Uppeldi og menntun - 01.07.2013, Side 79

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 22(2) 2013 79
margrét a. markÚsdÓttir og sigrÚn aðalBJarnardÓttir
gefin rödd. Þátttakendur eru um 1500 ungmenni úr þremur byggðakjörnum landsins
og voru spurningalistar lagðir fyrir þau þegar þau voru 11, 14 og 18 ára og viðtöl tekin
við nítján þeirra ári síðar.
baKsViÐ
Hugtökin mannréttindi og borgaravitund
Hjá Mannréttindaskrifstofu Íslands (2006) kemur fram að mannréttindi séu þau rétt-
indi „sem okkur eru nauðsynleg til að lifa sem manneskjur. … Mannréttindi eru einn-
ig vernd gegn ofbeldi í hvaða mynd sem það birtist og þau vinna gegn vanþekkingu
og hatri. … Mannréttindi eru alþjóðleg … þau eru alltaf réttindi allra einstaklinga.“
Enn fremur segir: „Hver einstaklingur ber ábyrgð á því að mannréttindi séu á engum
brotin.“
Samkvæmt Ólafi Páli Jónssyni (2011) er lagður þrenns konar skilningur í hugtakið
mannréttindi. Í fyrsta lagi er um að ræða lagalegan skilning og þá átt við réttindi eins
og þau sem sett eru fram í Mannréttindayfirlýsingu SÞ. Í öðru lagi er það pólitískur
skilningur sem vísar til þeirra réttinda sem tryggja á fólki, óháð alþjóðasamþykktum .
Í þriðja lagi er það siðferðilegur skilningur sem felur í sér þau réttindi sem allir hafa
óháð þjóðfélagsgerð eða efnahag.
Skilningur á mannréttindum er þáttur í borgaravitund fólks. Með hugtakinu borg-
aravitund (e. citizenship/civic engagement) er átt við „vitund fólks um merkingu
þess að vera borgari í samfélagi með þeim lýðréttindum, skyldum og ábyrgð sem
það felur í sér“ (Sigrún Aðalbjarnardóttir, 2007, bls. 40). Upprunaleg merking hug-
taksins tengist gjarnan stjórnmálum eins og kosningaþátttöku (Kubow, Grossman og
Ninomiya, 2000). Nú á tímum alþjóðavæðingar með auknum fólksflutningum milli
landa er lögð áhersla á að víkka út hugtakið og taka mið af mannréttindum, réttlæti
og fjölmenningu (Banks, 2009). Í því samhengi er rætt um alþjóðlega borgaravitund (e.
cosmopolitan citizenship) og þá með hliðsjón af Mannréttindayfirlýsingu SÞ (Mann-
réttindaskrifstofa Íslands, 2008, Osler og Starkey, 2003). Borgaravitund sem byggist
á heimsborgaralegri sýn felst meðal annars í því að virða fjölbreytileika fólks, hvort
sem hann felst í mismunandi þjóðerni, menningu, kynferði, fötlun eða öðrum þáttum
(Osler og Starkey, 2003). Enn fremur felst hún í því að stuðla að jafnrétti í nærsam-
félaginu, í þjóðríkinu og á alheimsvísu (e. local, national and international level). Þetta
þýðir að í forgrunn eru sett sammannleg og sameiginleg réttindi, skyldur og ábyrgð á
því að vinna að málum sem snerta alla (Advisory Group on Citizenship, 1998).
Viðhorf til innflytjenda
Í tímans rás hafa innflytjendur í flestum samfélögum verið framandgerðir (e. other-
ing). Með framandgervingu er ákveðinn þjóðfélagshópur látinn líta framandi eða
öðruvísi út en meirihlutinn, jafnvel þannig að meirihlutanum stafi ógn af honum
(Triandafyllidou, 2006). Þannig er hópnum ýtt út á „jaðarinn“ burt frá „okkur“ sem til-
heyrum „miðjunni“. Hugtakið „hinir“ kom upphaflega fram í kvenna- og kynjafræði