Tíminn - 24.12.1948, Blaðsíða 22

22
JÓLABLAÐ TÍMANS 1948
andftæðinga sína og blekkti áheyrendur
með svo köldu blygðunarleysi að undrun
má sæta. Hann sagði einu sinni á fundi
að sósílademókratar lofuðu öllu fögru en
svikju allt. Margir gripu þá fram í og
sögðu: Þetta er rangt! Alberti hélt á-
fram og sagði kalt og rólega: Já, þetta
er rangt. Hver maöur á að halda loforð
sín! Það var öðru sinni, þegar þungar
sakir voru að honum færðar um óreiðu
í fjármálum að hann sagði: Ég skulda
engum manni neitt! Hann var í nýjum
fötum, tók í jakkaboöungana, leit á þá
og sagöi: Það er að segja — ég er víst
ekki búinn að borga klæðskeranum mín-
um þessi föt. — Lófatakið dundi við ó-
stöðvandi. Allar aðdróttanir voru að
engu orðnar. Fjandmenn hans vissu vel,
að hann væri sekur, en hvernig og hve
mjög gátu þeir ekki sannaö. Alberti vissi
vel hve mikiö þeir gátu vitað og hvar
vizku þeirra þraut. Hann tefldi taflið af
dæmalausri íþrótt, lagði hispurslaust
frarn sjálfur það sem þeir hlutu að vita,
en síðan breiddi hann út lygavef sinn og
flækjur. Hann hafði svo óbilandi minni
að hann varð aldrei tvísaga um hið
minnsta atriði í þessum endalausa lyga-
vef, nær tvo áratugi. Mannþekking hans
var óskeikul. Og enginn kunni betur en
hann að þegja og þagna á réttum stað.
Hann braskaði líka með smærri hluti
en gull og demanta. Hann braskaði með
lóðir, misbeitti aðstöðu sinni þar og gerði
sér vini af hinum rangfengna mammoni.
Margir kunningjar hans urðu auðugir
menn.
Merkir andstæðingar I. C. Christen-
sens vöruðu hann við Alberti í trúnaði
og af heilum hug. En Christensen gerði
það sem mörgum þótti síöan firnum
sæta; hann fór til Alberti og spurði
hann í trúnaði hvort þessar sakargiftir
væru réttar. Nei, sagði Alberti, og Christ
ensen gerði hann að dómsmálaráðherra
áfram í sinni eigin stjórn 1905, enda var
þaS þá fyrst og fremst verk þeirra
tveggja, að hin fyrri stjórn var felld og
ný flokkaskipun gerð. Nú var vegur Al-
bertis sem allra mestur og þótti varla
slikur maður í Danaveldi sem hann.
Alberti var mikill skörungur í ráð-
herradómi. Hann sá á augabragði kjarna
hvers máls. Hann fyrirleit af hjarta all-
ar umbúðir og kurteislegar orðavefjur.
Hann sópaði burt aldagömlum venjum
í afgreiðslu mála í ráðuneytinu, bréfa-
skriftum um hvað eina og dauðum form
um. Ætti að gera hlutinn, þá var hann
gerður. Nú voru mál afgreidd á fáum
mínútum, sem áður tók mörg bréf, bukk
og beygingar og vikur aö afgreiöa. Hann
varð vinsæll af starfsmönnum, einkum
ungum mönnum. Á þeim árum kom til
starfa í ráðuneytið ungur lögfræðingur,
Alberti tók honum vel og sagði við hann:
Ég sé á yður að þér eigið eftir að setjast
í þennan stól, þar sem ég sit nú. Ungi
maðurinn geymdi þessi orð í hjarta sínu.
Hann hét Rytter og varð síðar nafn-
kunnur sem amtmaður í Færeyjum og
dómsmálaráðherra, eins og Alberti hafði
spáð honum. Þá var Alberti minntur á
þetta; hann var þá kominn aftur úr
fangelsinu. En Alberti svaraði: Ég sagði
þetta við hvern ungan mann!
Alberti kom sjálfur fyrir allar aldir í
skrifstofuna, löngu á undan öðrum.
