Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.02.1997, Blaðsíða 20

Væntanlega eru þarfir landsmanna nú ólíkar því sem þær
voru um síðustu aldamót. Hins vegar er Líkn mikilvæg
fyrirmynd. Sameiginlega þurfum við að skoða heilbrigðisþjón-
ustuna á íslandi og spyrja okkur að hve miklu marki hún miðar
að því að mæta þörfum landsmanna. Við þurfum að sjá okkur
sem virkt afl sem mótar þá heilbrigðisþjónustu sem völ er á
hverju sinni. Því er mikilvægt að verðandi hjúkrunarfræðingar
líti á sig sem þátttakendur í mótun stefnu í heilbrigðismálum,
þekki leiðir til að hafa áhrif á stjómvöld og hafi kynnst fyrir-
myndum þar sem hjúkrunarfræðingar hafa verið brautryðjendur
í að koma á fót heilbrigðisþjónustu sem almenningur þarfnast.
Af nógu er að taka í íslensku heilbrigðiskerfi þar sem
hjúkrunarfræðingar hafa verið forgöngumenn um fjölmargar
nýjungar. Okkar hlutverk er að kynna þessi verk í hjúkrunar-
fræðináminu.
Um meistaranám í hjúkrunarfræði
Höfundar Pew-skýrslunnar leggja til að meistaranám í
hjúkmnarfræði verði eflt vemlega. Telja þeir að slík menntun
gefi hjúkmnarfræðingum forsendur til að starfa sjálfstætt og þá
sérstaklega í frumheilsugæslu. Raunar endurspeglar þessi
tillaga þróun sem hefur átt sér stað í Bandaríkjunum, Ástralíu
og að einhverju leyti í Bretlandi, en þar er mikil áhersla lögð á
að hjúkrunarfræðingar ljúki meistaragráðu sem miðar að því að
gera þá hæfari til að takast á við klínísk verkefni. Greinilegt er
að þetta er talin ein mikilvægasta leiðin til að efla hjúkrun í
þessum löndum. Víða og þá sérstaklega í Bandaríkjunum er
meistaranám skipulagt sem sérhæft nám á ákveðnum sér-
sviðum lijúkmnar. í Bretlandi er námið hins vegar skipulagt
sem almennt nám þar sem fyrst og fremst er lögð áhersla á að
þroska fræðileg vinnubrögð, s.s. greiningu og samþættingu
fræðilegs efnis og rannsókna. í slíkri námsskrá er það nemand-
ans að nýta sér þessa þekkingu og færni á sérsviði sínu.
Þrátt fyrir að ísland hafi verið í fararbroddi meðal Evrópu-
landa við að koma grunnnámi í hjúkmnarfræði á háskólastig
hefur sóst seint að stofna til meistaranáms. Eru ýmsar ástæður
til þess, m.a. þær að við höfum verið að mennta okkur til að
geta tekist á við þetta verkefni. Þar sem doktorsmenntuðum
hjúkmnarfræðingum hefur fjölgað vemlega á síðustu árum er
okkur nú ekkert að vanbúnaði við að hefja meistaranám annað
en fjármagn. í námsbraut í hjúkrunarfræði liggja fyrir mótaðar
hugmyndir að námsskrá meistaranáms og vonumst við til að
geta formlega hafið slíkt nám eigi síðar en árið 1998, en þegar
er farið að bjóða upp á einstök námskeið á meistarastigi. Við
heilbrigðisvísindadeild Háskólans á Akureyri er í boði fjarnám
í samstarfi við Royal College of Nursing í Bretlandi. Augljós-
lega hljóta viðtökur hjúkmnarfræðinga og áhugi stéttarinnar að
hafa heilmikið að segja um liversu vel tekst til.
Breyttur skilningur á hjúkrun sem fagi
Auk þeirra utanaðkomandi áhrifaþátta, sem lýst var hér að
ofan og móta störf hjúkrunarfræðinga, hafa átt sér stað veruleg-
ar áherslubreytingar innan fagsins á síðustu 10-20 árum. Má í
því sambandi nefna tvo þætti, annars vegar breyttan skilning á
eðli þekkingar í hjúkrunarfræði og hins vegar aukna áherslu á
að sjá og skilgreina hjúkrunarfræðinginn sem virkan og sjálf-
stæðan meðferðaraðila fremur en samhæfingar- og fram-
kvæmdaaðila. Báðar ofangreindar stefnubreytingar útheimta
breyttan skilning á eðli og aðferðum hjúkmnarmenntunar.
