Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.02.1997, Blaðsíða 9

skoðar og endurskilgreinir sjálfan sig og afstöðu til ýrnissa
þátta í eigin lífi. Við það öðlast hann nýjan og dýpri skilning á
sjálfum sér og lífi sínu. Newman nefnir þetta fyrirbæri einnig
að greina eigið lífsmunstur. Það að greina eigið lífsmunstur er
lykilatriði í þroska manneskjunnar og örvar útvíkkun á
sjálfsvitund hennar. Á fimmta til sjöunda stigi flyst áhersla
k einstaklingsins frá honum sjálfum til þess að ná út fyrir sig
sjálfann og komast í nánari tengsl við aðra, umheiminn og við
guð.
Newman lítur á heilbrigði í mjög víðtæku samhengi. Hún
hafnar hugmyndinni um heilbrigði sem það ástand að vera án
sjúkdóma. Skilgreining hennar vísar til samruna á fyrirbær-
unum heilbrigði (án sjúkdóma) og sjúkdómur. Sjúkdómsmynd
einstaklings er ein hlið á lífsmunstri hans og getur gefið
mikilvægar upplýsingar um lífsmunstrið. Sjúkdómar þurfa ekki
að vera neikvæð fyrirbæri og eru heldur ekki skilyrði fyrir
frekari þroska. Öll reynsla er mikilvæg. Aðalatriðið er að vera
opinn fyrir því sem að höndum ber, að viðurkenna reynslu sína
og vinna úr henni á uppbyggjandi hátt (Newman, 1986, 1994).
Sú reynsla að fá sjúkdóm getur verið atburður sem markar
tnnamót - umbreytingu - í lífi einstaklings. Annars konar
reynsla, vá eða missir af ýmsum orsökum getur á sama hátt
k valdið svipuðum þáttaskilum.
Meginmarkmið hjúkrunar samkvæmt kenningu Newman
er að hjálpa einstaklingnum að greina eigið lífmunstur
(Newman, 1986, 1989, 1994; Newrnan, Lamb og Michaels,
1991). Grundvallarforsenda þess er að mynda meðferðarsam-
band við einstaklinginn á hans eigin forsendum. Taka skal þátt
i reynslu hans af einlægni og raunverulegum áhuga á án þess
að leggja mat hvað sé gott/slæmt eða rétt/rangt. Leggja ber
áherslu á lífsviðhorf einstaklingsins sjálfs og það sem hann
telur að skipti mestu máli í lífi hans. Hjúkrunarfræðingurinn
endurvarpar þeim skilningi, sem hann hefur fengið, til ein-
staklingsins í þeim tilgangi að hjálpa honum frekar að átta sig
á sjálfum sér. Á þessum forsendum er síðan unnið með honum
að því að bæta líðan og efla þroska hans, líf og hagi. Mikilvægt
er að hjúkrunarfræðingurinn treysti því að í við samskiptin
vaxi og þroskist ekki einungis skjólstæðingurinn heldur einnig
hjúkixinarfræðingurinn sjálfur. Sjálfsskilningur og næmi
hjúkrunarfræðings á sjálfan sig er nauðsynlegt og grundvöllur
þess að geta áttað sig á skjólstæðingnum.
Fólk með langvinna lungnasjúkdóma
Það getur markað mikil tímamóti í lífi fólks að þurfa að
takast á við langvinna lungnasjúkdóma. Langvinnir lungna-
sjúkdómar vísa í þessari rannsókn til sjúkdómsskilgreiningar-
innar „Chronic Obstructive Pulmonary Disease" (COPD). Hjá
fólki með COPD verður truflun á loftflæði í lungunum og slíkt
leiðir til súrefnisskorts og uppsöfnunar á koltvísýringi í
b'kamanum. í kjölfarið koma margvísleg og flókin vandamál.
Andþyngsli, sent skilgreind hafa verið sem upplifun einstakl-
mgs á erfiðri öndun (Gift, 1987), eru mest áberandi einkenni
fólks með COPD. Önnur einkenni eru mæði, hósti, uppgangur,
þyngsli fyrir brjósti, þrekleysi. lystarleysi, pirringur, þreyta,
truflun á svefni og hvíld, kvíði, þunglyndi, einmanaleiki,
erfiðleikar við heimilisstörf, erfiðleikar við að stunda áhuga-
mál, fjárhagsvandi, áhyggjur af atvinnu, erfiðleikar í félags-
legum samskiptum, truflun á samskiptum í fjölskyldu, truflun
á kynlífi og félagsleg einangrun (Beck, Scott, Teague, Perez og
Brown, 1988; Dudley, Wermuth og Hague, 1973; Kinsman o.fl.,
1983; Hanson, 1982; McSweeney, Grant, Heaton, Adams og
Timms, 1982; Prigatano, Wright og Levin, 1984; Williams og
Bury, 1989).
