Sagnir - 01.06.2006, Page 109

þeim fimmtánda eða fimmta ef því er að skipta. Þær fáu tilraunir sem
gerðar hafa verið til formbyltingar, s.s. í nítjánda árgangi árið 1998,
hafa reynst skammlífar og áhrifa þeirra ekki einu sinni gætt í næsta
blaði.
Þessi reglufesta þarf í sj álfu sér ekki að teljast slæm. Eflitið er á Sagnir
fyrst og fremst sem æfingavettvang fyrir upprennandi sagnfræðinga,
þar sem þeir spreyta sig á að koma góðum námskeiðsritgerðum eða
hluta BA-ritgerða sinna á greinarform, þá stendur tímaritið fyllilega
fyrir sínu. Fjöldi sagnfræðinga hefur stigið þar sín fyrstu spor og skrifað
í sig kjark áður en stokkið var út í djúpu laugina. Slíkur vettvangur er
augljóslega mikilvægur fyrir íslenskt sagnfræðisamfélag og fyrir hann
ber að þakka. Þetta þakklæti eiga útskrifaðir sagnfræðingar að láta í
Ijós með því að kaupa tímaritið og standa þannig undir áframhaldandi
útgáfu þess.
Pfáfyn sjáfýsm'yncC
Sjálfsmynd tímaritsins’Sagna er hins vegar flóknari en lýst hefur verið
hér að framan. Metnaður aðstandenda þess hefúr alla tíð verið mikill
og markmiðin önnur en að vera einungis æfingabúðir fyrir stúdenta.
Sagnir líta á sig sem akademískt tímarit og krefjast virðingar í samræmi
við það. Þetta veldur því að höfúndum hættir oft til að setja sig í
fullalvarlegar stellingar. Greinar eru undantekningalítiö njörvaðar niður
í fast og afar hefðbundið form. Þá sjaldan að brugðið er á leik má treysta
því að höfúndar afsaki framhleypnina í bak og fyrir.
Þrátt fyrir þessa alvörugefnu hlið hafa Sagnir sömuleiðis átt sér
draum um að vekja athygli út fyrir veggi sagnfræðiskorar og íslenska
sagnfræðingasamfélagið. Tímabundin velgengni Nýrrar sögu, sem
Sögufélag gaf út til skamms tíma, hefúr eflaust ýtt undir slíkar væntingar.
A tíunda áratugnum var markið stundum sett hátt og treyst á mikla sölu
á almennum markaði, stundum með þeim afleiðingum að stórtap varð
á ævintýrinu. I seinni tíð má ætla að sala blaðsins sé nær einvörðungu
bundin við áskrifendur; útskrifaða sagnfræðinga og sagnfræðinema.
Sú hugsun flögrar að lesandanum að Sagnir hafi ekki enn ákveðið
almennilega til hvaða hóps tímaritið vill höfða. I versta falli geturblaðið
því fallið milli skips og bryggju, þar sem greinamar fjalla um of sértæk
efni til að höfða til almennings en era of almennar til að vekja áhuga
fræðimanna.
Að mati þess er hér ritar era viðtöl við sagnfræðinga,
hringborðsumræður um einstök málefni og greinar um málefni
sagnfræðinnar sem námsgreinar við Háskóla Islands það efni sem
virkar hvað best í blaði á borð við Sagnir. í 25. árgangi má finna efúi af
þessu tagi, þó ekki sé því tranað mjög fram.
Guðmundur Jónsson er spurður út í Hasarblaðið, fyrirrennara
Sagna, í stuttu viðtali um býsna afmarkað efni. í lok blaðsins birtast svo
þrjú erindi sem flutt vora á málþingi sem haldið var á vegum tímaritsins.
í stað þess að draga sérstaklega fram efni þessara fyrirlestra og styrkja
með myndskreytingum, kýs ritstjómin að fela þá aftast í blaðinu þar
sem pláss var af skomum skammti. Það er sérkennileg ráðstöfun.
(fijá f> ern isfiyjcjj a i öncfveyi
Ef rennt er yfir einsíakar greinar blaðsins, kemur greinilega í ljós
að þjóðemishyggja er sagnfræðinemum hugleikið viðfangsefni nú
sem fyrr. Liðlega helmingur greinanna í blaðinu fjalla um mikilvægi
þjóðemishugmynda í opinberri umræðu eða árekstra þjóðemis- og
alþjóðahyggju á einn eða annan hátt.
Karl Jóhann Garðarsson veltir fyrir sér áhrifúm þjóðemis- og
siðgæðishugmynda í tónlistaramræðu á fimmta og sjötta áratugnum.
Niðurstaða hans er sú að þjóðemissinnaðir íhaldsmenn hafi skammast
jafnt yfir flutningi Ríkisútvarpsins á (erlendri) klassískri tónlist,
danslögum í Keflavíkurútvarpinu og loks ærslaskap rokkáranna.
Grein Karls Jóhanns er lipurlega skrifúð og snoturlega myndskreytt
með fjóram keimlíkum hljómsveitarmyndum. Að uppbyggingu sver
hún sig hins vegar í ætt við fjölda svipaðra greina sem birst hafa í
Sögnum á undangengnum áram. Greinar þessar eiga það sameiginlegt
að höfúndar leggja upp með að rekja áhrif tiltekinna hugmynda (oft
þjóðemishyggju) á umræðu á afmörkuðu sviði. Því næst finna þeir
nokkur hentug dæmi máli sinu til stuðnings, helst beinar tilvitnanir sem
endurspegla einstrengingsleg sjónarmið, kenningunni til stuðnings.
