefði ekki vald til að fjalla um
stefnuna í heild. Þá væri munurinn á verðinu sem bændur fengu fyrir
framleiðsluvöm sína og því sem neytendur þurftu að greiða orðinn svo
stórkostlegur að ógerlegt væri fyrir fulltrúa neytenda að bera ábyrgð á
söluverðinu nema málið væri rannsakað ofan í kjölinn. Undir ríkjandi
skipulagi væm það hvorki framleiðendur né neytendur sem réðu verðinu
í raun. Heldur væri það ríkisstjómin vegna niðurgreiðslnanna og því
þætti aðkoma verkalýðssamtakanna að verðákvörðununum beinlínis
röng.15 Að lokum hafði sú staðreynd, að forráðamenn Mjólkurbús
Flóamanna og Mjólkursamsölunnar gengu í Vinnuveitendasamband
Islands vorið áóur, dregið mjög úr vilja fólks í Alþýðusambandinu
til að halda samstarfinu áfram. Verið væri „að skipa þýðingarmiklum
hagsmunasamtökum bænda í andstæðingaraðir verkalýðssamtakanna
,..“16 í ritum forsvarsmanna bænda var ákvörðun Alþýðusambandsins
lýst sem lögbroti sem svipti bændur samningsrétti um launakjör sín.17
Til að hægt væri að semja um verðlagið fyrir veturinn samþykkti
ríkisstjómin bráðabirgðalög sem fólu þriggja manna nefnd að fara
með aðalhlutverk sexmannanefndar, verðlagninguna. Mennimir sem
skipaðir vom í þá nefnd vora ráðuneytisstjóri landbúnaðarráðuneytisins,
forstjóri Efnahagstofnunarinnar og framkvæmdastjóri Framleiðsluráðs
landbúnaðarins.18 Ljóst var að endurskoða þyrfti lögin og til þess
kallaði landbúnaðarráðherra saman sjö menn í nefnd sem kölluð var
sjömannanefnd.
ar aðrar fefðir tafcfarýœrar
Landbúnaðarráðherra skipaði menn í sjömannanefndina og tengdust
allir nefndarmenn landbúnaðarkerfinu á einhvem hátt. Sumir höfðu
setið í framleiðsluráði en aðrir í sexmannanefnd.19 Nefndarmenn fengu
í hendur mikið af gögnum til skoðunar. Eftir að hafa farið yfir gögnin
komst meirihluti nefndarinnar að þeirri niðurstöðu að þrjár leiðir gætu
verið færar til að breyta verðlagningarfyrirkomulaginu. Sú fyrsta væri
að setja nánari tilmæli í lögin um við hvaða stéttir ætti að miða kaup
bóndans, auka upplýsingaöflun um raunveralegan framleiðslukostnað
og vinnutíma bóndans og fela útreikningana opinberam stofnunum eins
og Hagstofunni eða Efnahagsstofnuninni.20 Önnur leið væri að bændur
ákvæðu verð á vöranum sjálfir en ríkið gerði sérstakar ráðstafanir til að
halda verði þeirra í skefjum, svo sem þær að leyfa innflutning erlendrar
búvöra með ákveðnum tolli.21 Nefndin taldi þá leið að gera bændum
frjálst að ákveða verðið einhliða en gefa innflutning frjálsan í staðinn
ófæra vegna þess að verðhækkanir yrðu svo miklar til að byrja með
aö það yrði dýrara fyrir ríkið en spamaöurinn sem af þeirri breytingu
hlytist. Þar að auki skapaðist hætta af búíjár- og plöntusjúkdómum og
því taldi nefndin sig ekki geta mælt með þessari leið.22 Þriðja leiðin
sem rædd var í nefndinni var að bændur semdu beint við ríkisvaldið
um búvöraverðið. Meirihluti nefndarmanna taldi sig ekki geta stutt þá
leið af ýmsum ástæðum. Hann taldi ríkisvaldið of sterkan viðsemjanda
fyrir bændur. Þar sem hlutverk þess væri bæði að gæta hagsmuna
framleiðenda og neytenda átti það ekki að vera fulltrúi annars gegn
hinum. Meirihlutinn var líka hræddur um að miklu meiri ófriður yrði
um búvöraverðið ef samningamir yrðu á milli ríkis og bænda. Síðast
en ekki síst töldu þeir meiri líkur á því að bændur fengju laun á við
aðrar vinnandi stéttir ef fulltrúar vinnandi stétta tækju þátt í að ákveða
tekjumar.23 Þar sem engin þessarra leiða þótti fær taldi sjömannanefndin
óhjákvæmilegt að endurreisa sexmannanefndarfyrirkomulagið.
'Séráfit fiFanni/jafs oy cjajnrýni
&%fjoýðus atnfiancfsins
Hannibal Valdimarsson sat í sjömannanefnd fyrir hönd
Alþýðusambandsins en skilaði einn nefndarmanna séráliti. I álitinu
ítrekaði hann rökstuðning sambandsins fyrir því að fyrirkomulagið væri
úrelt, ekki síst vegna þess að slæmt væri fyrir bændur að fjallað væri
um verðlagsmálin á öðram vettvangi en almenna stefnu í landbúnaðar-
málum. Þetta sliti í sundur málefni bænda og gerði heildarstefnumótun
í málefnum þeirra ómögulega. Slíkt þekktist ekki í öðram löndum.
