Tíminn - 24.12.1948, Blaðsíða 17

JÖLABLAÐ TÍMANS 1948
17
ingu tímans. En í hvert sinn, er moldarreka hraut á
kistuna, mælti prestur sem af eðlisávísun:
— Búmm, — búmm, búmm!
Hákon var ekki nema mátulega hýr, þegar heim
kom, var glaöur og ræðinn og frásögull.
— Þetta gekk allt — með guðs hjálp og kannski
minni... Hér-vistarciumingja, sagði hann, sá stúder-
aði — eru máski líka til vígðir, — verða vonandi ekki
þar-vistarvesalingar seinna meir, sagði hann svo allt
í einu.
En eftir matinn bað hann mig að koma með sár
út í hlöðu. Hissa var ég, en líka forvitinn, og það
mundi ég hafa farið með honum án eftirgangsmuna.
Þegar út í hlöðuna kom, sagði hann, að við skyld-
um hafa opið — hvort ég vildi ekki standa í dyrunum.
Og írú sýndi það sig, að inni í horni stóð alveg ein-
staklega falleg veturgömul gimbur. Hákon hljóp inn-
ar eftir hlöðugólfinu og króaði gimbrina í horninu.
Þá er hann þaut á hana, stökk hún í loft upp. En
hann fékk gripið hana, og svo leiddi hann hana
þangað fram, sem full dagsbirta náði til. Hann strauk
gimbrma, hann talaði við hana, og hann horfði á
hana eins og þetta væri barn, sem hann bæri til sér-
lega hlýjar tilfinningar, og það var furðulegt, hvað
þessi fjör- og f jallstyggðarskepna gat verið fljót að
róast í höndunum á honum.
Hann leit á mig, glömpuðu í honum augun:
— Þykir þér hún ekki falleg og gæfuleg, þessi,
Krúsadrengurinn ?
— Ég held það sé nú ekki hægt annað!
— Þetta er sá hreini svipur kynsins, varla séð hann
eins skýran á nokkurri skepnu — föður míns eða
minni, nákvæmlega hún Góðastjúpa, eins og henni
hefir verið lýst. En hún var þannig til komin, að
hún langamma mín var sótt um hánótt — í einum
I þessum mikla hafísbyl — til konu í barnsnauð. Stutt
undan, var í klettaþili í hólrönd í túninu þar í Mosa-
dal. En um morguninn, þegar hún vaknaði, kom son-
ur hennar inn að rúmi til hennar með hvíta gimbur.
Hún var i bæjargöngunum, þegar fólk kom á fætur.
Hún var miskunnaruvibun, — taktu eftir því, Krúsa-
drengurinn. Og Góðastjúpa var hún kölluð, af því að
hún var vanalega komin með þrjú og fjögur lömb
á fráfærum, tók að sér tvævetlulömb, sem mæðurnar
vanhirtu, — og þetta hefir orðið kynfast, stúfurinn!
Hann þagnaði og sleppti gimbrinni, og hún gekk
nokkur skref, bretti eyrun, stappaði framfótum.
Fallegur var lagðurinn, sem klæddi að lágklaufum.
Hún nam staðar, leit til Hákonar, horfði á hann eins
og hana sárlangaði til hans aftur, en fyndist sér
það ekki samboðið sem frjálsri skaparans skepnu.
Hún var ekki falleg — hún var meira — hún var
augnatál.
En nú vék Hákon Oddsson að mér. Hann ræskti
sig, sagöi svo:
— Þú spuröir, Krúsadrengurinn, um daginn, hvort
ég væri hræddur.... hvort Hákon Oddsson væri
hræddur við hann Manga sálaða.... Ég var hrædd-
ur — ekki við hann, þann veraldarhrj.áða vesaling,
en vegna hans, — því átti hann nú aö fara að vinglast
hér fram og aftur eftir allt saman, barn, — þurfandi
ekki annað en venda sínum þanka til annarrar átt-
: '..;3
ar — og þá beið hans margfalt við það, sem hann ^
hér hafði farið á mis við, — hvað annað, þessa
minnsta bróður?.... En hræddari var ég vegna henn-
ar, dúfunnar, sem hafði sótt hann, hafði hlúð honum
og hjúkrað og gekk nú eins og á eldi — á eldi góð-
verka sinna, — furðulegt, stúfurinn!.... En ég var
þó kannski hræddastur vegna min, vegna Hákonar
Oddssonar, barn!
