Litli Bergþór - 01.12.2013, Blaðsíða 30

30 Litli-Bergþór
Líkamlegir burðir voru meira metnir og nú vildi
einnig svo til að Jón Gissurarson var bæði stór og
sterkur og þar að auki alvanur sjómennsku. Þar var
nú eitthvað sem hægt var að nýta fremur en að láta
manninn dútla við tágakörfusmíð. Með því að senda
hann á vertíð, þó blindur væri, gat hreppurinn fengið
vertíðarhlutinn hans upp í meðlagskostnaðinn.
Engum sögum fer af því hvort Jón Gissurarson átti
nokkurt val. Ef til vill hefur honum fundizt að verbúða-
og vertíðarlíf syðra væri tilbreyting frá slímusetum í
baðstofu. Svo mikið er víst að formaður á Álftanesi
féllst á að taka Jón í skiprúm til reynslu og vermenn
úr Tungunum leiddu hann alla leið suður, enda fóru
menn ekki í verið öðruvísi en fótgangandi.
Eftir að Jón hafði verið leiddur til skips og settur
niður á sína þóftu, kunni hann vel til verka og reyndist
hinn nýtasti sjómaður. Þá tíðkuðust enn hin gömlu
handfæri, sem Jón hefur kunnað vel með að fara, en
ekki hefur hann getað hagrætt seglum eða staðið í
aðgerð. Hann var leiddur til búðar þegar komið var úr
róðri og þegar hann hafði matazt tók hann fram tágar
og fór að bregða körfur.
Hjá þessum sama formanni reri hann nokkrar
vertíðir, en þegar sá formaður hætti að gera út gátu
hreppstjórnarmenn komið Jóni í skiprúm í Þorlákshöfn.
Ekki þótti taka því að setja undir hann hest og leiddu
vermenn hann ævinlega. Þórður á Tannastöðum
mundi eftir því, uppúr 1870, að þar beiddust þrír
vermenn gistingar og leiddu þá Jón blinda. Það var
sögn gamalla manna, að alls hafi Jón róið tíu vertíðir
í Þorlákshöfn, alltaf hjá sama formanni, Þorkatli
Jónssyni í Óseyrarnesi.
Í verið hafði Jón blindi með sér knippi af tágum.
Félagar hans komu stundum með tágar með sér og það
þótti Jóni innilega vænt um. Körfur Jóns bárust víða
og voru eftirsóttar. Um þær hefur Böðvar Magnússon
á Laugarvatni skrifað svo í endurminningum sínum:
„Aðalatvinna Jóns eftir að hann varð blindur var að
ríða körfur úr viðartágum og þóttu þær snilldarlega
vel gerðar, jafnvel vatnsheldar. Munu flestar konur
í Biskupstungum hafa átt körfur eftir Jón, stórar og
smáar, og hér á Laugarvatni voru tvær til eftir hann,
hvor annarri betur gerð.“
Enginn veit hve margar körfur voru til eftir Jón
blinda, né heldur hversu víða þær bárust. Ein þeirra
var gefin Kristjáni konungi IX á þjóðhátíðinni 1874.
Á byggðasafninu í Skógum er varðveitt ein karfa eftir
hann, komin frá Keldum á Rangárvöllum, og önnur í
byggðasafninu á Selfossi, [nú á Byggðasafni Árnesinga
á Eyrarbakka] gefin af Þórði á Tannastöðum. Einnig
eru varðveittar körfur eftir Jón í Þjóðminjasafninu.
