Litli Bergþór - 01.12.2013, Blaðsíða 29

Litli-Bergþór 29
Jóni Gissurarsyni var stefnt til réttarhalds og
gekkst hann fúslega við verknaðinum. Hvort sem
Guðmundur á Torfastöðum átti eitthvað óuppgert við
hann áleit rétturinn að Jón væri brotlegur maður og
dómsuppkvaðningin var svohljóðandi:
Finnur rétturinn með tilliti til hinnar mjög svo litlu
verðhæðar þess út á fölsku ávísunina af ákærða tekna
varnings og ákærða fúsu játningar og umvitnaðrar
tæpa kristindómsþekkingu, að ákærði sem kominn
er langt yfir lögaldur sakamanna og ei hefur fyrr
verið lögsóttur eða straffaður fyrir nokkurt lagabrot,
sé hæfilega þungt fyrir þennan misverknað hans
með tuttugu vandarhagga refsingu.
Dómnum var fullnægt með því að sýsluböðullinn
lét Jón hafa öll tuttugu vandarhöggin, en að auki var
honum gert að endurgreiða verzluninni 55 skildinga.
Hér var um smáafbrot að ræða og sjálf refsingin,
hýðing með tuttugu höggum, gefur hugmynd um
aldarandann og miskunnarleysi yfirvalda, ekki sízt
þegar einhverjum minnimáttar varð á í messunni.
Eftirtektarvert er að dómurinn virðist hafa verið
mildaður vegna þess að sakborningurinn hafði aðeins
„tæpa kristindómsþekkingu“.
Fátt gerðist frásagnarvert næstu árin í lífi Jóns
Gissurarsonar. Vegna dugnaðar og verklagni var
hann eftirsóttur í vinnu til sjós og lands. Þá kom
reiðarslagið, miskunnarlaust eins og örlögbundið
straff: Hann missti sjónina, fyrst á öðru auga og eftir
skamman tíma einnig á hinu. Það var áfall sem segja
má að hafi algerlega kippt fótunum undan hverjum
manni í þjóðfélagi 19. aldar.
Ekki er ljóst hvernig þetta vildi til, en af slysum var
það. Líklega sprakk hvellhetta í fyrra skiptið en í
síðara skiptið fékk hann glóandi smiðjugjall í augað.
Jón var þá 29 ára og til heimilis að Kasthúsum á
Álftanesi; búinn að vera þar vinnumaður í tvö ár. Það
var í aprílmánuði á því herrans ári 1858 að ógæfan
dundi yfir.
Blindur á báðum var Jón Gissurarson fluttur á fund
nafna síns, Hjaltalíns landlæknis í Reykjavík. Að
líkindum hefur hann engan þekkt í höfuðstaðnum því
landlæknirinn gekk sjálfur í að útvega honum verustað
á meðan hann gerði tilraun til að bjarga sjóninni.
Sá verustaður var í þrengslum hjá fátæku en góðu
fólki, Ásmundi Sigurðssyni í Grjóta í Grjótaþorpinu
og fjölskyldu hans. Eins og nærri má geta reyndust
lækningatilraunir Jóns Hjaltalíns árangurslausar. Í
framhaldi af því var Jón Gissurarson í einhverskonar
hjúkrunarmeðferð hjá Skafta lækni og smið í Skaftabæ
og hresstist hann brátt.
Reikningur frá Skafta barst bæjarfógetanum í
Reykjavík sem framvísaði honum til sýslumannsins
í Árnessýslu með svohljóðandi orðsendingu: „Læt
hjermeð fylgja reikning frá Skafta Skaftasyni
fyrir hjúkrun sjúklingsins Jóns Gissurarsonar og
lækningagöngur til hans að upphæð 5 rd. er ég leyfi
mér að vænta fyrir tilstilli herra kammerráðsins
borgaða frá Biskupstungnahreppi.“
Dvöl Jóns hjá Ásmundi í Grjóta varð lengri en
við hafði verið búizt, frá því um vorið 1858, allt
sumarið, næsta vetur og fram á sumar 1859. Þá fyrst
var búið að ráðstafa honum á fæðingarsveit sína,
Biskupstungnahrepp.
