Fréttablaðið - 20.12.2014, Blaðsíða 24

20. desember 2014 LAUGARDAGURSKOÐUN
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík Sími: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is AÐSTOÐARFRÉTTASTJÓRI: Andri Ólafsson andri@frettabladid.is VIÐSKIPTI: Fanney Birna Jónsdóttir fanney@frettabladid.is HELGARBLAÐ: Erla Björg Gunnarsdóttir erla@frettabladid.is
MENNING: Friðrika Benónýsdóttir fridrikab@frettabladid.is VÍSIR: Kolbeinn Tumi Daðason, kolbeinntumi@365.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Sæmundur Freyr Árnason sfa@frettabladid.is ÚTLITSHÖNNUN: Silja Ástþórsdóttir siljaa@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI: Sævar Freyr
Þráinsson ÚTGEFANDI OG AÐALRITSTJÓRI: Kristín Þorsteinsdóttir kristin@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRI:
Sigurjón M. Egilsson sme@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á
höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslun um á landsbyggðinni. Fréttablaðið
áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
SPOTTIÐ
MÍN SKOÐUN: PAWEL BARTOSZEK
Í gegnum tíðina hafa margir verið sannfærðir um að til-vera Ríkisútvarpsins væri forsenda fyrir því að íslensk
menning fengi að blómstra. Lengi
vel höfðu margir í raun enn rót-
tækari skoðun: Ekki aðeins væri
tilvist RÚV góð fyrir menninguna
heldur væri tilvist annarra stöðva
vond fyrir hana. Þannig var stað-
an á íslenska fjölmiðlamarkaðnum
frá stofnun RÚV 1930 þangað til
að Bylgjan og Stöð 2 hófu útsend-
ingar árið 1986. Sem sagt: í meira
en hálfa öld.
Um tíma hafði stór hluti Íslend-
inga raunar valkost. Það var
Kanasjónvarpið. Það gramd-
ist vitanlega
mörgum að sá
eini sem gat
veitt íslensku
ríkisvaldi sam-
keppni þegar
kom að rekstri
ljósvakamiðla
vær i erlent
ríkis vald.
Margir voru sannfærðir um að
íslenskri menningu stafaði hætta
af þessum útsendingum. Tugir
þjóðþekktra manna birtu árið
1964 yfirlýsingu þar sem þeir
sögðu að þessar útsendingar væru
„vansæmandi fyrir Íslendinga
sem sjálfstæða menningarþjóð“
og skoruðu á Alþingi að þær yrðu
stöðvaðar.
Svo fór að ríkið hóf sjónvarps-
rekstur. Áhugamönnum um
þjóðar sæmd varð að ósk sinni
því útsendingar Kanasjónvarps-
ins urðu takmarkaðar við herstöð-
ina sjálfa og nánasta umhverfi
hennar. Kannski kann einhverj-
um að þykja það hlægilegt að ég
skyldi nú gráta Kanasjónvarpið,
gráta þetta „ofbeldi“ íslenska ríkis-
ins á hendur Bandaríkjastjórn. En
ofbeldið á hendur þeim Íslending-
um sem kærðu sig um að horfa á
af þrey ingar efni frá þessari erlendu
ómenningarþjóð var auðvitað raun-
verulegt. Þeirra líf varð fátæklegra.
Ofb eldi í hálfa öld
Eitt hefði nú verið ef menn hefðu skrúfað fyrir útsend-ingar Kanans í því skyni að
leyfa öðrum, þá íslenskum einka-
aðilum, að nýta þær tíðnir sem
við það losnuðu. En, nei, menn-
ingin varð að fá að blómstra á
einni ríkisrekinni útvarpsstöð og
einni ríkisrekinni sjónvarpsstöð.
Útvarpsstöðin eina spilaði tónlist
fyrir ungt fólk að minnsta kosti
einu sinni í viku. Sjónvarpsstöðin
tók sér frí einu sinni í viku og yfir
sumartímann. Því þótt almenn-
ingsútvarpið væri menningunni
lífsnauðsynlegt mátti ekki vera of
mikið af því svo menn yrðu ekki
heimskir.
Smám saman urðu kröfur um
meiri fjölbreytni háværari. Til að
bregðast við þessu ákalli ákvað
ríkisvaldið loksins … að stofna
aðra ríkisútvarpsstöð! Menn halda
reglulega upp á stofnun þeirrar
stöðvar eins og einhvers merks
áfanga í sögu útvarpsreksturs. Frá
sjónarhóli frjálsræðis er þetta eins
og ef menn myndu bregðast við
ákalli um áfengi í matvöruversl-
anir með því að ríkið hæfi rekst-
ur matvöruverslana og seldi þar
áfengi.
Þegar einkaaðilar fóru af
stað með útvarpsrekstur í verk-
falli starfsmanna RÚV var þeim
útvarpsstöðvum lokað með lög-
regluvaldi. Sumum þótti þögn-
in vera skárri en tilhugsunin um
að einhver annar en RÚV gæti
séð landsmönnum fyrir hljóði og
hreyfimyndum. Sem betur fer var
lögunum breytt ári síðar. En það
má hugsa um allt það efni sem
ekki fékk að verða til fyrir 1986
vegna þess að engum sem stjórn-
aði dagskránni á RÚV leist á það.
Við vitum ekki hverju við misst-
um af.
Aðeins eitt smáblóm
Menn deila ekki um smekk. Ef einhverjum þætti alveg ótrúlega vænt um
bláu nýmjólkina frá MS þá væri
lítið gagn að því að reyna að sann-
færa hann um að hann hefði í raun
lágar kröfur og fátæklegt bragð-
skyn. En ef hann reyndi að sann-
færa mig um að þetta væri besta
mjólk í heiminum þá myndi ég
krefjast rökstuðnings. Ef hann
myndi svo reyna að sannfæra
mig um að Íslendingar ættu allan
beina styrk sinn Mjólkursamsöl-
unni að þakka þá myndi ég æpa.