Gallinn er að með þessari aðferð er rannsakandinn nánast öraggur
cfsjtaömur um Z(f- árcjanj <bajna
um að finna það sem hann leitar að. Vinstrisinnaði fræðimaðurinn getur
hæglega fundið tilvitnanir í sjálfstæðismenn sem túlka má sem stuðning
við nasista meðan sá hægrisinnaði leikur sama leikinn og þefar uppi
vammir og skammir sósíalista í garð lýðræðisins. Hvoragt gefur tilefni
til mjög frjórrar umræðu.
Grein Hrafnkels Lárassonar um viðhorf íslenskra kommúnista
til sjálfstæðisbaráttu og þjóðemis er nokkurs1 annars eðlis. Þar er
rannsóknarefnið skýrt afmarkað, þar sem borin eru saman skrif helstu
leiðtoga kommúnista til Alþingishátíðarinnar 1930 annars vegar en
1944 hins vegar. Talsvert hefur verið skrifað um þjóðemishyggju
íslenskra kommúnista sem sumir telja í andstöðu við þá alþjóðahyggju
sem félagamir Marx og Engels boðuðu. Ekki þarf þó að leita lengra
en til Skotlands og Irlands til að finna sögulegar samsvaranir, þar sem
ýmsir öflugir kommúnistaleiðtogar studdu jafnframt sjálfstæðisbaráttu
undan Bretum á þjóðemislegum forsendum.
Þjóðhátiðir tuttugustu aldar mega teljast eitt best rannsakaða
svið sögunnar, enda viðfangsefnið þægilega afmarkað í tíma og
sagnfræðingurinn hefúr úr nægum ræðum og blaðagreinum að moða.
Spumingin er hins vegar að hvað miklu leyti ræður á hátíðarstundum
endurspegla ríkjandi hugmyndafræði eða hvort þær mótast af hefð sem
þátttakendumir undirgangist. Þannig kann breytt orðræða kommúnista
í kringum lýðveldishátíðina 1944 að endurspegla breytta stöðu þeirra
sem hluta af íslensku stjómmálakerfi í stað þess að vera utangarðsmenn,
frekar en að vera merki um grandvallarbreytingu á hugmyndafræði
þeirra.
Umfjöllun Gísla Helgasonar um afstöðu Kvennablaðs Bríetar
Bjamhéðinsdóttur til hildarleiks fyrri heimsstyrjaldarinnar er um
margt skyld grein Hrafnkels. Líkt og Kommúnistaflokkur þeirra Einars
Olgeirssonar og Brynjólfs Bjamasonar var hluti af stærri alþjóðlegri
hreyfingu, tilheyrði Bríet Bjamhéðinsdóttir hreyfingu án landamæra
sem barðist fyrir réttindum kvenna og friði í veröldinni. Fyrri
heimsstyrjöldin eða Norðurálfuófriðurinn mikli varð reiðarslag fyrir
alþjóðahreyfingu sósíaldemókrata, sem reyndist ófær um að standa
gegn þeirri bylgju þjóðemishyggju sem striðið hratt af stað. Friðarsinnar
úr röðum kvennahreyfingarinnar stóðu betur í lappimar en leiðtogar
jafúaðarmanna og sumar kvennanna2 héldu uppi hatrammri baráttu
gegn stríðinu, þrátt fyrir að slíkt væri talið jafngilda föðurlandssvikum
mitt í öllum stríðsæsingunum.
í greininni gerir Gísli fúlllítið úr þætti þeirra kvenna í Bretlandi
og á meginlandi Evrópu sem syntu gegn straumnum og andæfðu
stríðinu, en beinir sjónum þess i stað að þeim hreyfingum sem gengust
stríðsáróðrinum á hönd. Engu að síður er greinin bæði góð og fróðleg.
Jón M. Ivarsson er aldursforseti blaðsins, naumlega þó. Aður
hefúr verið nefnt hversu hugleiknar þjóðhátíðir hafa verið íslenskum
sagnfræðingum, en grein Jóns fjallar einmitt um aðdraganda þess að 17.
júní varð óskoraður þjóðhátíðardagur íslendinga frekar en t.d. 2. ágúst
eða 1. desember. Niðurstaða Jóns er sú að sterk staða Ungmennafélags
hreyfingarinnar hafi ráðið úrslitum og færir hann fyrir því sannfærandi
rök. Hitt er svo annað mál hvort fæðingardagur sjálfstæðishetjunnar
hefði þótt jafn spennandi kostur til mannfagnaða ef Jón forseti hefði
fæðst í byrjun febrúar? Nóg er í það minnsta lagt á skátana að norpa
í næfúrþunnu búningunum sínum í slyddu og éljum á sumardaginn
fyrsta.
jjvf[óins fiuqað ab erfencfri söju
Tvær greinar í blamnu fjalla um mannkynssögu og báðar varða þær efni
sem mikið er í umræðunni þessi misserin. Fyrri greinin er eftir Pétur
Olafsson og og er i henni leitast við að svara3 því hvemig hægt var að
fá venjulega Þjóðverja til að taka þátt í grimmdarverkum nasista í síðari
heimsstyrjöldinni. Því miður er greinin alls ekki nægilega vel unnin til
birtingar. Að stofni til er hún frekur stirð endursögn á æviminningum
SS-foringja og rétt í lokin er skotið inn örstuttri umfjöllun um átta
ára gamla bók Christophers Brownings og tíu ára gamla bók Daniels
Goldhagens: Hitler's Willing Executioners, sem vakti talsvert umtal á
sínum tíma.
Kári Gylfason fjallar um sögulegt endurmat sem átt hefúr sér stað
i Danmörku síðustu misserin á þætti Dana í helförinni. Hin viðtekna
söguskoðun er sú að danska þjóðin hafi með klókindum og dirfsku
bjargað fjölda gyðinga undan kló þýskra nasista og skipar frásögnin
L
^Sajnir Z006 lOýf