Þetta þótti merkilegt fordæmi. Ekki var
þeíta eintóm dyggð. Hann opnaði sjálf-
ur hvert einasta bréf; svo vel varð hann
að gæta sín. Enginn gat vitað nema
dauðadómur hans bærist í ráðuneytið í
meinlausu bankabréfi. Hann veik ekki
frá skrifborðinu í ráðuneytinu og stóln-
um í þinginu. Lagabætur hans voru
framkvæmd á gamalli stefnuskrá flokks
ins; sjálfur átti hann engar hugsjónir.
Og því skærar sem valdasól hans skein,
því heitar brann eldurinn bak við for-
tjald mannvirðinganna. Hann hafði sól-
undað 10 miljónum þegar hann varð
dómsmálaráðherra öðru sinni, 1905, og
þegar hann var leystur frá embætti,
þrem árum síðar, námu fjársvikin 18
miljónum, en dagvextir af þessari súpu
— dagvextir 200 þúsundir króna.
Hann geymdi verðbréf sparisjóðsins í
hólfum „Privatbankens“ og hafði við-
skipti við hann. Hann hafði lagt fram
vottorð bankans árlega fyrir stjórn
sparisjóðsins um að bréfin væri þar
geymd, óveðsett,. stóö lengi í þessu ár-
lega vottoröi. En er hann veösetti bank-
anum verðbréfin, þá féll að sjálfsögðu
burtu orðið óveðsett. En fyrir persónu-
lega beiðni dómsmálaráðherrans setti
bankastjórnin enga athugasemd í staö-
Inn, og endurskoðendur sparisjóðsins
skildu vottorðið á sama hátt og fyrr, í
einfeldni sinni og trúnaöi. En 1905 krafð
ist bankinn að Alberti greiddi skuld sína,
helzt alla; hún var þá yfir 8 miljónir.
Þá seldi hann bréfin, 5 miljónir, og lækk
aði skuldina sem því nam. Þá gerði Al-
berti vottorðið sjálfur. Hann stimplaði
nafn „Privatbankens" með gúmmíletri
sem hann keypti í leikfangabúð og hver
drengur gat keypt sér að gamni. Síðan
skrifaöi hann sjálfur nöfnin. Og enn
voru endurskoðendurnir ánægðir. En þó
kom svo, að bændur kröföust þess að
endurskoöendur gengi eigin augum úr
skugga um verðbréfaeignina. Þetta
tjáðu þeir dómsmálaráöherranum; var
þá sett stefna á skrifstofu hans kl. 10
árdegis til að sjá verðbréfin, sem einu
sinni voru í bankahólfinu. Ráðherrann
var nokkuð stuttur í spuna er gestirnir
komu, gekk fram, tók hatt sinn og sagði:
Jæja, komum þá! En það skuluö þið vita,
mínir herrar, að þegar við komum hér
aftur, þá verð ég ekki lengur forstjóri
sparisjóðsins ykkar! En þeir svöruöu,
nokkuð dræmt: — Ja, ef ráðherranum
fellur þetta illa, þá — ja, þá viljum við
ekki ganga neitt eftir þessu. — Það er
gott! sagði Alberti, hengdi hatt sinn á
snagann og settist aftur í ráðherrastól-
inn.
En „Privatbankinn“ gekk allhart að.
Tveir bankar höfðu brunnið og noklcur
ókyrrð var í fjármálum. Þá kemur Al-
berti til vinar síns I. C. Christensens for-
sætisráðherra, segist vera hræddur um
„hrun“ — úttektaræði — í sparisjóðnum
og biður hann að lána sparisjóðnum úr
ríkissjóði hálfa aðra miljón. Þetta gerði
Christensen, með vitund fjármálaráð-
herra síns eins — og saup mjög seyðið af
því káli síðar meir.