Jóhannes Kr. Ólafsson, bóndi og smiður í Helli í
Ölfusi, ólst upp á Tannastöðum og mundi vel eftir Jóni
Gissurarsyni. Skúli Helgason hefur í handriti sínu um
Jón Gissurarson skráð eftir honum sem hér segir:
Á útmánuðum 1892 kom Jón að Helli á leið til
Eyrarbakka. Var hann með poka á bakinu og í
honum voru körfur. Ég sá eina og giska á, að hún hafi
verið um 30 sm á vídd um bunguna, með djúpum
löggum og loki og smá höldu. Margir dáðust að
körfum Jóns, bæði að gerð og útliti. Í þessari ferð,
sem ég minntist á, var ég látinn fylgja Jóni fram að
Fossi (Selfossi) til Gunnars bónda Einarssonar. Á
heimleiðinni kom hann einnig að Helli, en var þá
í fylgd með lestamönnum úr Tungunum. Var hann
þá látinn halda í bandspotta úr aftasta hestinum ...
Ég heyrði sagt að sjálfur færi hann með fylgd upp í
Úthlíðarhraun að útvega sér tágar í körfurnar. Hann
var mikill á velli, hár og þrekinn, hvítleitur með
alskegg, ekki þykkt. Hann var látinn ganga á milli
bæja í Tungunum á sinni þyrnum krýndu ævibraut.
Böðvar á Laugarvatni skrifaði ennfremur svo um Jón
blinda:
Á meðan hann hafði sjón máti svo heita, að hann
bæri af yngri mönnum af myndarlegheitum og
greind og allri karlmennsku, og svo var það reyndar
alla ævi. En snemma mun hafa borið á því að hann
væri nokkuð ör í skapi og hefur sjálfsagt ekki um
batnað eftir að hann missti sjónina fyrir fullt og allt
... Það var verk okkar krakkanna að leiða Jón á milli
bæja og gerði ég það oft síðustu ár mín í Úthlíð. Var
hann ósköp góður við mig og svo mun hann hafa
verið við öll börn, því hann var afar barngóður ...
Biskupstungnamenn báru Jóni Gissurarsyni misjafnt
söguna og jafnframt komu þeir ekki alltaf vel fram
við hann. Jón var vel hagmæltur; hann notaði þann
hæfileika sem vopn í lífsbaráttunni og gat átt það til
að senda mönnum meinleg skeyti í ferskeytluformi ef
honum sárnaði. Síðast dvaldi hann í Kjarnholtum og
þar dó hann 15. janúar 1903, á 75 aldursári.
Séra Magnús Helgason, síðar skólastjóri Kenn-
araskólans, var prestur Biskupstungnamanna um
20 ára skeið, frá 1884 til 1905 og talinn með mestu
ræðumönnum í prestastétt landsins. Hann hafði oft
gefið sér tíma til að spjalla við Jón Gissurarson og
honum var umhugsunarefni hin meinlegu örlög
annarsvegar og hinsvegar andlegt atgervi Jóns. Séra
Magnús jarðsöng Jón frá Haukadalskirkju og flutti
þá að mörgum þótti merkilega útfararræðu. Það var
þó sízt af öllu reglan þegar sveitarlimir áttu í hlut að
prestar færu að vanda sig sérstaklega. Daginn fyrir
jarðarförina hefur Magnús skrifað svo í dagbók sína:
„Bylur, svo regn“. Næsta dag, laugardaginn 24. janúar
ritar hann: „Farið af stað kl. 8 upp að Haukadal, færð
afar ill. Kl. 2.30 jarðaður Jón Gissurarson. Gisti í
Haukadal. Andvökunótt.
Menn geta velt því fyrir sér hversvegna presturinn
gat ekki sofnað eftir að hafa jarðsungið sveitarliminn
og haldið yfir honum eftirminnilega ræðu. En ef til vill
var séra Magnús aðeins þreyttur eftir langa göngu frá
Torfastöðum að Haukadal í umbrotafærð. Í blaðinu
Fjallkonunni var getið um lát Jóns Gissurarsonar með
svofelldum orðum:
Nýdáinn er Jón nokkur Gissurarson sveitarlimur
í Biskupstungum, nálega áttræður. Hann missti
sjónina af slysum á bezta aldri og varð að lúta
þeim íslenzku örlögum „að fara á sveitina.“ En