Sýnt hefur verið fram á að lífsgæði fólks með COPD eru
skert. Hins vegar hafa rannsóknir leitt í Ijós að ekki er fylgni á
milli ýmissa mælinga á alvarleika sjúkdóms og skerðingar á
lífsgæðum (Prigatano o.fL, 1984; sjá einnig Leidy og Haase,
1996). Þó hafa komið fram þættir sem hafa bein áhrif á lífs-
gæði, en þeir eru kvíði, lágt sjálfsálit, þunglyndi, félagslegur
stuðningur og aldur (Anderson, 1995; Prigatano o.fl., 1984).
Starfræn færni sem þáttur í lífsgæðum vfsar til líkamlegra,
sálrænna, félagslegra og trúarlegra athafna sem fólk tekur sér
fyrir hendur í daglegu lífi. Leidy og Haase (1996) lýstu þremur
atriðum sem hafa áhrif á starfræna færni. Þeir voru sú fullnægja
sem fólk fær við að framkvæma athafnir, atriði sem draga úr
fólki og vísa til sjúkdómseinkenna og aukaverkana meðferðar.
Að lokum eru atriði sem efla fólk og gera mikilvægar athafnir
mögulegar og einkennast af þekkingu, ekki einungis á sjúk-
dómi og meðferð hans, heldur þeirri reynslu og þeim skilningi
sem fengist hafði á því að lifa með sjúkdómnum. McBride
(1993) lýsti eftirfarandi viðhorfum fólks með COPD til þess að
taka þátt í athöfnum sem taldar voru auka athafnaþrek: Að
sætta sig við og gefa eftir, vitandi að einstaklingurinn verður að
lifa með takmörkum sem sjúkdómurinn setur, ákveðni og
þrautseigja sem einkenndust af baráttuanda og að lokum var
óþolinmæði sem vísaði til þess að þurfa að halda sínu striki án
þess að verða fyrir truflun.
Fólki með COPD hefur verið lýst þannig að það sé sífellt í
tilfinningalegri spennitreyju (Dudley o.fl., 1973). Það forðast að
lenda í aðstæðum sem krefjast aukinnar súrefnisnotkunar eða
aukinnar uppsöfnunar koltvísýrings því við það fer hið við-
kvæma jafnvægi öndunar úr skorðum. Það þarf að gæta þess að
verða ekki verulega kvíðið, reitt eða glatt þvf það krefst auk-
innar notkunar á súrefni og meiri öndunarvinnu. Það getur
heldur ekki látið eftir sér sinnuleysi, þunglyndi eða djúpa
slökun, því það leiðir til frekari uppsöfnunar á koltvísýringi og
of litla öndun, sem leiðir einnig af sér súrefnisskort. Afleið-
ingarnar verða notkun varnarhátta eins og einangrunar, afneit-
unar og bælingar. Notkun þessara vamarhátta er mikilvæg fyrir
líðan þessa fólks og í mörgum tilvikum hrein lífsnauðsyn.
Hliðstæðu þessarar lýsingar er að finna hjá Callahan (1982) en
hún segir fólk með COPD bera á sér andlitsgrímu. Andlits-
gríman gefur til kynna krefjandi og óánægt fólk en undir
grímunni em manneskjur sem berjast af örvæntingu við að
draga andann og geta ekki leyft sér að vera þær persónur sem
þær em.
Kynjamunur hefur verið skoðaður í nokkmm rannsóknum
án þess að skýrar línur hafi fengist (Leidy, 1995; Leidy og
Traver, 1995). Sexton og Munro (1988) greindu frá því að konur
með COPD mátu heilsu sína lakar, bjuggu við meiri streitu og
minni ánægju með líf sitt en konur án langvinnra sjúkdóma.
Álag í fjölskyldum fólks með COPD hefur komið fram. Hjá
Sexton og Munro (1985) kom fram að eiginkonur manna með
COPD höfðu dregið úr félagslegri virkni, tekið á sig ný hlutverk
og ábyrgð, höfðu sjaldnar kynmök við eiginmann, ræddu
vandamál minna við eiginmann, mátu heilsu sína lakar og
bjuggu við meiri streitu og minni ánægju með líf sitt en eigin-
konur manna sem ekki höfðu langvinnan sjúkdóm. Fyrrnefndi
TÍMARIT HJÚKRUNARFRÆÐINGA I. tbl. 73. árg. 1997
9