Ég held ég hafi eitthvað kvikað mér til, — því að
þetta fannst nú Litla manninum hlustandi á. Það
lá við, að honum dytti í hug, að hann væri á leið að
pílatusera, hann Hákon, — nei, varla formyrkvaði
þar heilinn hjartað.... En nú þagði hann Hákon og
horfði upp í rjáfur. Svo kom — var talað hægt, með
sérlegum áherzlum:
— Þeir hafa sjaldnast verið hræddir, karlarnir í
minni ætt — í mínum ættum. Þetta hafa verið ribb-
aldar hér áður fyrr, harðdrægir og ófyrirleitnir —
og hörkutól, gikkir við höfðingja og stórbokka, sem
hafa viljað sýna þeim sína makt, — en ekkert af
þessu voru þeir, þegar smælinginn var annars veg-
ar — ekki svo langt aftur, sem ég hefi sögur af, —
HELGI HJDRVAR:
errct í
I.
Þessa dagana fyrir 40 árum voru að
gerast hér á íslandi þeir atburðir sem
lengi munu í minnum hafðir, þó að saga
þeirra tíðinda sé í rauninni enn óskráð.
En atburðirnir lifa í blóði þjóðarinnar
og gleymast aldrei þeim sem til vits og
ára voru komnir þá.
Hinn 8. maí 1908 gaf Friðrik 8. út kon
ungsbréf, að Amalíuborg í Kaupmanna-
höfn, um það efni, að kjósa skyldi til
Alþingis á íslandi 10. september það ár,
en Aiþingi. rofið, það sem þá var. Kon-
ungsbréf öllu voru þá gefin út á dönsku
og íslenzku að jöfnu, en mörgum ungum
fslendingi mun nú þykja það furðu
gegna að íslenzk lög frá Alþingi voru
gefin út bæði á dönsku og íslenzku allt
fram undir 1920.
í konungsbréfi Friðriks 8., 8. maí 1908,
segir svo: „.... Vér höfum ennfremur
lagt fyrir íslandsráðherra Vorn að
biita kjósendum, áður en kösningar
þessar fara fram, frumvarp til laga um
ríkisréttarsamband Danmerkur og ís-
lands — svo að kjósendum veitist kost-
ur á við kosningarnar að gefa tii kynna
afstöðu sína gagnvart þessu frumvarpi,
er Vér viljum láta leggja fyrir Alþingi..
Thi byde Vi herved allernaadigst, at
der den 10. September d. A. bliver at
afholde et almindeligt Valg af Medlemm
er til Altinget. ITvorefter alle vedkomm
ende sig have at rette.“
Frumvarpið um ríkisréttarsamband
Danmerkur og íslands fór ekki hljóða-
laust yfir landið þetta sumar. Aldrei
hafði áður þekkst hér á landi slík bar-
átta í stjórnmálum. Aðdragandi máls-
ins var langur, í rauninni öll sjálfstæðis
baráttan frá Baidvini. Einarssyni, því að
aldrei hafði fengizt svo miklu áorkað
að öllum þætti vel. Margir höfðu sætt
sig hálfnauðugir við þá réttarbót sem
fékkst með innlendri stjórn og innlend-
um ráðherra, sem tók við völdum 1.
