Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.02.1997, Blaðsíða 8

Dr. Helga Jónsdóttir, lektor, námsbraut í lijúkrunarfræði í Háskóla íslands
Lífsmunstur fólks með langvinna lungnasjúkdóma:
Einangrun og innilokun1*
Lykiloró: Hjúkrunarkenning Newman, langvinnir lungnasjúkdómar, eigindleg aóferóafræói i
Tilgangur rannsóknarinnar var að lýsa reynsluheimifólks með langvinna lungnasjúk-
dóma. Kenningalegur bakgrunnur rannsóknarinnar er hjúkrunarkenning Newman um
heilbrigði sem útvíkkun á sjálfsvitund manneskjunnar. Aðferðafrœðilega var byggt á
túlkunarfyrirbœrafrœði. Tekin vorufimm djúpviðtöl við hvern af tíu þátttakendum.
Niðurstöður sýna að lífsmunstur þátttakenda einkenndist af einangrun og innilokun.
Lífsmunstrið endurspeglaðist jafnframt í eftirfarandi þemum: a) Að sœtta sig við orðinn
hlut - leið til að lifa af, b) lítt uppbyggjandi úrlausnir á erfiðum atburðum, c) erfiðleikar
við að tjá sig og tengjast öðrum, d) togstreita á milli eigin þarfa og vœntinga frá
umhverjinu, e) skortur á orðum til að lýsa andþyngslum, f) skert virkni, g) samspil
tilfinningalegs ástands og andþyngsla og h) mikil áhersla á gildi atvinnu.
Dr. Helga Jónsdóttir lauk
doktorsprófi frá háskólanum í
Minnesota í Bandarfkjunum
árið 1994. Hún er lektor við
námsbraut í hjúkrunarfræði í
Háskóla íslands og
stoðhjúkrunarfræðingur á
V ífilsstaðaspítala.
Undanfarin ár hefur athygli heilbrigðisstarfsmanna
í auknum mæli beinst að áhrifum langvinnra
sjúkdóma á líf og hagi fólks. Athyglin hefur m.a.
beinst að því hvemig fólk lifir við margvíslega skerðingu á
líkamlegri færni og breytingu á útliti, hvemig það heldur
einkennum í skefjum, hvemig það meðhöndlar einkenni,
hvemig markmið í lífinu breytast í kjölfar sjúkdóms, hvernig
sjúkdómur hefur áhrif á atvinnu, fjárhag, félagslega virkni,
tómstundastarf og ekki síst á samskipti við aðra. Niðurstöður
rannsókna em margvíslegar. Oft kemur fram ótrúleg fæmi og
þrek til að meðhöndla sjúkdómseinkenni og geta til að lifa
innihaldsríku lífi. Fólk eflist og þroskast við að glíma við
erfiðleika og hefur mikilli visku að miðla öðmm. Einnig kemur
fram mikil vanlíðan, fjárhagsvandi, úrræðaleysi, einangmn og
einmanaleiki.
Samskipti hjúkrunarfræðinga við fólk með langvinna
sjúkdóma hafa að miklu leyti takmarkast við meðferð á bráða-
einkennum á sjúkradeildum sjúkrahúsa. Áherslan hefur verið á
bráðameðferð sjálfs sjúkdómsins en samspil daglegs lífs
fólksins og sjúkdóms þess hefur hlotið minni athygli.
Hjúkrunarfræðingar hafa áttað sig vel á að á þessu þarf að ráða
bót. Hins vegar hafa úrræðin látið nokkuð á sér standa.
Ein af þeim hugmyndum, sem mikið fylgi hefur átt meðal
ýmissa fræðimanna og heilbrigðisstarfsmanna, er heildar-
hyggja. Þegar sú hugmynd er útfærð á heilbrigðisþjónustuna er
einkum átt við að í meðferð sjúklings er tekið mið af lífi hans
sem heildar. Sjúkdómur einstaklingsins er því einungis einn
þáttur af mikilvægri heild sem unnið er með. Markmið hjúkr-
unar samkvæmt heildrænum skilningi er því ekki eingöngu að
taka þátt í lækningu heldur jafnframt og samhliða að aðstoða
einstaklinginn og fjölskyldu hans að njóta eins ánægjulegs lífs
og honum er mögulegt miðað við ástand sitt og aðstæður.
