Tíminn - 24.12.1948, Blaðsíða 6

6
JOLABLAÐ TIMANS 1948
INGÓLFUR DAViÐSSGN:
Hvað segir ritningin
um gróðurinn?
••• y*. -> -r - • • o o
Enginn veit hvar vagga akuryrkjunn-
ar hefir staðið. En snemma hafa menn-
irnir tekið að yrkja jörðina og hagnýta
jarðargróðurinn. Leyfar af byggi, hirsi
og hveiti hafa fundizt í grafhýsum
Egypta og ýmsum ævafornum rústum.
Fræðimennirnir Elliot Smith og Neto-
litzky hafa rannsakað elztu mannlegu
magana, sem fundist hafa í landi
smurninganna, Egyptalandi. Hið liinzta
sem Forn-Egyptarnir höfðu lagt sér til
munns voru bygggrjón, hirsikorn og
rótarhnýði af sefi. Þessarar máltíðar
var neytt fyrir sex þúsund árum. Kína
er einnig ævafornt akuryrkjuland. Á
Norðurlöndum var farið að stunda ak-
uryrkju á yngri steinöld. Á förum i forn-
um leirkerum má sjá, að þar hefir ver-
ið ræktað bygg, hirsi og hveiti fyrir um
fimm þúsund árum. Á bronsiöld, um
þúsund árum fyrir Krist, lcoma hafrar
til sögunnar, en rúgur ekki fyrr en á
járnöld. Bárust jurtirnar að sunnan cg
austan til Norðurlanda. Er akuryrkja
mjög gömul í Miðjarðarhafslöndunum.
Á steinöldinni var tekið að rækta ýmsar
nytjajurtir þar syðra, sem nú eru al-
kunnar. T. d. vínber, olífur, baunir,
lauka, salat, rófur og káltegundir. Forn-
leyfar einar veita aöeins slitrótta
fræðslu. Meiri vitneskja fæst eftir að
farið var að rita. Forn rit veita ýmsa
fræðslu um lifnaðarhætti þjóðanna. —
Ritningin er um margt merkileg heim-
ild, auk þess að vera grundvallarrit
kristindómsins. Hún geymir mikinn
fróðleik um sögu og lifnaðarhætti
margra þjóða. Þar er getið ýmsra jurta,
einkum í Palestínu, Arabíu og Egypta-
landi. Bera sumar jurtirnar ennþá hin
fornu nöín. Gróðurfar „biblíulandanna“
er mjög fjölbreytt, enda eru skilyrði
margbreytileg. Þar er leðjan frjóa á
Nílarbökkum, sandauðnir Arabíu og
snævi krýndir tindar Libanonfjalla. Frá
Egyptalandi er einkum getið um garða-
gróður og akurjurtir. T. d. hirsi, bygg,
hveiti, rúg, ýmsa lauka, gúrkur og
melónur. Ennfremur spunahör.
Glóðarbakað brauð var borðað í forn-
öld. Hetjurnar á söguöld átu flatbrauð,
og grautar eru ævafornir réttir. Lín-
klæði eru oft nefnd í fornsögunum,
enda er hörinn eða línið eldgömul vefj-
arjurt. Alkunn er sagan um móður Mós-
esar, sern skildi vögguna eftir í sefinu
til að reyna að forða barninu frá oí-
sóknum Faraós. Það heppnaðist, því að
kóngsdóttirin fann vögguna. 2—3 m
hátt papýrussef vex enn á bökkum Níl-
ar. Það var löngum notað til pappírs-
gerðar cg er frægt mjög í fornum sög-
um. Á eyðimerkurlöndum Arabíu getur
biblian ísópsins, sem sumir höfðu helgi
á, einitrjáa, akasintrjáa og skuggsælla
pálmaviða í gróðurvinjunum. Döðlu-
pálminn er oft kallaöur konungur eyði-
merkurinnar. Hann stendur með fæt-
urna í vatni og höfuðið í glóð sólarinnar,
segja Arabar.
Landið helga er víða gróðm-sælt.
Ferðamenn dást að trjágróðri þess og
blómskrúðinu á vorin. Það flóði í mjólk
og hunangi í fornöld, samanborið við
hrjóstur Arabíu og Sínaí. í 1. kafla Mós-
esarbókar segir: Láti jörðin spretta af
sér græn grös, sáðjurtir og aldini. Flest-
ir kannast við söguna um Kain og Abel.
