Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.02.1997, Blaðsíða 13

frá því að þátttakendur voru nánast bundnir við stól til þess að
þeir gátu að jafnaði stundað venjulega atvinnu.
Með skerðingu á andlegri virkni er átt við að megin þorri
þátttakenda var innilokaður í eigin heimi og sá lítið út fyrir
hann. Flestir áttu erfitt með að ræða um og velta fyrir sér
ólíkum hliðum á málunum sem snertu þá persónulega og þeir
skiptu ekki auðveldlega um skoðun. Ástand Huldu hafði
versnað nokkuð hratt. Hún átti mjög erfitt með að biðja aðra
um aðstoð og hún gerði sér grein fyrir að hún var að komast í
öngstræti. Hins vegar sá hún enga leið út úr vandræðum sínum.
Arni átti orðið mjög erfitt með gang og fór einungis það allra
nauðsynlegasta. Hann kenndi aldri sínum (78 ára) um vand-
ræðin. Þegar hann áttaði sig á að sjúkdómurinn færi versnandi
ákvað hann að lúta alveg stjórn lækna. Hann sagði við þá: . .
héðan í frá vil ég að þið stjómið mér. Þið segið mér hvað ég má
gera. Ég þekki ekki takmörk mín svo ég verð að hlýða ykkur.“
g) Samspil tilfmningalegs áslands og andþyngsla
Tilfinningalegt ástand og andþyngsli voru innbyrðis tengd
og þau verkuðu eins og vítahringur hvort á annað. Þegar
þátttakendur voru undir tilfinningalegu álagi eða mikið var um
að vera í kringum þá varð öndunin erfiðari, stundum svo að um
munaði. Einnig urðu þátttakendur kvíðnari, þyngri í skapi og
einangruðu sig frekar í kjölfar versnandi andþyngsla. Björn
sagði: „. . . Ég verð sífellt sannfærðari um að þessi sjúkdómur
er voðamikið sálrænn. Ef það er eitthvað vesen hjá okkur
[eiginkonu] þá get ég alveg farið í lægð út af astmanum.“ Elsa
lagði áherslu á að miklar sveiflur á tilfinningum væm erfiðar
bæði hvað varðar álag og einnig létti álags:
Það helst svolítið í hendur þetta vesen. Hvernig mér líður. Þetta
fer svolítið saman, ég hef tekið eftir því. Ég er verri t.d. núna
[mikið álag] heldur en ég hef nokkurn tíma verið. Bara spennan
er svo mikil. Svo verður spennufall þegar eitthvað gengur sem að
maður átti eiginlega ekki von á. Þá er það jafnvont. Þetta er
skrýtið. Ef eitthvað gengur vel þá er maður jafnslæmur.
h) Mikil áhersla á gildi atvinnu
Mjög skýrt kom fram að fyrir þá sem vom fyrirvinnur var
sérlega mikilvægt að geta stundað vinnuna. Það gaf lífinu
mikilvægan tilgang, gaf þeim tækifæri á að umgangast annað
fólk á auðveldan hátt og varðveitti stöðu þeirra sem nýtir
þjóðfélagsþegnar. Regluleg atvinna setti ákveðna festu á
daglegt líf. Einn karlmannanna varð að horfast í augu við að
hann þyrfti að hætta að vinna. Það lá þungt á honum. Hann
færði þetta í tal í hvert skipti sem við hittumst og í eitt skipti
talaði hann um að hann hefði oft séð að starfslok hefðu slæm
áhrif á menn. Hann taldi samt ekki að það ætti við hann. Hann
hafði sjálfur áform um hvernig hann ætlaði að verja tímanum
þegar hann útskrifaðist heim og hefði ekki atvinnu til að hverfa
til lengur. Þrjár kvennanna vom húsmæður. Engin þeirra gat
stundað venjuleg heimilisstörf lengur og það virtist ekki tmfla
þær á neinn greinanlegan hátt. Þær fengu aðstoð við húsverkin
og gerðu engar athugasemdir við þá aðstoð.
Lífsmunstur þátttakenda: Einangrun og innilokun
Sameiginlegt lífsmunstur þátttakenda var einangmn og
innilokun og endurspeglaðist það í ofangreindum þemum. Sú
mynd, sem lífsmunstrið tók á sig í lífi hvers einstaklings, var
niismunandi og hafði séreinkenni hjá hverjum og einum þeirra.