Um þekkingu í hjúkrunarfræði
Eins og við þekkjum öll hefur mikil áhersla verið lögð á
að þróa hjúkmnarstarfið sem fag á undanfömum áratugum.
Samkvæmt hinum hefðbundna skilningi á fagstéttum byggir
fagmanneskjan fyrst og fremst á vísindalegri þekkingu og
rökhugsun í starfi sínu. Því hefur inntak náms í hjúkrunarfræði
mótast af því að nemendur tileinki sér fræðilega eða vísinda-
lega þekkingu og að þeim sé síðan kennt að beita slíkri
þekkingu við raunvemlegar aðstæður. Þetta fyrirkomulag ýtir
að margra mati undir aðgreiningu á milli fræðilegrar þekkingar
og hjúkmnarstarfsins. Þessi ofuráhersla á fræðilegan gmnn
starfsins hefur því leitt til þess að hin margrómaða gjá
myndaðist milli fræðanna og hjúkmnarstarfsins.
Frá því að Barbara Carper (1978) skrifaði hina áhrifa-
miklu umfjöllun sína um ólík þekkingarmynstur í hjúkmnar-
fræði hafa fjölmargir hjúkrunarfræðingar gert þekkingu í
hjúkrunarstarfinu að umfjöllunarefni. Má í því sambandi benda
á nýútkomna bók eftir Marit Kirkevold (1996), en hún gerir
afar vel grein fyrir umræðu um þessi mál á hinum Norðurlönd-
unum. Líklega hafa hugmyndir Patricia Benner og samstarfs-
menn hennar þó haft mest áhrif á alþjóðlegum vettvangi. í
nýlegu riti er sú hugmyndafræði og skilningur á hjúkrunar-
starfinu, sem Benner (1984) setti fyrst fram í bókinni From
novice to expert útfærður nánar (Benner, Tanner og Chesla,
1996). Líkt og í fyrri verkum höfunda er því hafnað að fræðileg
umfjöllun sé einhliða leiðbeinandi fyrir hjúkmnarstarfið. Hún
er mikilvægur vegvísir, sérstaklega fyrir byrjendur og hjálpar
til að ná einhverjum tökum á flóknum viðfangsefnum. Hins
vegar er hún í eðli sínu takmörkuð. Fæmi í hjúkmnarstarfinu
byggir að stórum hluta á þekkingu sem orðið hefur til með
reynslu þar sem hjúkmnarfræðingurinn hefur metið og íhugað
mikilvægi þess fræðilega gmnns sem hann studdist við við
nýjar og óþekktar aðstæður.
Ef við skiljum þekkingu og færni í hjúkmn á þann hátt
sem Benner setur fram gemm við okkur Ijóst að í klínísku námi
öðlast nemandinn skilning, þekkingu og getu til að takast á við
aðstæður með þvi að vera stöðugt að prófa og endurskoða
staðreyndir eða lögmál í ljósi reynslunnar. Því fer klínískt nám
fram á þann hátt að nemandinn fær tækifæri til að ræða reynslu
sína við hjúkrunarfræðing eða kennara sem hefur skilning á og
innsæi í margbreytileika aðstæðnanna. Því em allir hjúkmnar-
fræðingar, sem hafa afskipti af nemendum, kennarar þeirra eða
leiðbeinendur og miðla af aðstæðubundinni reynslu sinni og
þekkingu.
Hjúkrunarfræðingurinn sem meðferðaraðili
Hvað snertir áhersluna á að hjúkmnarfræðingurinn sé
meðferðaraðili, fremur en samhæfingar- og framkvæmdaaðili
allrar meðferðar, gætir ólíkra skoðana. Stór hópur hjúkmnar-
fræðinga telur nálgun hjúkmnarferlisins, sem byggir á ýtarlegri
upplýsingasöfnun, greiningu og áætlanagerð, mikilvægustu
leiðina til að gera meðferðarhlutverk hjúkrunarfræðinga
sýnilegt. Aðrir benda hins vegar á að þetta vinnulag líki í raun
illa eftir störfum hjúkmnarfræðinga, sérstaklega mjög færra
hjúkmnarfræðinga. Rannsóknir þeirra Benner og félaga renna
t.d. stoðum undir þá fullyrðingu. Af öllum þeim fjölda
hjúkmnarfræðinga, sem rætt var við í þeirri rannsókn, var afar
fátítt að nálgun þeirra endurspeglaði vinnulag hjúkmnar-
ferlisins (Benner, Tanner og Chesla, 1996).
2 0 TÍMARIT HJÚKRUNARFRÆÐINGA X. tbl. 73. árg. 1997