Heildarhyggja er talinn lykill að góðri hjúkrun. Flestum er þó
ljóst að heildræn hjúkrun er óvíða stunduð á íslandi og gera
hjúkrunarfræðingar sér grein fyrir að þar er úrbóta þörf.
Hjúkrunarþjónustan er að miklu leyti rekin á forsendum
læknisfræðilegra markmiða og lækning á sjúkdómum er
aðalviðfangsefnið. Einnig er flestum Ijóst að með vaxandi
áherslu á hátæknimeðferð, fækkun legudaga og auknum hraða í
starfsemi sjúkrahúsa á heildræn hjúkrun mjög í vök að verjast.
Hjúkmnarkenning Newman um heilbrigði
Prófessor Margaret A. Newman hefur kenningalega útfært
hugmyndina um heildræna hjúkrun. Kenningu sína nefnir hún:
„Health as expanding consciousness“ og þýtt hefur verið:
Heilbrigði sem útvíkkun á sjálfsvitund manneskjunnar
(Nevvman, 1986,1987, 1989,1990, 1994). Heilbrigði lýsir
lífsferli einstaklingsins og endurspeglar jafnframt þroskaferil
hans. Heilbrigði, eða þroskaferill mannsins, vísar þannig til
samskipta einstaklingsins við umhverfi sitt í mjög víðum
skilningi. Samskipti hvers einstaklings þróast þannig að þau
batna og verða sífellt ilóknari og fjölbreyttari. Samskiptin
einkennast af ákveðnu munstri, stundum nefnt lífsmunstur,
sem jafnframt getur tekið breytingum í rás tímans. Lífsmunstrið
er ósýnilegt og óáþreifanlegt en hægt er að skynja það, meðal
annars í frásögu einstaklingsins, á því hvemig hann hreyfir sig
og talar og í ýmissi líkamlegri, andlegri og félagslegri starfsemi
hans.
Newman litur á þroska sem innbyggðan eiginleika lijá
sérhverri manneskju. Þroski hennar eykst alla ævina, þ.e. hver
einstaklingur verður sífellt annað og meira en hann áður var.
Þroskaferillinn skiptist í sjö stig. Fyrsta stigi, mögulegu frelsi,
er ekki lýst frekar. Á öðm stigi, bindingu, er hagsmunum
einstaklingsins fórnað fyrir heildina, honum er stjórnað af
öðmm og fmmkvæði er óþarft. Þriðja stigið, miðjun, einkennist
af leit einstaklingsins að persónulegum séreinkennum sínum,
sjálfsskilningi og getu til sjálfsákvörðunar. Hann reynir að ná
stjóm á öðmm og sækist eftir efnislegum verðmætum. Val eða
umbreyting er fjórða stigið. Á því stigi kemst einstaklingurinn í
strand. Leiðir, sem hann hefur notað áður við lausnir á vanda-
málum, em liættar að gagnast ltonum. Nýrra úrræða er þörf. Þá
íhugar einstaklingurinn líf sitt, lítur yfir farinn veg, endur-
1 í grein þessari byggi ég á doktorsritgerð minni, „Life Pattems of People witli Chronic Obstructive Pulmonary Disease:
Isolation and Being Closed In“, sem ég vatði við hjúkrunardeild University of Minnesota árið 1994. Við þessa vinnu naut ég
styrkja frá Vísindaráði íslands, Rannsóknarsjóði Háskóla íslands, University of Minnesota og Alþjóðaheilbrigðismálastofnuninni.
* Ritrýnd grem
8
TÍMAItlT ItJÖKRUNARFRÆÐINGA 1. ibl. 73. árg. 1997