Misjafnt var hversu greinilega einkennin komu fram. Stundum
voru þau einkum áberandi þegar sjúkdómurinn ágerðist en hjá
öðrum voru þau stöðug. Lff flestra þátttakenda snérist þó að
meira eða minna leyti um það að halda önduninni í sem bestu
horfi. Til þess að svo gæti orðið reyndu þeir að sætta sig við
orðinn hlut þrátt fyrir að undir niðri væru þeir óánægðir með
margt, einkum áhrif sjúkdóms á líf þeirra og aðstæður. Þeir
takmörkuðu líkamlega og andlega áreynslu sem kom m.a. fram
í takmarkaðri hreyfingu og því að þeir forðuðust samskipti við
aðra ef þau kröfðust áreynslu, s.s. við að láta í ljósi óskir sínar
og þarfir þegar fyrir var takmarkaður skilningur. Þátttakendur
gerðu sér grein fyrir einangrun sinni og innilokun en var ókleift
að vinna bug á henni.
Samanburður á lífsmunstri þátttakenda
og sjúkdómsmunstri COPD
Samlíkingu er hægt að finna með lífsmunstri þátttakenda
og sjúkdómsmunstri COPD. Sjúkdómurinn „Chronic obstruct-
ive pulmonary disease“ vísar til þrenginga í berkjukerfi
lungnanna og skemmdum á lungnablöðrum sem hindra súrefni
í að komast inn í lungablóðrásina og koltvísýring í að komast úr
lungnablóðrásinni út í andrúmsloftið. Þessi hindrun á flæði
grundvallarefna líkamans, súrefnis og koltvísýrings, má líkja
við einangrun og innilokun þátttakenda, s.s. erfiðleikum þeirra
við að taka á móti og gefa af sér í samskiptum við fólk, erfið-
leikum við að finna lausnir á vandamálum og framkvæma þær
og skerðingu á líkamlegri og andlegri virkni.
Greining þátttakenda á eigin Ufsmunstri
og tengsl þess við heilbrigðisskilning þeirra
Einangrun og innilokun einkenndi lífsmunstur allra
þátttakenda þó svo að lífsmunstrið hafi birst með sérstökum
hætti hjá hverjum þáttakanda fyrir sig. Á sama tíma endur-
speglaði það mismunandi stig í þroskaferli einstaklingsins og
þar með heilbrigði hans samkvæmt kenningu Newman. Stig
bindingar einkenndi lffsmunstur sjö þátttakenda. Elsa átti
góðar minningar úr samheldnum hópi bama í uppvextinum.
Væntingar hennar um ævistarf urðu ekki að veruleika og hún
eyddi mikilli orku í að verða við óskum annarra. Henni fannst
erfitt að geta ekki þóknast öllum og gekk frekar á eigin skrokk
en að setja sig gegn óskum annarra. Stig miðjunar einkenndi
lífsmunstur þriggja þátttakenda. Karl var 68 ára og hafði verið
vinnusamur allt sitt líf. í mörg ár rak hann fyrirtæki með hóp
manna f vinnu. Hann lenti í slæmu vinnuslysi 30 ámm áður.
Slysið leiddi af sér ýmis vandamál í stoðkerfi og drógu þau úr
vinnuþreki hans. Nýlega hafði heilsu hans hrakað svo að hann
gat ekki lengur stundað vinnu. Hann hafði ekki sætt sig við það
og sagði að sá tími væri ekki kominn að hann yrði gamall og
settist í helgan stein.
Enginn þátttakandi sýndi augljós einkenni um stig vals
eða umbreytingu sem er lykilatriði í þroska manneskjunnar og
þar með heilbrigði hennar samkvæmt Newman. Hins vegar
voru ýmsar vísbendingar um aukið innsæi í eigið líf hjá sumum
þátttakenda. Það kom fram hjá Ingu sem fékk áhuga á að læra
um sjúkdóm sinn og hætti að reykja. Frásaga Gunnars á
mikilvægi þess að ræða um sjúkdóm sinn við aðra og tilraunir
Bjöms til að hugsa betur um sig, að taka lyfin reglulega, að
minnka yfirvinnu og ráða bót á fjárhagsvanda sínum sýnir allt
aukið innsæi í eigið líf. Enginn þátttakenda sýndi merki þess
að vera að rækta andlegu hliðarnar á sjálfum sér og einungis
TÍMARIT IIJÚKRUNARFRÆÐINGA 1. thl. 73. árg. 1997