Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.02.1997, Blaðsíða 10

hópurinn hafði mestar áhyggjur af heilsufari eiginmanns og
hvort hann mundi ná sér aftur eftir alvarleg andþyngslaköst.
Niðurstöður Cosette og Lévesque (1993) sýndu einnig að
heilsu eiginkvenna manna með COPD er ábótavant. Tæpur
helmingur kvennanna notaði geðlyf. Umfang þess eftirlits sem
þær þurftu að viðhafa og erfiðleikar þeirra við að veita
eiginmanni tilfinningalegan stuðning tók einnig mjög á þær.
Tilgangur þessarar rannsóknar var að lýsa lífsmunstri
fólks með COPD, þeirri merkingu sem það leggur í líf sitt og
hvemig sú merking tengist heilbrigði sem byggir á kenningu
Newman um heilbrigði sem útvíkkun á sjálfsvitund manneskj-
unnar. Eftirfarandi rannsóknarspurningar vom settar fram:
1. Hvert er lífsmunstur fólks með COPD?
2. Endurspeglar sjúkdómsmunstur COPD lífsmunstur
þátttakenda?
3. Greina þátttakendur eigið lífsmunstur og hvernig
tengist sá skilningur heilbrigði þeirra?
ÞÁTTTAKENDUR OG AÐFERÐ
Aðferðafræðilega styðst rannsóknin við túlkunar-
fyrirbærafræði (hermeneutic phenomenology) (Benner, 1985;
Leonard, 1989; Newman, 1990; Palmer, 1969; van Manen,
1990). Viðfangsefni slíkra rannsókna grundvallast á túlkun þar
sem reynt er að lýsa þeirri merkingu sem fólk leggur í líf sitt og
aðstæður í ljósi sögu þess, menningarlegs bakgmnns, tungu-
máls og líkamlegrar skynjunar þess á sjálfu sér. Markmiðið er
að öðlast betri skilning en fyrir var á fyrirbærinu sem rann-
sakað er (Polkinghorne, 1983). Alhæfingargildi slíkra niður-
staðna er takmarkað en þær geta verið mikilvægar í því
umhverfi sem þær em sprottnar úr og geta einnig gefið vís-
bendingar og aukið skilning sem leitt getur til nýrra og betri
leiða við lausn hliðstæðra viðfangsefna.
Aðferð
Djúp viðtöl var sú rannsóknaraðferð sem beitt var. Djúp
viðtöl byggja á samræðum rannsakanda og þátttakanda um
viðfangsefni rannsóknarinnar (Helga Jónsdóttir, 1992; Kvale,
1983; Mishler, 1986; Weber, 1986). Saman ræða þeir merk-
ingu ákveðins fyrirbæris, f þessu tilviki mikilvæga atburði í lífi
þátttakenda, en þannig fæst fram sú merking sem þátttakandi
leggur í líf sitt og aðstæður (Bramwell, 1984; Newman 1987,
1990). Þekking þróast því í samvinnu þeirra beggja. Ef
rannsakandi sá ástæðu til að dýpka umræðurnar fylgdi hann
því eftir með viðeigandi spurningum. Einnig bar hann upp
spurningar um atriði sem vöktu athygli hans eftir því sem við
átti.
Erfitt er að ákveða fyrirfram nægjanlegan fjölda viðtala
við þátttakendur. í þessari rannsókn var höfð hliðsjón af
niðurstöðum Acker, Barry og Esseveld (1983) en hjá þeim kom
fram að allt að fimm viðtöl geti verið nauðsynleg fyrir þáttta-
kanda til að geta gefið rétta mynd af því sem hann raunveru-
lega vill segja. Gengið var út frá þeirri hugmynd að þátttaka í
djúpum viðtölum geti haft meðferðargildi og verið hvati frekari
þroska einstaklingsins vegna þess innsæis sem viðkomandi
getur öðlast í líf sitt og aðstæður við samræðurnar (Helga
Jónsdóttir, 1992; Heron, 1981; Hutchinson, Wilson og Skodol
Wilson, 1994; Newman, 1987, 1990, 1994; Weber, 1986).
Valið var að framkvæma rannsóknina á tímapunkti þegar
þátttakendur höfðu veikst alvarlega vegna lungnasjúkdóms
síns og þurft að leggjast á sjúkrahús. Álitið var að á slíkum
tímapunkti gætu þátttakendur verið komnir í strand og þurft að
íhuga breytingar á lífi sínu. Á þennan hátt var möguleiki til
aukins sjálfsskilnings samþættaður sjálfu rannsóknaferlinu.
