Sagnir - 01.06.2006, Page 82

ueninjar eru ajJjoeirra fifuta semrjera sfjaf
Skattleysismark einstaklings var 500 krónur, en hjón höfðu 1.000
króna skattleysismark og fyrir hvert bam á framfæri framteljanda
drógust 300 krónur frá álögðum skatti. Sveinn Olafsson átti sæti í
fjárhagsnefnd sem hafði fmmvarpið til meðferðar. Uppmnalega var gert
ráð fyrir 200 krónum til framfærslu hvers bams í frumvarpinu en það
taldi Sveinn ásamt meirihluta nefndarmanna vera of lágt, sérstaklega ef
bamið væri á skólaaldri.55
leyti stóðu eldri lögin óbreytt.60
Nýja frumvarpið olli mun meiri taugatitringi meðal þingamanna en
hið fyrra og tekist var hart á um breytingamar. Umfram allt var tekist
á um gmndvöll skattkerfisins, það er að segja hvort beinir eða óbeinir
skattar ættu að vera ríkjandi hérlendis. Attu að vera háir beinir skattar
og lágir neysluskattar eða lágir beinir skattar og háir neysluskattar?
Einnig var deilt um hvort breyta ætti skattleysismörkunum.
Tafla 1. Áætlaðar tekjuskattgreiöslur af árinu 1921.
Heildartekjur í kr. Einhleypir Hjón + 1 bam Hjón + 2 böm Hjón + 3 böm
3T5ÖÖ 45 ~7T~ 18 12
4.000 80 ”51 12 13
1300 ~TZ5 15 ”54
10.000 —470 406 182 158
”20.000 1.410 1330 1300 1370
Heimild: Stjórnartíðindi 1921, A, bls. 277-279. Jóhannes Hraunljörð Karlsson: Frá tiundtil virðisauka, bls. 104.
fmmvarpsins því hann hefði vafalaust meiri þekkingu
á því hvaða úrbætur þyrfti að gera en aðrir meðlimir
íjárhagsnefndar.61 Einnig mótmælti Magnús því að allar
árstekjur undir 1.000 krónum væm skattfrjálsar en um leið
og tekjur kæmust í 1.000 krónur eða meira á ársgmndvelli,
væri tekinn af þeim fimm krónu skattur. Magnús taldi það
ýta undir skattsvik ef 999 krónur yrðu undanþegnar skatti
og þessi eina króna yrði fólki eins dýr og raun bar vitni.6-
Jón Þorláksson steig næstur í pontu og vakti máls á því
sem komu út úr skattgreiðslum frá Reykjavík annars vegar
og frá landinu öllu hins vegar:
Þeirri stefnu var framfylgt með lögunum, eins og víða í öðmm
Evrópulöndum, að tekjuskattur var lagður á tekjur allra stétta eftir sömu
reglum. Miðað var við framtal sem hverjum skattgreiðenda var nú skylt
að leggja fram árlega. Segja má að stjómin hafi auðsýnt íslendingum
mikið traust með því að innleiða skrifleg framtöl hérlendis, því úrræði
hins opinbera vom ekki mörg til að hafa nákvæmt eftirlit með því
hvemig fólk taldi fram tekjur sínar og eignir. Til þess að gera allt eftirlit
nákvæmara og skilvirkara þurfti að koma á fót stofnun á vegum ríkisins.
Reykjavík hafði líka vaxið ört undanfarin 50 ár og því var ekki lengur
hægt að reiða sig á gamla kerfið þar sem allir þekktu alla. Þeir sem áttu
að gefa tekjur sínar upp til skatts skyldu gera það fýrir lok febrúar ár
hvert. Afhenda átti skriflegar upplýsingar um tekjur síðasta árs og eignir
í árslok. Ef fólk treysti sér ekki til að annast gerð framtals síns sjálft, var
skattanefnd skyldug til að veita þvi aðstoð.56
fZ-jnfíiettí sfattstjéra cT\eyfJavífur
Að viðlögðum drengskap mínum. við pessa yfirlýsingu kannast ef til
vill flestir þeir sem hafa undirritað skattframtal sitt en hún kom fyrst
fram í 31. grein lagana frá 1921. Reyndar átti fyrst að standa þar „að
viðlagðri æm og samvisku", en það þótti Sveini Ólafssyni þingmanni
ekki vandað mál og var þessu því breytt.57
Samkvæmt 23. gr. laga nr. 74/1921 um tekju- og eignaskatt
var stofnað til embættis skattstjórans í Reykjavík. Þar með lauk
50 ára sögu niðurjöfnunamefndar Reykjavíkur sem sjálfstæðrar
nefndar sem sérstaklega var kosið í. Þar segir að breyta megi skipan
niðurjöfnunamefndar Reykjavíkur, bæði tölu nefndarmanna og eins
kosningu þeirra. Fmmvarpið fékk lagalegt gildi eins og áður segir
hinn 1. janúar 1922. Með öðmm orðum var landsstjóminni heimilað
að skipa nefndarmenn bæði í niðurjöfnunamefnd og skattanefnd.58
Skattstjóri tók við störfum skattanefnda í Reykjavík jafnframt setu
sinni í niðurjöfnunarnefnd. Embætti skattstjórans heyrði undir
fjármálaráðaneytið, sem það gerir reyndar enn þann dag í dag, og skyldi
skattstjóri vera skipaður af Qármálaráðherra. Skattstjóri átti að ákveða
eigna- og tekjuskatt en skattleysislágmark tekjuskatts yrði áfram
óbreytt.