Ef einhver myndi svo, vegna hættu
á beinþynningu þjóðarinnar, vilja
að Mjólkursamsalan ætti að fá
einkaleyfi á mjólkurframleiðslu
þá myndi ég æpa hærra.
Ég hef ekki sérstaklega miklar
taugar til RÚV, en ég get þannig
séð skilið þau rök að fjölbreytn-
innar vegna ætti það að fá að
halda sér. En ég efast hins vegar
um að ég myndi leggja til að það
myndi fjölga stöðvum til að höfða
til fleira fólks í samkeppni við
einkaaðila. Minnkandi umsvif
RÚV skapa svigrúm fyrir aðra.
Þegar skorið var niður í svæðis-
útvarpinu var það harmað mjög,
en viti menn, þetta skóp rekstrar-
grundvöll fyrir einkarekna hér-
aðssjónvarpsstöð fyrir Norður-
land.
Menn mega, ef þeir vilja, eigna
mér þær skoðanir að ég vilji rústa
menningunni og þagga niður í
þjóðarröddinni. En ég held að
ekkert hræðilegt muni gerast
þótt næsta lausa króna úr ríkis-
sjóði fari í annað en til RÚV. En
margir vilja að hún fari einmitt
þangað. Og því er ég ósammála.
RÚV á marga vini
A
lltof mörg börn kvíða jólunum. Sum vegna fátæktar,
önnur vegna áfengisneyslu þeirra fullorðnu og mörg
vegna hvors tveggja. Líðan barna mótast iðulega af
líðan foreldranna. Í aðdraganda jóla er gott að hafa
þetta í huga og gefa gaum að líðan barnanna. Jólin
eru mörgum börnum erfið. Og ekki bara fátækum börnum. Með
samstilltu átaki var áfengi útrýmt úr fermingarveislum. Sama
má, og jafnvel þarf að gera, varðandi jólahátíðina. Drykkja full-
orðinna skaðar og meiðir börn. Áfengi skerðir dómgreind, gerir
fólk vanhæfara og oftast ljótara og leiðinlegra en annars er.
Annað sem er vont við jólin er mismununin. Þau sem lifa við
ofgnótt og þau sem búa við skort eru oft hlið við hlið í lífinu.
Í skólum, á leikvöllum, í tómstundastarfi og víðar. Í rannsókn
Hrafnhildar Rósu Gunnars-
dóttur hjúkrunarfræðings,
sem sagt er frá í Fréttablaðinu
í dag, segir meðal annars að
vegna þess hve margir líða
einhvern skort hér á landi, þá
fylgi því ekki sömu neikvæðu
tengingar eða vanlíðanin. „Á
hinum Norðurlöndunum býr
allur fjöldinn við góðar efnahagsaðstæður þannig að aðstæður
þeirra sem líða skort verða augljósari. Svo er mikilvægt að
halda því til haga að íslensk börn glíma í minni mæli við andleg
veikindi en börn í öðrum löndum og ekki sé hægt að tengja þau
með jafnsterkum hætti við fjárhagsörðugleika foreldranna.“
Þetta er eflaust rétt en eigi að síður er ljóst að barn sem fær
minna, er klætt í síðri föt, getur ekki tekið þátt í ýmsu sem
það langar til, því barni líður illa. Jafnt á Íslandi sem í öðrum
löndum.
Í fréttinni, sem vitnað var til hér að ofan, segir líka: „Lífs-
skilyrði og lifnaðarhættir foreldra eru mikilvægir áhrifaþættir
heilsu og vellíðanar barna og unglinga en fáar rannsóknir hafa
verið gerðar á sambandi daglegra áskorana foreldra og and-
legrar heilsu barna. Tilgangur rannsóknarinnar var þess vegna
að kanna upplifun foreldra af áskorunum hversdagslífsins og
rannsaka nánar tengsl andlegrar vanlíðanar barna og unglinga
við tímaskort og fjárhagserfiðleika foreldra.“
Eflaust var þetta tímabær rannsókn. Það er ágætt að vita
að marktækt samband er á milli andlegrar vanlíðanar bæði
drengja og stúlkna og tímaskorts foreldra. Og þetta er verra
hér en á hinum Norðurlöndunum. Hátt í helmingur íslenskra
foreldra hefur greint frá fjárhagserfiðleikum sem er talsvert
hærra hlutfall en á meðal foreldra á hinum Norðurlöndunum.
Sem sagt, staða okkar er verri en nágrannaþjóðanna. Hér er
meiri og almennari fátækt en hjá nágrönnum okkar. Það gerir
að fátæk börn skera sig ekki eins úr fjöldanum hér hjá okkur.
Það bætir ekki stöðu okkar, fátækt er meiri hér.
Hér er enn eitt dæmið um hversu erfitt er að mæla hagsæld,
en Hrafnhildur Rósa Gunnarsdóttir hefur gert tilraun til að
mæla hluta hennar og niðurstaðan er ljós. Hagsæld margra
barna á Íslandi er áfátt. Það er okkar að laga það.
Öruggasta leiðin til að búa börnum gleðileg jól er að þau finni
til öryggis. Losni undan kvíða og angist. Vísasta leiðin til að
spilla jólunum, hátíð barnanna, er að skapa ótta, ekki síst með
áfengisdrykkju. Verum allsgáð um jólin.
Kvíði, örvænting og óöryggi á jólunum:
Jól og fátæk börn
Sigurjón Magnús
Egilsson
sme@frettabladid.is