Réttmæti niðurstaðna má varðveita með því að bera túlkun
rannsakanda undir dóm þátttakenda rannsóknarinnar og var
það gert í þessari rannsókn (Heron, 1981; Newman, 1987,
1990; 1994; Reason og Rowan, 1981). Réttmæti rannsóknar f
heild sinni er einnig mikilvægt en það er hægt að meta m.a. út
frá trúverðugleika rannsóknarinnar. Þá er átt við þekkinga-
fræðilegan bakgrunn höfundar og hversu trúverðug lýsing og
beiting hans er á hugtökum, aðferðum, niðurstöðum og álykt-
unum. Trúverðugleikinn er metinn af þeim sem lesa rann-
sóknina og nýta hana í eigin störfum (Mishler, 1990;
Sandelowski, 1993).
Urtak ogframkvœmd
Úrtakið var þægindavalið og naut rannsakandi aðstoðar
tveggja hjúkrunarfræðinga á lungnadeild Vífilsstaðaspítala en
þar fór fyrsta viðtal fram. Viðmið við val á úrtaki var eftir-
farandi: a) COPD er aðalsjúkdómur þátttakanda, b) þátttak-
endur eru 40-65 ára gamlir, c) þáttakendur búa að jafnaði á
eigin heimili og d) þátttakendur eru viljugir og eiga auðvelt með
að tjá sig. Að fengnu leyfi Rannsóknasiðanefndar Minnesota-
háskóla, Tölvunefndar ríkisins, Siðanefnar læknaráðs Land-
spítala og Hjúkrunarrannsóknamefndar Landspítala var gerð
forrannsókn með þátttöku þriggja einstaklinga til að ákvarða
fjölda viðtala við hvern þátttakanda, meta viðmið við val á
úrtaki og til að meta þá aðferð sem nota skyldi við að staðfesta
réttmæti á niðurstöðum! Einungis einu atriði í framkvæmd
rannsóknarinnar var breytt frá upphaílegri áætlun. Efri aldurs-
mörk vom lækkuð úr 80 ámm í 65 ár þar sem vísbendingar
vom um að öldmnarbreytingar hjá eldri einstaklingum gætu
breytt þeirri mynd sem draga átti upp. Voru gögnin úr forrann-
sóknini notuð f aðalrannsókninni.
Viðtölin fóm fram þar sem þátttakendur kusu en það var á
lungnadeild Vífilsstaðaspítala, á endurhæfingardeild, á heimili
þátttakenda og skrifstofu rannsakanda. Eftir ábendingu annars
af tveimur hjúkmnarfræðingum lungnadeildarinnar sem kynnt
hafði rannsóknina fyrir hugsanlegum þátttakendum hitti
rannsakandi þátttakanda, kynnti rannsóknina frekar og fór fram
á þátttöku í rannsókninni. Ef þátttakandi samþykkti þátttöku
undirrituðu hann og rannsakandi samning (Upplýst samþykki
um þátttöku í rannsókn) og fyrsta viðtal fór fram. Tveir einstakl-
ingar hættu við þátttöku, annar í fyrsta viðtali þar sem hann
vildi ekki ræða reynslu sína við rannsakanda og hinn eftir
fyrsta viðtal vegna þess að honum fannst of mikið um að vera í
lífi sínu þá stundina.
Tíu einstaklingar tóku þátt f rannsókninni, sex karlmenn
og fjórar konur. Meðalaldur þeirra var 61 ár (40-78 ára). Tveir
unnu fulla vinnu, tveir hlutavinnu og sex vom ófærir um að
vinna. Tveir þátttakenda létust skömmu eftir að viðtölunum
lauk. Allir höfðu haft einkenni frá lungum í a.m.k. 15 ár.
Gagnasöfnun og greining gagna
Fimm viðtöl vom tekin við alla þátttakendur nema einn
þátttakanda, þar sem fjögur viðtöl vom tekin vegna samgöngu-
erfiðleika. Fyrstu tvö viðtölin vom tekin á lungnadeildinni eða
endurhæfingardeildinni með viku millibili að jafnaði. Áætlað
var að taka þrjú síðari viðtölin með eins mánaðar millibili en
það reyndist ekki unnt og var tími á milli fyrsta og sfðasta
viðtals 7,8 mánuður að meðaltali (4-16 mánuðir). Viðtölin vom
tekin upp á segulband og síðan vélrituð orðrétt upp. Fór
TÍMARIT HJliKUUNARFRÆÐINGA 1. tbl. 73. árg. 1997