Sveitarstjórnarmál - 01.12.2000, Blaðsíða 4

FORUSTUGREIN
Agaðri vinnubrögð
í samskiptum ríkis og sveitarfélaga
í júní 1999 var skipuð svokölluð tekjustofhanefnd sem
skilaði niðurstöðum sínum og tillögum í ítarlegri skýrslu
í október sl. Skýrslunni fylgja greinargerðir, viðaukar og
ýmsar aðrar upplýsingar um þróun fjármála sveitarfélaga
og fjárhagslegra samskipta ríkis og sveitarfélaga á árun-
um 1990 til 1999. Á öllu þvi tímabili hefur fjárhags-
afkoma sveitarfélaganna verið afar erfið og þau aukið
verulega skuldir sínar. Fulltrúar sambandsins í nefndinni
héldu frarn rökstuddum kröfúm um að auka þyrfti árleg-
ar tekjur sveitarfélaganna um 6 til 7 milljarða króna en
fúlltrúar ríkisins vom ekki tilbúnir að koma til móts við
það sjónarmið nema að hluta til eins og sameiginlegar
tillögur nefúdarinnar bera með sér.
Ágreiningur milli fúlltrúa sveitarfélaganna og ríkisins
uin fjármálaleg samskipti þessara tveggja stjómsýslu-
stiga er ekki nýr af nálinni. Átök hafa verið um áhrif
skattalagabreytinga og áhrif setningar laga og reglu-
gerða, sem leitt hafa til lægri tekna og aukinna útgjalda
fyrir sveitarfélögin að mati sveitarstjómarmanna. Ymsar
tölulegar upplýsingar hafa legið fyrir í þeim málum og
sveitarstjómarmenn beitt margvíslegum rökstuðningi til
að leiða í ljós þá staðreynd að sveitarfélögin hafi á und-
anfömum ámm ekki haff nægar tekjur til að annast þau
verkefúi sem þeim er lögskylt að sinna. Sú staðreynd er
meginorsök hallarekstrar og skuldasöfúunar sveitarfélag-
anna á undanfömum ámm eins og skýrsla tekjustofúa-
nefúdar vimar glögglega um.
Ríki og sveitarfélög skipta með sér ábyrgð á fram-
kvæmd og rekstri opinberrar þjónustu. Sá er þó munur á
að sveitarfélögin hafa hvorki reglugerðar- né löggjafar-
vald en með lögum og reglugerðum em tekjur þeirra og
verkefni ákvörðuð. Fjárhagsafkoma þeirra er því að
stærstum hluta háð því hvemig því valdi er beitt.
Reynslan af fjármálalegum samskipmm ríkis og sveit-
arfélaga á undanfömum ámm sýnir að brýna nauðsyn
ber til að taka upp ný og markviss vinnubrögð í þeim
efúum. Öll lagafrumvörp, sem lögð em fram á Alþingi,
em tekin til sérstakrar meðferðar og það metið hvort þau
hafi útgjaldaauka í för með sér fýrir ríkissjóð og ef svo er
þá hversu mikinn. Ekkert mat hefúr, með sambærilegum
hætti, verið lagt á lagafrumvörp eða reglugerðir og fjár-
hagsleg áhrif þeirra á sveitarfélögin. Tekjustofúanefúdin
vekur sérstaka athygli á því misræmi og gerir tillögu um
að lagafrumvörp og stjórnvaldsákvarðanir, sem áhrif
hafa á fjárhag sveitarfélaga, verði ffamvegis kosmaðar-
metin. Nefúdin leggur til að ríki og sveitarfélög hafi sam-
ráð um fyrirkomulag matsins og hvemig farið skuli með
ágreiningsmál. Þeirri tillögu hefúr nú verið vísað til um-
fjöllunar í sérstakri nefúd fúlltrúa ríkis og sveitarfélaga
eins og fleiri tillögum tekjustofúanefúdarinnar.
Annars staðar á Norðurlöndum em fjárhagsleg sam-
skipti ríkis og sveitarfélaga stöðugt til meðferðar og úr-
lausnar i fastmótuðu og skipulegu samstarfi og vinnu-
brögð með þeim hætti ættu að fækka ágreiningsmálum
eins og tekjustofúanefúdin bendir réttilega á. Utreikning-
ar á áhrifúm allra stjómvaldsaðgerða á fjárhag sveitarfé-
laga eiga því framvegis að liggja fyrir áður en þær em af-
greiddar ef farið verður að tillögum nefúdarinnar.
Sveitarfélögin gegna sífellt viðameira hlutverki í opin-
berri fjámiálalegri umsýslu og hlutur þeirra í efúahagslíf-
inu fer stöðugt vaxandi og ef út af ber í rekstri þeirra og
fjárhagslegri afkomu varðar það hagkerfið í heild sinni.
Ríki og sveitarfélög verða því að þroska sín í milli agaðri
samskipti. Væm samskiptin fastmótuð og öguð heföi það
tæpast gerst við umfjöllun þingnefúdar um frumvarp til
laga um tekjustofúa sveitarfélaga, að tekin væri upp til-
laga við lokaafgreiðslu málsins um nýtt verkefúi Jöftun-
arsjóðs sveitarfélaga og gmndvallarbreytingu á starfshátt-
um sjóðsins, að sveitarfélögunum forspurðum.
Með nýsamþykktri breytingu á tekjustofnalögunum
eiga einstaklingar nú, með milligöngu Bændasamtaka ís-
lands, rétt á ffamlögum úr sjóðnum til vatnsveituffam-
kvæmda á lögbýlum. Ríkið hætti árið 1998 að greiða
sambærileg framlög til landbúnaðarráðuneytisins, sem
bændasamtökin höfðu milligöngu um að úthluta. í stað
þess að taka það fyrirkomulag upp affur og ríkið útvegi
til þess fjármuni er nýju verkefúi velt yfir á jöfúunarsjóð-
inn og hann opnaður einstaklingum. Þetta litla mál er
stórt í eðli sinu og snýst um gmndvallaratriði. Vinnu-
brögðin em dæmigerð fyrir það agaleysi sem lengi hefúr
viðgengist í samskiptum ríkis og sveitarfélaga. Binda
verður vonir við að með útfærslu á tímabærri tillögu
tekjustofúanefúdar verði samskiptum ríkis og sveitarfé-
laga komið í fastmótaðri skorður á jafúréttisgmndvelli og
uppákoma eins og hér er lýst heyri sögunni til. Það er
afar mikilvægt að ffamvegis verði ágreiningsmál ríkis og
sveitarfélaga til lykta leidd með skjótvirkari og faglegri
hætti en hingað til.
Þórður Skúlason
258