Uppeldi og menntun - 01.07.2013, Side 103

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 22(2) 2013 103
gísli Þorsteinsson og BrynJar Ólafsson
verklegrar menntunar, svo sem Comenius, Locke, Pestalozzi, Rousseau, Fröbel,
Francke og Basedow. Allir töldu þeir verklega vinnu þroskandi og nauðsynlegan þátt
í uppeldi og menntun barna (Bennett, 1937; Jón Þórarinsson, 1891; Salomon, 1902)².
Formleg kennsla í uppeldismiðuðum handmenntum hófst í Finnlandi um 1870,
að frumkvæði Finnans Unos Cygnæus. Það var þó ekki fyrr en Svíinn Otto Salomon
þróaði kennslukerfi í uppeldismiðuðum handmenntum að þær náðu útbreiðslu sem
þáttur í alþýðumenntun víða um heim (Thorbjornsson, 1994). Eftir að hafa kennt
sveitabörnum verklegar iðnir í nokkur ár óx áhugi Salomons á uppeldisfræði og
stofnaði hann kennaraskóla fyrir verðandi handmenntakennara í Nääs í Svíþjóð árið
1875 (Gísli Þorsteinsson og Brynjar Ólafsson, 2012). Meginmarkmið kennslunnar var
að stuðla að alhliða þroska nemenda og þroska eigindir hins góða borgara (Hartman,
Thorbjörnsson og Trotzig, 1995).
Segja má að uppeldismiðaðar handmenntir sameini uppeldisvísindi og handverks-
þekkingu, en meginmarkmiðin eru þó uppeldisleg. Kennarinn átti að útfæra kennsl-
una á eigin forsendum, en varð þó að byggja hana á eftirgreindum grunnþáttum:
• kenna nemandanum að hugsa um verklega vinnu og læra að meta hana að
verðleikum
• þroska sjálfstæði nemandans
• þjálfa heiðarleika, reglusemi, nákvæmni og snyrtimennsku
• þroska einbeitingu
• þjálfa dugnað og þrautseigju
• þjálfa líkamann
• þjálfa augað og þróa formskynið
• auka almenna færni og kunnáttu.
(Thorbjörnsson, 1992, bls. 16, íslensk þýðing greinarhöfunda)
Upphaf kennaramenntunar í uppeldismiðuðum
handmenntum á Norðurlöndum
Cygnæus er oft kallaður faðir finnska alþýðuskólans. Sem ungur prestur kenndi hann
í barnaskóla samhliða prestsstörfum og fékk áhuga á uppeldisfræði. Cygnæus var
um tíma umsjónarmaður í finnskum kirkjuskóla í St. Pétursborg þar sem hann hóf,
árið 1846, að kenna handmenntir undir áhrifum af kenningum uppeldisfræðinganna
Pestalozzis og Fröbels. Árið 1855 var Cygnæus veittur styrkur til að kynna sér alþýðu-
menntun í öðrum löndum með það að markmiði að byggja upp finnska skólakerfið
(Kantola, Nikkanen, Kari og Kananoja, 1999).
Eitt af meginmarkmiðum Cygnæusar var að koma á kennslu í uppeldismiðuðum
handmenntum í Finnlandi. Cygnæus var sannfærður um að verkleg vinna væri mikil-
væg fyrir þroska barna. Hann vildi þó ekki að skólarnir yrðu verknámsskólar heldur
að handmenntakennsla yrði notuð í þágu alþýðumenntunar. Þess vegna lagði hann
áherslu á jafnvægi milli bóklegs og verklegs náms og urðu uppeldismiðaðar hand-
menntir að skyldunámsgrein í finnskum alþýðuskólum, í fyrsta sinn í heiminum.
Cygnæus varð einnig upphafsmaður kennaramenntunar í Finnlandi þegar hann