Jzncfursfoöun tefjusfíattsfajann a áriö 1JZ5
Eins og áður sagði var gert ráð fyrir því að skattalögin ffá 1921 yrðu
endurskoðuð við fyrsta tækifæri. Árið 1923 sat ráðuneyti Sigurðar
Eggerz, Sjálfstæðisflokki. Klemens Jónsson var atvinnumálaráðherra en
ljármálaráðherra var Jón Magnússon, utan flokka.59 í febrúar 1923 vom
lögð fyrir Alþingi tvö fmmvörp sem snem að skattamálum. Annað var
fmmvarp til laga um tekju- og eignaskatt sem dagaði uppi og varð aldrei
að lögum. Síðara ffumvarpið var eins konar útdráttur úr lögunum frá
1921. Þar vom teknar upp helstu breytingar sem taldar vom aðkallandi
og hægt væri að láta koma til framkvæmda þegar á árinu 1923. Þingið
samþykkti þannig nokkrar breytingar á lögunum frá 1921 en að öðm
Um tekjuskattinn í Reykjavík árið 1922, sem reiknaður er út
eftir tekjunum 1921, er það að segja, að til skattstofunnar komu
5.288 framtöl, og 1.258 öðmm gjaldendum var gert að greiða
skatt, sem til samans nam 1.437.803 kr. Við leiðrejttingar og
niðurfærslurskattstjóraogyfirskattanefndarfækkaðigjaldendum
niðurí 6.463, sem samtals bám 1.103.269 kr. í skatt. Frá öðmm
landshlutum em ekki fyrir hendi jafnfullkomnar skýrslur, að
því leyti, að ekki liggja fyrir breytingar yfirskattanefnda, en
uppmnalega skatthæðin var um 428.000 kr., og mun láta nærri,
að áætla eftir því sem orðið hefir hjer í Reykjavík, að þessi
upphæð verði eitthvað neðan við 400.000 kr. Árið 1921 var
erfitt fýrir alla, og átti Reykjavík þar enga sjerstöðu.63
Jón sagði að skatturinn hefði ekki orðið eins óvinsæll utan Reykjavíkur
og innan bæjarmarkanna því hann hefði komið langharðast niður
á íbúum bæjarins. Hann vildi fá einhverja leiðréttingu á ástandi
mála. Hann sagði að fmmvarpið gerði ráð fyrir því að fella út lægstu
skattgreiðenduma, sem höfðu á bilinu 500 - 1.000 kr. í árstekjur. Að
sögn Jóns var svo lágt launað fólk flest búsett utan bæjarins. Þó heyrði
fullur þriðjungur bæjarbúa til þessa skattflokks en fæstir þeirra vildu
falla út af skattskrá. I tillögum Jóns var gert ráð fyrir minni skattbyrði
af lægstu tekjum en hærri skattbyrði af hærri tekjum. Jón taldi að háar
tekjur stöfuðu í flestum tilfellum af atvinnurekstri. Slíkan rekstur taldi
Jón vera áhættusaman hér á landi og þess vegna ætti ekki að leggja of
háa skatta á hátekjufólk. Of háir skattar drægju úr framkvæmdagleði
manna enda tíðkuðust þeir ekki í nágrannalöndunum.64 Jón var þama
nokkuð þversagnakenndur í málflutningi sínum. Fyrir það fýrsta vildi
hann ekki of háa skattbyrði á lægstu skattgreiðenduma. Þeir tekjuhærri
ættu að greiða hærri skatta. A hinn bóginn vildi hann ekki sliga tekjuháa
framkvæmdamenn með of háum sköttum. Hann virðist því hafa viljað
feta hinn gullna meðalveg og fara bil beggja.
Jakob Möller, Sjálfstæðisflokki, var á öndverðri skoðun. Hann taldi
að ef tekjuskatturinn yrði rýrður vemlega myndi það leiða til hækkunar
á óbeinum sköttum eða tollum. Skoðun hans var sú að hollast væri
að halda sig við beinu skattana því það myndi hitta sjálfa þá íýrir ef
menn væm sífellt að hækka tollana. Tekjuskattur væri tekinn af beinum
tekjum fólks og það gæti komið í bakið á fólki í vondum ámm:
Viðvíkjandi óánægju þeirri, sem vart hefir orðið í Reykjavík
út af beinum sköttum, hvora leiðina skuli halda, hvort lækka
skuli tekjuskattinn eða aðra skatta. Jeg er þeirrar skoðunar, að
það eigi ekki að lækka skatt á háum tekjum, heldur einhverja
óbeina skatta. Tekjuskatturinn af lægri tekjum, og þá einkum
miðlungstekjunum, var of hár í fyrstu, og þess vegna vil jeg
ásamt meiri hl. nefndarinnar lækka skattinn á lægri tekjunum,
en vinna þá lækkun að einhverju leyti upp á skattinum af hærri
tekjunum, [...] nemur sú upphæð alls eigi svo litlu, þegar á alt
ðo Jiajnir 2.006