Ásmundur í Grjóta og Guðbjörg kona hans voru
bæði fullorðin og lasburða og í bréfi sem Ásmundur
skrifaði sýslumanni Árnessýslu kvartaði hann yfir því
að sér hafi engin borgun borizt fyrir sjúklinginn og þau
hjónin væru nærri því að fara á sveitina. Auk hjónanna
í Grjóta og Jóns Gissurarsonar voru þar til heimilis
ung kona með barn og tvær aldraðar konur. Þar hefur
hver smuga verið nýtt.
Ekki virðist hafa verið alveg ljóst hvort Jón Giss-
urarson átti framfærslu í Biskupstungum þar sem hann
fæddist, eða í Flóanum þar sem hann ólst upp. Bréf fóru
á milli en hreppstjórnarmenn í Sandvíkurhreppi vildu
ekki viðurkenna að Jón ætti þar framfærslusveit. Eftir
að sýslumaður hafði ritað bæjarfógetanum í Reykjavík
og óskað eftir „æviferilsskýrslu“ frá Jóni, var loks
hægt að komast að niðurstöðu: „Var þá Reykjavíkur
bæjarpóletíréttur settur“ og mætti Jón fyrir réttinum,
áminntur um sannsögli, og staðfesti fæðingarstað sinn
í Laugarási í Biskupstungum.
Enda þótt þetta væri ljóst vildu hreppstjórnarmenn
í Tungum ekki fallast á þann úrskurð að þeir yrðu
að „forsorga téðan Jón Gissurarson“, heldur bæri
Sandvíkurhreppi að gera það. Fóru nú bréf milli
yfirvalda og alltaf beið Jón hjá fólkinu í Grjóta. Var
um sinn gefið með honum úr sjóði Reykjavíkurbæjar.
Þar kom þó að bæjarfógeti lét flytja Jón Gissurarson
austur til sýslumannsins í Árnessýslu; það var í
júlímánuði 1859. Þaðan var hann síðan fluttur upp
í Biskupstungur og fylgdi með alllöng lagaskýring
handa sveitarstjórnarmönnum. Einnig fylgdu Jóni
óborgaðir reikningar uppá 77 rd. sem Tungnamönnum
var ætlað að greiða. Í bréflok var óskað eftir því að
Jóni Gissurarsyni yrði séð fyrir góðum samastað.
Til bráðabirgða tóku sveitarstjórnarmenn í Tungun-
um við Jóni, greiddu reikningana sem höfðu verið
lækkaðir niður í 50 ríkisdali, en niðurstöðunni vildu
þeir ekki una. Báðu þeir um úrskurð amtmanns,
sem taldi að Jón ætti tvímælalaust sveitfestu í
Biskupstungum. Þá var þrautaráðið að leita til stjórnar
dómsmála úti í Kaupmannahöfn, sem vitaskuld gerði
ekkert annað en að staðfesta úrskurðinn.
Það var ekkert einsdæmi að sveitarstjórnir reyndu
með flestum ráðum að koma hreppsómögum af sér, en
hér var langt seilst og óvenjulegt að slík mál kæmu til
úrskurðar úti í Kaupmannahöfn. En nú gat „forsorgun“
Biskupstungnahrepps á Jóni Gissurarsyni hafizt og
hún stóð í 44 ár.
Á yngri árum sínum fékkst Jón eitthvað við
að bregða körfur úr viðartágum. Þeirri iðju hélt
hann áfram eftir að hann missti sjónina og nú kom
meðfæddur hagleikur honum til góða. Með velvild
og einhverju skipulagi hefði hann hugsanlega getað
unnið fyrir sér með þessari iðju, en mörg dæmi eru
um það úr þjóðfélagi 19. aldarinnar, að óvenjulegir
hæfileikar voru lítils eða einskis metnir.