Kain ræktaði jörðina og færði fórn af
ávöxtum jarðarinnar. En ekki er getið
hvaða ávextir það hafi verið. Þegar
syndaílóöið tók að réna, nam örkin
staöar á fjailinu Ararat. Þá lét Nói út
hrafn, en hann flaug fram og aftur.
Þá sendi hann frá sér dúfu, en hún fann
ekki hvíldarstað fæti sínum og kom
aftur. Eftir sjö daga sendi hann dúfuna
af stað aftur. Hún kom til hans undir
kvöld og var með grænt olíuviðarlauf í
nefinu. Sá þá Nói, að vatnið var þorrið
á jörðinni. Nói gerðist akuryrkjumað-
ur og gróðursetti vínvið. Er vínviðurinn
fyrsta ræktaða jurtin, sem ritningin
getur um. Á dögum Abrahams er getiö
um fíngert mjöl, brauð og kökur. í frá-
sögunum um Jakob, er rætt um hveiti
og linsur, þ. e. einskonar baunir. Fyrir
þær seldi Esaú frumburðarrétt sinn.
Esaú kom dauðþreyttur heim af veiðum
og sagði við Jakob, sem starfaði að
matreiðslu: Gef mér fijótt að eta þetta
rauða þarna. En Jakob gaf honum brauð
og baunarétt. Baunirnar voru fræ ein-
ærrar jurtar (Ervum lans), en rautt af-
brigði hennar er enn ræktað í Pale-
stínu og Egyptalandi. Síðar er sagt frá
nötkun byggs, hirsis, rúgs, bauna, fíkja,
hneta, granatepla og allmargra annara
jurta. Hör er helzta jurtin, sem Móses-
arbækur geta um tii klæðagerðar, Tjald-
búðin var gerð úr tvinnaðri baðmull,
purpura og skarlati. Þiljuborðin í henni
voru úr akasíuviði. Sömuleiðis sáttmáls-
örkin og brennifórnaraltarið. Til ilm-
bætis var angandi kanelbörkur notaöur.
Móses segir frá iimrunna Benjamíns
(Benzain aestivale) og fleiri ilmjurtum,
sem tíðkuðust á hans dögum. AIls eru
um þrjátíu trjátegundir nefndar í ritn-
ingunni. Guðingaland var i fyrndinni
vaxið miklu meiri skógurn en nú. Skóg-
ur var höggvinn. Geitfénaður ísraels-
manna át nýgræðinginn og átti drjúg-
an þátt í eyðingu skóganna. Sedrusviður
er ágætur t-il smíða. Salómon sótti hann
til Líbanon og notaði í musterið, Sed-
rus vex enn i Libanon og verður oft afar
gamall. Sycamare-fíkjuviður er mun
endingarverri. Kann var aöallega not-
aður áður og stundum fluttur inn frá
nágrannalöndunum. ísraelsmenn tala
um sedrusvið, þegar þeir reikuðu um
eyðimörkina víðs fjarri Libanonfjöllum.
Hafa þeir þá liklega átt við einitegundir
— lágvaxin tré og runna, sem enn þrif-
ast í eyðimörkum Vesturasíu. Um þrjú
þúsund ára gamlir bútar af sedrusviði
hafa fundizt í rústum Nineve-borgar og
eru geymdir í bre.zka safninu mikla í
Lundúnum. Olíuviðartré eru algeng í
Palestínu. Olíuviðarolíunnar eða við-
smjörsins er oft getið í ritningunni. Það
var þá þegar mikilvæg verzlunarvara.
T. d. greiddi Salómon konungur Hiram
að ráða hann á þá leið, að hann væri ekki honum —
eða að minnsta kosti ekki hans sjósókn — viðkomandi.
— Ég gaf ykkur ekki lífið, piltar, og þykist ekki
hafa rétt til að kasta um það teningum, sagði hann.
Þá var það lika til, að hann dragi upp á hvern dag
dauða lóð eða sargaði með færi í veiðileysu í kannski
heila viku, án þess að hann sýndist hafa minnstu
hugmynd um, að allt gengi ekki eins og í óskadraumi.
Þá var hann að pílatusera, Hvítur minn.
— Nei, nú er það heldur! Hvað var það nú hjá
honum?
