Tíminn - 24.12.1948, Blaðsíða 26

26
JOLABLAÐ TIMANS 1948
inn á þá heillandi tóna. Það er tak-
markalaus hamingja fólgin í þessari
rödd, hamingja, sem ekkert andstreymi
megnar aö varpa skugga sínum á.
Með lotningu legg ég leið mína gegn-
um trjálundi þessa, sem á einhvern
undraverðan hátt hafa staöið af sér á-
hiaup hinna eyðandi afla. Og nú taka
við víðáttumikTar, gfÓð'ursh'áúSár hfeeðir,
og held ég austureftir þeim og er þá
bráölega kominn að vesturtakmörkum
hraunflákanna, sem umlykja Heklu á
alla vegu. Er hraunið þarna (Næfur-
holtshraun) mjög úfið og íerlegt ásýnd-
um. Brúnir þess eru víða furðulega há-
ar og sýna ljóslega hvílík undrabýsn af
hraunmagni hér er um að ræða. Þetta
mikla apalhraun rann 1845. — Yfir að
líta eru hraunbreiðurnar áþekkar úfn-
um sjó og það leynir sér ekki, að þær
muni vera allt annað en þægilegar yfir-
ferðar.
Hraunflóðin frá síðasta gosi, sem hafa
flætt yfir hin eldri á stórum svæðum,
blasa nú við mér einkar vel. Stinga þau
greinilega í stúf við eldri hraunin, sakir
þess, hve algerlega þau eru gróðurlaus.
Þau eru eðlilega allmiklu dekkri og
hrikalegri en hin, sem eldri eru, og
mosagróðurinn hefir náð að setja svip
sinn á.
Þessi nýju hraun mynda mikla hraun-
fiáka, er teygjast í ýmsar áttir út frá
fjallsöxlinni að suðvestan. Þaðan vall
rauðglóandi hraunkvikan fram í sí-
breytilegum kvíslum í fyrra sumar og
allan s.l. vetur, unz eldæðar fjallsins
þurru að fullu um sumarmál. Voru eld-
kvíslar þessar næsta einkennilegar út-
lits á hinum myrku vetrarnóttum og
fagrar mjög, eins og rauðagull á að líta.
Ég held nú förinni áfram inn með
vesturjaðri hraunstorkunnar, því ætlun
mín er að komast að norðvesturhlíð
hennar, móts viö Litlu-Heklu. Þar hafði
ég hugsað mér að ráðast til uppgöngu
á eldfjallið sjálft, eins og áður er minnst
á. •— En von mín um að það megi heppn-
ast fer nú sídofnandi, því að þoka grúfir
stöðugt yfir háfjallinu og er jafnvel
meiri en áður, enda eru skýjadrög him-
insins tekin að aukast að nýju og spáir
það vissulega engu góðu um lokaþátt
ferðarinnar. Þó þykir mér ástæðulaust
að halda eigi lengra, því svo virðist mér
sem landið framundan muni búa yfir
margvíslegum leyndardómum, er nokk-
urs kunni að vera um vert að kynnast
nánar.
Eftir því sem lengra kemur inn með
hraunhafinu, verður auðnarsvipur um-
hverfisins stöðugt áhrifameiri. Hinar
grösugu víðlendur Landsveitarinnar,
með bændabýlunum hugþekku, þar sem
ferðamaðurinn fihnur ætíð, að hann er
velkominn, eru algerlega horfnar mér
sjónum. Dauðaþögn grúfir yfir öllu. Til
hægri handar við mig, handan við
hraunbreiðurnar, rís Hekla, og eru hlíð-
ar hennar tröllslegar mjög í slíkri ná-
lægð. En annars vegar eru víðáttumikl-
ar, naktar hæðir, sem hylja allt frekara
útsýni þeim megin. í slíku umhverfi
þramma ég áfram langan tíma, að mér
finnst, og spor mín hverfi jafnharðan í
veglausa auðnina. — Hraunbreiðurnar
meðfram Hekluhlíðum. virðast firna-
miklar ummáls, og í ljósi þeirrar stað-
reyndar skil ég betur en nokkru sinni
fyrr hvílíkt undrafjall Hekla er í raun
og veru. Allt það gífurlega efnismagn,
sem þurft hefir til að skapa þessi hraun,
er upp úr gígum hennar hafa komið.
