Sveitarstjórnarmál - 01.12.2000, Qupperneq 31

MENNINGARMÁL
Örnefnaskráning á vegum sveitarfélaga
Svavar Sigmundsson, forstöðumaður Örnefnastofnunar
í ein níutíu ár hefur örnefnum
verið safnað hér á landi, fyrst að
ífumkvæði Hins íslenska fomleifa-
félags og síðar Þjóðminjasafns, en
eftir 1970 á vegum Ömefhastofnun-
ar, sem var deild í safninu. Frá árinu
1998 hefur starfað sérstök stofnun,
Ömefnastofnun íslands, sem tók við
safni því sem til var og er nú til
bráðabirgða í sama húsnæði og
Þjóðminjasafn Islands í Lyngási 7 í
Garðabæ.
Fjölmargir hafa lagt hönd að
verki við ömefhasöfnun ffá byrjun.
Fyrstur til þess að safna skipulega
var Brynjúlfúr Jónsson frá Minna-
núpi, sem var fornfræðinjgur og
rannsakaði minjar víða. A þeim
tima var stuðst við ömefnin í rann-
sóknum á fomleifum og þau vom
höfð til hliðsjónar við kannanir á
sögustöðum. Hann skráði ömefnin
án staðsetningar en gerði einungis
skrár um þau bæ ffá bæ og gat að-
eins um landamerkjaörnefni og
eyðibýli. Síðar fóm menn að skrifa
lýsingu jarða í samfelldu máli með
ömefnin sem uppistöðu. Segja má
að langmestur hluti örnefnaskráa
þeirra sem Ömefnastofnun á í fór-
um sínum sé af þeirri gerð. Stund-
um vom gerðir lauslegir uppdrættir
af landi hverrar jarðar með ömefn-
unum, annars staðar hafa loftmyndir
verið fengnar og númer örnefnis
skrifað inn á myndina. Stundum
hafa þær verið stækkaðar og ömefn-
in þá skrifúð inn á sjálfa myndina.
Sumir hafa dregið upp e.k. kort af
landareign eftir loffmyndum og fært
inn á þau. í sumum tilvikum hafa
stækkuð landakort verið notuð sem
gmnnur undir ömefnakort. Skortur
á góðum kortum í þessu skyni hér á
landi, í mælikvarðanum 1:10.000,
veldur því að ekki er til samræmt
kortasafn með ömefúum. Það er því
tilviljun hvað til er af slíku efni í
Ömefúastofúun.
A undanförnum árum hafa þó
bæst í safúið góðar loftmyndir með
innfelldum ömefnum úr nokkmm
sveitum. Þar er ekki síst að nefna
Sigurgeir Skúlason landfræðing,
sem hóf að skrá örnefni á slíkar
myndir fyrir sveitarfélögin í Austur-
Skaftafellssýslu 1990 og hefúr síðan
skráð í Biskupstungum, í Grafúingi
og víðar með sama hætti. (Sbr. grein
hans í 6. tbl. Sveitarstjórnarmála
1994). Mikill fengur er að þessum
ömefnamyndum. Einstaka félaga-
samtök hafa einnig látið gera ör-
nefnamyndir, stundum ljósmyndir,
sem ömefúin hafa verið felld inn á
með skýmm hætti svo að staðurinn,
sem ömefúið á við, sést greinilega.
Sem dæmi má nefúa ljósmynd með
örnefnum sem Lionsklúbbur Nes-
þinga hefúr látið gera af Hellissandi
og nágrenni og sagt var frá i Mbl.
24. sept. sl. Einnig hafa þeir Páll
Lýðsson í Litlu-Sandvík í Flóa og
Oddur Hermannsson, landslagsarki-
tekt á Selfossi, gert ömefúakort um
fyrrum Sandvíkurhrepp í Flóa, nú í
Sveitarfélaginu Árborg. Þar hefur
verið skannað inn kort ameríska
hersins í mælikvarðanum 1:50.000
og ömefnin færð inn á, fyrst með
hendi en síðan i endanlegri gerð í
tölvu. Ömefúaskrá Sandvíkurhrepps
tók Páll saman í rituðu máli á ár-
unum 1960-1965 en nú fyrst hafa
þau verið staðsett á korti. Fleiri kort
eru væntanleg úr Sveitarfélaginu
Árborg með styrk sveitarstjómar.
(Sjá næstu opnu.)
Nú er verið að vinna að aðal-
skipulagi í mörgum sveitarfélögum
og fer þá jafnframt fram gagna-
gmnnsvinna þar sem miðað er að
því að gera stafrænt kort af viðkom-
andi sveitarfélagi. Ein tegund gagna
sem þar ættu hiklaust að vera með
er örnefnin. Ýmsir aðilar mæla út
staði og mannvirki og er nú hægt að
gera það mun nákvæmar en áður
hefur tiðkast. Þannig er hægt með
staðsetningartækjum (GPS) að
mæla staði og kennileiti með mikilli
nákvæmni. Með því væri fúllnaðar-
skráningu lokið, hver staður mældur
í hnitum, nafn hans skráð og lýsing
á honum í ömefnaskrá.
Ýmsar aðferðir er hægt að við-
hafa við þessa skráningu. Ein er sú
að nota loftmyndir sem teknar em
285