— Það var að þenkja spaklegar hugsanir. Hann
sagði, ao þeir kölluðu það — mig minnir hann segöi
að fílósóffera — í útlandinu, en sagðist nú heldur
nota þetta, ef hann brúkaði lærdómsmál á annað
borð, því að Pílatus — hann hefði verið heimspek-
ingur, — það væri auðheyrt á því, að hann hefði spurt
Krist: Hvað er sannleikur? .... En feillinn hans Píla-
tusar heföi verið sá, að heilinn hefði formyrkvað
hjartað, þó að allt sitt hefði hann frá því — eins og
máninn myrkvaði sinn ljósgjafa. Þetta væri vert að
muna, sagði hann, — allt bezt með máta, stúfarnir
mínir.
— Og um hvað var hann þá að pílatusera?
— Þaö var nú sosum sitthvað, um læknisdóma —
til ao mynda um jurtir og jurtaseyði, um náttúrur
marg slags feiti, um sýrur og steinamulning og um
koppasetningu og blóðtökur. Stundum voru það trú-
arlærdómar, forlög og frívilji, fjölkynngi og fjölvísi,
eoa himintungl og þeirra aðskiljanlegar verkanir. Þá
kannski dularverur af ýmsu tæinu, að ógleymdri
mannlegri náttúru. Svo og dýr suöur í Afríku.
— Hvaðan hafði hann þessi Afríkufræði?
— Kann hafði verið með dönskum og lært dönsku
á bók, haföi svo einhvers staðar náð í fjandi mikla
doranta á því máli, eftir einhvern enskan, um Afríku,
apaketti og antílópur og strútfugla og ljón — og ég
veit ekki hver ósköpin.... Já, ég sagði einu sinni við
hann á sjónum, Hvítur minn, þegar við vorum að
draga dauðan þininn eittlivað fjórða daginn í röð:
— Þykir þér nú ekki lýsa lítið á lóðinni, Hákon
Oddsson?
Þá leit hann á mig og iðaði allur af áhuga:
— Og alveg kvað Blálendingakóngur vera sólginn
í mannaket, — bezt af ungu, bezt af ungu, sagði
hann við þann engelska!
Þá held ég maður muni eftir því, þegar hann einu
sinni í verbúðinni okkar rýkur cfan í koffortið sitt,
þrífur þar rif — var úr hanginni sauðarsiðu — rekur
að mér og segir:
— Hérna, taktu við, Krúsa-drengurinn! Nú skalt
þú vera veiðimaður, en ég górilla, og svo leggur þú
til mín spjótinu, en ég bít af mér lögin!
Ég hugsa nú, Hvítur minn, að þú getir gert þér það
í hugarlund að Litla manninum hafi um tvicugt þótt
þetta heldur en ekki lokkandi leikur, nema ég tók
rifið og greiddi honum atlögu. Hann glefsaði, og
hann giefsaði og var það viðbragssnöggur, að ég kom
aldrei á hann lagi að gagni. Og það held ég það
endaði á því, að hann festi svo rækilega tennur á
rifinu, að hann hreinlega yndi það úr hendinni á
mér. En þá var líka farið að blæöa út úr báðum
kjaftvikum á mannapanum!
— Hann heíir- verið snar og veL að -manai?
— Snar eins og eldingin. Kann var ekki stór, ekki
meira en meðaimaður, en þéttur á herðar og þykkur
undir hönd, miðmjór, handsmár cg fótnettur, kattliö-
ugur í hreyfingum og aulc þess með sterkari mönn-
um. Og þá held ég hann væri álitlegur og gáfuleg-
ur — það enni og höfuolag, en þó sérdeilis angun.
Þau voru sosum ekkert sérleg að farfanum til, en
það var lífið cg breytileikinm Þau gátu aldeilLs geisl-
að aí kátinu, og þú hefðir átt að sjá hlýjuna i þeim,
þegar hann horfði á einhvern auman — eða á kon-
una, dúfuna, sem hann kallaöi. En stundum gátu þau
verið eins og beittasta stálið — og oft og tíðum var
eins og kæmi á þau einhver furöuslikja, annars ckki
til mikils að reyna ao lýsa þeim, voru jafnbreytileg
og til að mynda himinninn yfir okkur.
— Þú sagðir furðuslikja, — var hann ekki ákaf-
lega hjátrúarfullur?
Hann ranghvolfdi á mig augunum, Markús, sagði
síðan:
— Þið munduð sjálfsagt kalla það svo, en ég vildi