febrúar 1904. Ungir menn uxu upp og
heimtuðu meira og börðust fast. Norð-
menn brutust undan sænsku konung-
dæmi og yfirráðum Svía 1905. Frjálslynd
ir menn höfðu endurskipað og treyst
Peter Adler Alberti
stjórn sína í Danmörku 1905, Friðrik
konungur vildi íslendingum mjög vel í
hvívetna, íslenzki ráðherrann, Hannes
Hafstein, hafði. mikið traust danskra
stjórnmálamanna og svo konungs. Hann
var maður ágætur og stórmannlegur for
ingi. En þrátt fyrir ástsæld sína og
traust völd í flokki síunum hefir hann
séð vel að óánægja íslendinga varð ekki
þögguð til lengdar. Það var stefna hans
að sæta því sem lengst varö komizt
hverju sinni, með sæmilega góðu, en
hætta ekki til svo geistrar sóknar að allt
tapaðist. Hann hefir stutt mjög að þeim
skilningi með leiðtogum Dana, og svo
konungi, að rýmka yrði um tengslin milli
Danmerkur og íslands, ef vel ætti að
fara. íslenzkir þingmenn fóru til Dan-
merkur 1901. Síðan var gerð för konungs
og danskra þingmanna út hingað til ís-
lands sumarið 1907, og var mikið um
dýrðir það sumar á íslandi. Síðan var
sett millilandanefndin: af íslands hálfu
Hannes Hafstein við þriðja mann af sín
um flokki, en þrír menn úr andstöðu-
flokki hans, svo að verða mætti um þetta
sem æskilegust samvinna allra.
Þessi nefnd danskra og íslenzkra
stjórnmálamanna samdi „uppkastið,“
það sem frægast varð allra lagafrum-
lega 3—4 mánuði, kemur andvirði allra
bókanna frá Magnúsi. Hjá honum tap-
ast aldrei nein bók og hjá honum ligg-
ur aldrei nein bók lengi óseld. Það væri
gaman að gefa út íslenzkar bækur, ef
allir bóksalarnir væru eins áreiðanlegir
og skilvísir og M. B.“
í þessum orðum hefir B. Th. M. drepið
á helztu æviatriði M. B. Þess má þó
einnig geta, að í föðurgarði lærði Magn-
ús á eigin spýtur að lesa erlend tungu-
mál, kynnti sér m. a. rit um lækningar,
lagði stund á ritstörf og ýmis fræði.
Hann hefir m. a. skrásett söguna „Val-
týr á grænni treyju.“ (Sigfús Sigfússon:
íslenzkar þjóðsögur og sagnir I. b.) Enn-
fremur skrifaði hann upp bækur. Birt-
ist hér sýnishorn af rithönd hans.
Ævisöguþættir þessara manna eru
brot af þúsund ára sögu íslenzkrar þjóð-
menningar. Skáldið talaði fyrir munn
íslendinga ,er þaö sagði:
Löngum var ég læknir minn
lögfræðingur, prestur,
smiður, kóngur, kennarinn,
kerra, plógur, hestur,
þótt áraugurinn hafi orðið misjafn eftir
hæfileikum manna og háttum.
Þannig var því farið um þá skaft-
fellsku hagleiksmenn, sem hér eru
nefndir. Meðan ok einokunarinnar lá á
herðum íslendinga, meðan Móðuharð-
indin þjökuðu þjóðina, já, á meðan
þjóðin í heild stóð svo höllum fæti, að
alþingi var afnumið og hinir fornu
biskupsstólar lagðir niður, aflaði Þor-
steinn tól sér mikillar þekkingar til
munns og handa og náði þeim þroska
heima í ættbyggð sinni, hinni ein-
angruðu sveit, að lærðasta manni lands-
ins á þeirri tíð þótti hlýða að taka af
honum efni til birtingar í hið eina tíma-
rit, sem þá var gefið út á íslenzku. Og
tvítugur leysti hann af hendi bóklega
vinnu á listrænan hátt. (Sbr. mynd-
irnar).
Og Magnús Bjarnason ávann sér það
veganesti heima í föðurgarði með reglu-
semi, festu og andlegu atgervi, að hann
hlaut að leiðarlokum viðurkenningu og
lof hinna lærðustu manna hér á landi
og erlendis.
Slíkar sögur, hvar sem þær gerast, eru
vissulega verðar þess, að þeim sé at-
hygli veitt.