Ástandið sem skapast hefði kallaði á heildarstefnumótun.24 Hann benti
líka á að uppbætumar væra greiddar sem hlutfall af hverjum lítra af
mjólk eða kílói af kjöti, þannig að smábændur fengju ætíð smábætur
en stórbændur obbann af ríkisstyrkjunum. Mjólkurframleiðsla hefði
minnkað í nágrenni Reykjavíkurþví allirhagará Suðurlandsundirlendinu
sem ótvírætt lægi best við mjólkurframleiðslu væra fullsetnir sauðfé.
Nauðsynlegt væri orðið að skipta landinu í framleiðslusvæði og hvetja
til hagkvæmrar framleiðslu.27 Þá væri sexmannanefndarstarfið byggt á
„allsendis ófullnægjandi upplýsingum um framleiðslukostnað, vinnutíma
bænda, og þó alveg sérstaklega um vinnslu-, dreifingar- og sölukostnað
landbúnaðarvara."26 Loks lýsti Hannibal yfir þeirri skoðun sinni að
hann, sem fulltrúi stéttar með óskoraðan samningsrétt, væri fylgjandi
því „að bændur fengju óskoraðan samningsrétt gagnvart ríkisvaldinu
um launamál sín og lífskjör, ásamt rétti til framleiðslustöðvunar, ef
samningar tækjust ekki og mikið bæri á milli.'"27
Tillögur Hannibals til úrbóta vora þær að komið yrði á stofn kjara-
rannsóknamefnd sem skipuð yrði fulltrúum Stéttarsambands bænda og
ríkisstjómarinnar. Bændum yrðu með lögum tryggðar lágmarkstekjur
sem væra ekki lægri en meðaltekjur opinberra starfsmanna og
Stéttarsamband bænda fengi óskoraðan samningsrétt við ríkisstjómina
um afúrðaverð og launakjör.28 Þrátt fyrir að tillögumar fælu í sér
tryggingu frá ríkinu um lágmarkstekjur bænda fengu þær ekki
hljómgrann hjá öðram nefndarmönnum.
LILaq afireytincj ar
Afrakstur nemdarstarfsins var framvarp sem lagt var fram á Alþingi
og varð nær óbreytt að lögum. Breytingar á skipulagi landbúnaðarmála
vora litlar en bragðist var við kreppunni sem skapast hafði innan
kerfisins á tvennan hátt. Sömu aðilar höfóu áfram rétt til að tilnefna
fúlltrúa í sexmannanefnd, þrátt fyrir ítrekaðar óskir Alþýðusambandsins
um að vera leyst undan ábyrgðinni. Félagsmálaráðherra var aftur á
móti falið að tilnefna fúlltrúa í nefndina ef einhver hinna nýtti sér ekki
tilnefningarrétt sinn. Þannig var tryggt að sexmannanefnd yrði ætið
fúllskipuð og starfhæf. Hvað aðgerðir til að greiða upp halla af útflutningi
varðaði var kveðið á um að framleiðsluráði væri heimilt að ráðstafa fé
úr verðmiðlunarsjóði ef uppbæmr frá ríkinu dygðu ekki til.29 Það mátti
m.ö.o. láta bændur sjálfa borga tapið af umframframleiðslunni. Með það
að markmiði að bæta tekj ur bænda vora settar í lögin nánari skilgreiningar
á því við hvaða vinnandi stéttir ætti að miða. I því sambandi var 4. gr.
laganna breytt og bætt við að tekjumar skyldu vera „til samræmis við
kaupgjald verkamanna, sjómanna og iðnaðarmanna.""30 Að auki voru
gerðar ýmsar smávægilegar breytingar á lögunum sem virðist hafa
verið ætlað að færa þau til nýrra tíma. Verðlagsgrandvöllur skyldi t.a.m.
gilda í tvö ár en ekki eitt eins og áður, næðust samningar um verð.31
Þá fengu Kaupmannasamtök Islands kost á því að senda fúlltrúa, með
málfrelsi og tillögurétt, til að sitja fundi sexmannanefndar þegar rætt
var uin álagningu búvöra í smásölu.32 Árið 1966, um mitt kjörtímabil
Viðreisnarstjómarinnar, vora því samþykkt lög á Alþingi sem festu
ríkjandi kerfi í sessi án nokkurra grandvallarbreytinga.
\rtríf(£í innan rifxsstjérnarinnar
/ítao er að mikil átök vora um landbúnaðarmálin í samstarfi
Sjálfstæðisflokks og Alþýðuflokks, enda oddviti Alþýðuflokksins,
Gylfi Þ. Gíslason, svarinn andstæðingur kerfisins.33 En öll umíjöllun
um hvað lá að baki ákvarðanatöku innan stjómarinnar er erfið vegna
þess að samkomulag var á milli stjómarflokkanna um að halda þeim
ágreiningi utan opinberrar umræðu.34 Um þá ákvörðun að taka upp
útflutningsbætur sagði Ingólíúr Jónsson, sem bar ábyrgð á stefnunm
sem landbúnaðarráðherra stjómarinnar alla tíð, í ævisögu sinni, að
JO Saytiir 2.006