Allar þær ótölulegu milljónir smálesta
af föstu bergi, klettum og klettaborgum,
er mynda hraunin, hafa eitt sinn verið
glóandi bergkvika einhvers staðar í af-
kimum jarðskorpunnar undir Heklu, sem
fyrir áhrif einhverra lítt skiljanlegra
ofurafla hefir brotið sér leið upp úr fjall-
inu, eða rótum þess, og flætt út frá því
tíl allra hliða. Mér fær ekki dulizt, að
þetta kalda, stirðnaða hraunhaf, sem
við mér blasir, er undraland, sem dylur
í skauti sínu ógnþrungna leyndardóma,
er veitast mun örðugt að gagnrýna. —
Allt þetta rennur upp fyrir mér á leiö
minni inn með Hekluhraunum, í full-
komnari mynd en áður, og verður mér
ærið umhugsunarefni, þar til nýtt sjón-
arsvið"‘dfegúr'"áö' Sér’athygli mína. Er
ég þá kominn andspænis Litlu-Heklu,
tungunni miklu, sem skagar út úr norð-
vesturhlíð aðalfjallsins. Þarna mjókkar
hraunhafið skyndilega. Eru þar .all-
margir móbergshnúkar, sem ég áætla
að vera muni svo nefndir Suöurbjallar,
og geng ég upp áeinn þeira.
Þegar upp á hnúkinn kemur, opnast
mikiö og fagurt útsýni til öræfanna, allt
inn aö Hofsjökli. Á því sjónarsviði eru
Kerlingarfjöll, meö öllum sínum ein-
kennilegu, snæviþöktu tindum, lang-
samlega tilkomumest. Upp úr bláma
norðursins rísa þau, eins og ævarandi
tákn þeirrar einmanalegu regintignar,
sem íslenzku öx-æfin eru gædd. Austan
Kerlingarfjalla teygjast hvítar blikur
upp fyrir sjóndeildarhring, svo að
fannahvel Hofsjökuls verður naumast
aðgreint. í norövestri og vestri getur
að líta ótal fjöll, margvísleg að formi
og lögun, og yrði langt mál aö lýsa þeim
öllum, hverju einstöku fyrir sig. Af hin-
um nálægari fjöllum er Búrfell vegleg-
ast. En vestantil við þaö blasir Þjórsár-
dalurinn við, sem perlan á forgrunni
þessa mikla listaverks.
Eftir að hafa virt fyrir mér alla þessa
dýrð, sný ég athygli minni að Heklu á
ný. Það er komið undir hádegi og þoku-
kúfurinn á henni virðist færast í vöxt
og er ég orðinn með öllu vonlaus um aö
honuitt muni létta af fjallinu þá um
daginn. Tel ég þvi vænlegast að láta
hér staðar numið og halda eigi lengra.
Ég var eðlilega allt annaö en ham-
ingjusamur yfir þessum málalyktum.
Ákvörðun mín um að komast á Heklu-
tind var að engu oröin. Ferðin hafði
raunverulega misheppnast. En hér varð
engu um þokað, og brátt er ég lagður af
stað að nýju og held nú til baka, nálega
sömu leið og ég kom.
í bakaleiðinni kem ég aö Gamla-Næf-
urholti, sem er eyðibýli. Var bærinn
fluttur þaðan þegar Hekla gaus, árið
1845, eins og kunnugt er, og stendur
nú undir Bjólfelli. Næfurholtsbærinn
gamli hefir staðið hátt, dálítinn spöl
fyrir austan Rangá. Örskammt frá bæj-
arrústunum má sjá hraunálmuna, sem
var ein aðalorsök þess, að bærinn var
fluttur.
Sérhvert eyðibýli á sína sögu, eins og
hvað annað, sem vera skal, og húsarúst-
irnar í Næfurholti eiga sér vissulega
undursamlega fortíð. Ég ber ósjálfrátt
lotningu fyrir þessum eyðilega stað, sem
staðið hefir af sér svo margar eldraunir
af völdum Heklugosa liðinna alda. Og
meðan ég virði fyrir mér þessar fornu
rústir, taka furðulegar myndir að svífa
mér fyrir hugskotssjónum. Kynlegir við-
burðir aftan úr rökkri fortíðarinnar
birtast mér á ævintýralegan hátt. Þaö
eru ekki lengur rústir einar á túninu í
Næfurholti. Þar er kominn reisulegur
bóndabær í forníslenzkum stíl. Árið
1300, segir hin dulda vitund mín. —
Það er hásumar. Sólin stráir geislum
sínum yfir blómskrýdda jörðina. Loftið
er þrungið gróðurilmi. — Út við sjón-
deildarhring í suðri, handan við slétt-
una miklu, sem blundar í blámóöu sum-
ardagsins, svífa hvít ský, eins og tröll-
aukin seglskip vaggi þar á öldum út-
hafsins. Þau fara ört stækkandi, dökkna
og bruna inn yfir landið. Svalur vindur
af landsuðri fylgir þeim eftir.
