Jökull - 01.12.1983, Síða 149

en í dagblöðum má lesa, að fnykur hafi verið af
hlaupvatninu og því mun það ekki stafa af
tæmingu lóna. Þar sem svo stutt var um liðið,
liðlega eitt ár, frá stórhlaupi, þá eru öll líkindi til
að smágos undir jöklinum hafi orsakað hlaupið.
1941. Smáhlaup í Skeiðará í apríl og maí.
Hlaupið var afar lengi að vaxa en náði hámarki 16.
maí. Sig varð í Grímsvatnalægðinni. Um þetta
gildir líklega það sama og hlaupið 1939; mjög stutt
var umliðið frá síðasta hlaupi og því líklegt að
eldsumbrot hafi orsakað það.
1945. Hlaup í Skeiðará 16.—26. sept. og er það í
hámarki þ. 25. sept. Allmikið sig í Grímsvatna-
lægðinni. Alllangur aðdragandi var að þessum
umbrotum. Smáhlaup kom í kvísl á miðjum
Skeiðarárssandi um veturinn áður og um sumarið
urðu menn varir við að „ólgaði og sauð á stóru
svæði“ við suðurbarm lægðarinnar og að hjarn-
slétta Grímsvatnalægðarinnar hafi hækkað um
eina 20 m á einu ári. Verksummerki eftir umbrotin
voru mikil. Stór spilda hafði sigið um 70—80 m og
vestan til í vötnunum var pyttur og allmikil ösku-
dreif í kring (1. mynd). Sigurður Þórarinsson taldi
þetta vera merki um gufusprengingu, en eftir síð-
ustu umbrot má fullyrða að þar hafi orðið smágos.
1948. Jökulhlaup í Skeiðará. Áin fór að vaxa í
febrúar en jökulfýla fannst allt frá ármótum.
Hlaupið náði hámarki 23. febr. og fjaraði út seinna
þann sama dag. Sléttan í Grímsvötnum mun hafa
sigið um 20 — 30 m. Öskuryk, mógrátt, féll á skip
undan Hvanney þ. 16. febrúar. Ekki verður með
vissu fullyrt, að gosið hafi í Grímsvötnum en á
milli hlaupa höíðu aðeins liðið ríflega tvö ár.
1954. Hlaup í Skeiðará hófst um 8. júlí, nær
hámarki þ. 18. og lauk þ. 20. ísþekjan í Grímsvötn-
um lækkaði um 100 m og í suðvesturhorni öskjunn-
ar myndaðist pyttur og þar kom upp nokkuð af
ösku, líkt og 1945 og aftur 1983. Telja má fullvíst,
að gosið hafi þar upp í gegnum íshelluna.
Árin 1960, 1965, 1972, 1976 og 1981 komu hlaup í
Skeiðará, en sögu þeirra hefi ég ekki kynnt mér. Á
þessum tíma komu hlaupin óvenju reglulega, eða á
4—6 ára fresti og voru verulega minni en flest fyrri
hlaupin.
1983. Gos í Grímsvötnum undir vestari Svía-
hnúk. Það hófst 28. eða 29. maí og lauk 1. eða 2.
júní. Hlaup fylgdi ekki gosinu enda stutt um liðið
frá síðasta hlaupi. Sum Grímsvatnagos hafa legið
niðri um lengri eða skemmri tíma, t. d. 1902—04
og 1922 og því er í raun erfitt að spá fyrir um
framhald þessa síðasta goss.
Af þeim gögnum, sem könnuð hafa verið má
1. mynd. Öskudreifí Grímsvötnum frá gosi í sept.
1945. Ljósm. Egill Kristbjörnsson, 5. okt. 1945.
Fig. 1. Glacier covered by ash from the Grímsvötn
eruþtion of Seþtember 1945.
telja fullvíst, að gosið hafi í Grímsvötnum eftirtalin
ár: 1902-04, 1922, 1933, 1934, 1938, 1945, 1954
og 1983. Óvíst um eldgos, en þó líkleg 1939, 1941
og 1948. Ekki er vitað um eldgos 1913 og skýtur
það nokkuð skökku við þar sem hlaupið var mikið.
Eins og fyrr er getið, ber brýna nauðsyn til að
kanna rækilega á ný allar heimildir er varða
Grímsvatnagos og Skeiðarárhlaup, en það er ærin
starfi.
HEIMILDIR
Haukur Jóhannesson (í undirbúningi): Grímsvatna-
gosið 1933 og fleira frá því ári (fer í Jökul).
Sigurður Pórarinsson, 1974: vötnin Stríð. Saga
Skeiðarárhlaupa og Grímsvatnagosa. Menn-
ingarsjóður, Reykjavík, 254 bls.
Porkell Þorkelsson, 1923: Eldgosin 1922. Tímarit
Verkfræðingafélagsins. 8: 29—40.
A BRIEF REVIEW OF THE VOLCANIC
ACTIVITY OF THE GRÍMSVÖTN
VOLCANIC SYSTEM 1900-1983
Thórarinsson (1974) þublished a comþrehensive study
of the volcanic activity of the Grímsvötn region in Vatna-
jökull and the jökulhlauþs (glacial bursts) of the river
Skeidará. He reþorts only two eruþtions, in theyears 1922
and 1934, resþectively, and a þrobable eruþtion in 1938.
ln this þaþer a þreliminary review of the volcanic
activity within the Grímsvötn volcanic system is þresented.
The review is mainly based on a reinterþretation of the data
þresented by Thorarinsson (1974). The results of the
þresent study suggest eruþtions in the following years,
1902-04, 1922, 1933, 1934, 1938, 1945, 1954 and the
eruþtion in May—June 1983. Eruþtions may have occurred
in the following years but firm evidence does not exist:
1939, 1941 and 1948. The jökulhlauþs of 1960, 1965,
1972, 1976 and 1981 have not been studied yet but they
occurred regularly at 4—6years interval.
JÖKULL 33. ÁR 147