Allt í einu heyrist annarlegur gnýr
úr austurátt, (þ. e. frá Heklu) og í sömu
andránni verður fólkið í Næfurholti
þess vart, að jörðin skelfur undir fótum
BERGUR I DAL:
Sigurður á Sólhamri
Hann Sigurður á Sólhamri var vel þekktur um alla
sveitina. Ekki aðeins fyrir það, að hann var einn af betri
bændum sveitarinnar, heldur einnig fyrir hjálpsemi og
greiðvikni, þegar á lá. Solveig kona hans var fríð sýnum,
lítil vexti og hvers manns hugljúfi.
Það fann því öll sveitin til með þeim hjónum, er þau
misstu einkason sinn í sj óinn, uppkominn og mesta efnis-
mann.
Solveig á Sólhamri lagöist í rúmið, þegar fregnin barst
um, að báturinn hafði farist. En Sigurður gekk út í
smiðju og dundaði þar eitthvað í smíðadóti sínu meðan
hann var að jafna sig.
Presturinn hafði flutt þeim fréttina á fjórða degi. Þá
hafði rekið eitthvað úr bátnum.
Þetta var að haustlagi. Báturinn liafði róið í góðu
veðri, en svo rauk hann upp norðvestan. Þannig fór um
sjóferð þá.
Um kvöldið, þegar Sigurður háttaði gat hann ekki
sognað. Hugurinn reikaði á liðnar slóðir. Ekki treysti
hann sér að tala um þetta við Solveigu. Bezt að vera
einn með minningunum. Hann átti líka einn sérstakar
minningar um Jökul, son sinn, sem enginn annarr þekkti.
Þeir höfðu verið sérstaklega samrýmdir, feðgarnir.
Þeir voru eitthvað svo andlega skyldir. Aldrei hafði hann
elskað neinn mann eins heitt eins og Jökul, ekki einu
sinni konuna sína.
Hann minntist hans, þegar hann var aö vaxa upp.
Myndirnar komu hver annarri hugljúfari. Hann minnt-
ist þess, þegar drengurinn fór fyrst að elta hann í fjár-
húsin. En hvað hann hafði haft mikla ánægju af því
að hafa litla stúfinn með sér. Síðar fylgdi hann honum
á engjarnar. Fyrst færði hann honum matinn. Síöar hafði
hann með sér hrífu eða orf. — Já, það voru dýrðlegir
dagar.
Svo hófst skólagangan. Honum var létt um að læra
og allt gekk eins og í sögu. — Nú hafði hann nýlokið
prófi í búnaöarskóla. Hann ætlaði aö taka við jörðinni
1 vor.
I-Ivers vegna var hann tekinn frá honum? Var nokk-
urt réttlæti í þessu?
Oft fannst honum hann hafa þekkt Jökul lengi, lengi.
Sálir þeirra voru svo skyldar. Ástin milli þeirra svo ein-
læg og innileg.
En hvar var Jökull nú? Presturinn hafði sagt, að nú
liði honum vel. Hann væri kominn til Guðs. Var það nú
öruggt? Hvaða sönnun var fyrir því?
Hann varð að játa, að hann hafði lítið hugsað um
trúmál uitt ævina. Hann hafði ekki krufið þau mál til
mergjar, þótt hann teldi sig sæmilega kristinn eins og
gengur og gerist.
En nú hefði hann mikið viljað gefa til að geta öðlast
einhverja reynslu, sem gerði hann öruggan um það, hvar
Jökull væri og hvernig honum liði.
Hann blundaði svolítið undir morguninn. Skömmu síð-
ar kom Solveig með kaffi til hans í rúmið. Það var auð-
séð á henni, að hún hafði heldur ekki sofið mikið.
„Gjörðu svo vel, góði minn. Ég kom hérna með svolitla
hressingu handa þér.“
„Þökk fyrir.“
„Hvernig svafstu í nótt?“
„Heldur lítið.“
„Ég bjóst við því. Svipað -er um mig að segja. En við
verðum að reyna að taka þessu með stillingu.“
Sigurður svaraði þessu ekki. Hann saup kaffið og lagð-
ist svo út af aftur. Hann klæddi sig ekki um daginn.
Þannig liðu tveir dagar. Þá bað hann um að senda
eftir Hrólfi í Haga.
Hrólfur var nágranni hans. Hann var dálítiö undar-
legur í háttum sínum og fór sínar eigin götur. Almennt
var hann talinn sérvitur og einþykkur. En hann var tal-
inn skyggn og dulfróöur og greindur vel. Allir vissu að
hann var skáld gott, þótt hann flýkaði því ekki mikiö.
Solveig sendi nú eftir þessum manni. Það var einkenni-
legt uppátæki í Sigurði, manni hennar, að vilja helzt fá
hann til sin í sorg sinni. Henni fannst nær að senda