Alberti hafði gifzt ungur og átti eina
dóttur með konu sinni. Kona hans var
listelsk og safnaði mjög að sér skáldum
og listamönnum. Alberti fyrirleit það
allt innilega og fór í rúmið sem fyrr á
náttmálum. Hann sagði einu sinni við
Viggo Stuckenberg, frægt ljóðskáld, að
hann ætti heldur að fást við eitthvert
þarflegt verk. Þegar vegur Albertis var
sem mestur vár hann skilinn við konu
sína, en giftist þá annarri konu sem
þótti bera af við dönsku hirðina fyrir
fegurð og glæsileik. Hún var sænsk að
ætt, en skildi nú við mann sinn, dansk-
an hljómsveitarstjóra, eftir 18 ár, til
þess að giftast Alberti. Tveim árum síð-
ar gaf Alberti sig fram. Hann sagði ekki
eitt orð um það við konu sína. Hún fyr-
irgaf honum það aldrei, aö hún sagði,
og fór aftur til síns fyrra manns.
En það er í frásögur fært að Alberti
yrði einu sinni á ævinni orðfátt á fundi.
Hann var þá nýskilinn við konuna, en
hætti sér af vana út í sinn gamla söng
um sósíaldemókrata, að þeir vildu grafa
undan heimilislífi og hjónabandi, gera
allt að almenningi. Þá stóð upp þeirra
maður og sagði: Hérna situr hún Lára
konan mín hjá mér enn. En hvar er kon
an ráðherrans?
Örlögin þokuðust nær og nær. Árás-
JON ENLID:
*
Astir og framtíðarvonir
Hún hét Marit, en hann Lars.
Þau voru vinnuhjú á Björk, sem var stórbýli eitt
hið mesta í sveitinni.
Marit var ættuð frá litlu koti, er var innarlega í
byggðarlaginu. Hún átti mörg systkini og varö á unga
aldri að fara sjálf að vinna fyrir sér. Lars var utan-
sveitarmaður.
Hann kom að haustlagi og fékk. þegar vinnu-
mennsku á Björk.
Þau voru sem sagt á sama bænum.
Þeim virtist lífið leikur. Bæði voru ung og hraust.
Það leið ekki á löngu þar til þau fóru að fella hugi
saman, og hafa leynileg stefnumót. Og er voraði, og
dansskemmtanir voru haldnar á laugardagskvöldum,
dönsuðu þau mikið saman, og fylgdust að á heim-
leiðinni. Vornæturnar voru yndislegar, og þau dreymdi
um ást og unað.
Svo gerðist þaö eina dásamlega vornótt að þau
trúlofuðust, og ákváöu að vera saman í blíðu og
stríðu alla ævi.
Þau voru svo afar hamingjusöm.
Þeim 'virtist allt svo bjart framundan. Innan
skamms vissu allir í sveitinni að þau voru heitbundin.
„Þetta eru falleg hjónaefni,“ sagöi fólkið. „Þau
eru eins og sköpuð hvort handa öðru.“
Leiðin til samkomustaðarins, þar sem dansaö var,
lá um Bjarkarhlíðina. Þaö var mjög fagurt á þess-
um slóðum.
Þarna sátu kærustupörin oft mjög lengi og dreymdi
um framtíðina.
Kvöld nokkurt sagði Lars: „Heyrðu, Marit! Hérna
vildi ég búa með þér.... Ég hefi í hyggju að tala við
Bjarkarbóndann, og biðja hann um landspildu til
ræktunar hérna í hlíöinni. Ég ætla aö byggja nýbýli.
Byggja heimili handa mér og þér. En ég vil fyrst
vita hvað þú segir um þetta mál.“
Marit svaraði: „Jú, hér vil ég vera. Mér hefir kom-
iö hið sama til hugar. Viö erum ung og hraust, og
við þurfum að eignast heimili út af fyrir okkur. Ég
vona að gamli maðurinn selji okkur landspildu og
við fáum lán til þessara framkvæmda.“
Þetta kvöld leið fljótt. Þau höfðu nóg um að hugsa.
Þau litu björtum augum til framtíðarinnar. Bæjar-
stæðið voru þau búin að ákveða. Kraftarnir skildu
sameinaðir til stórra átaka. Erfiðleikarnir yrðu yfir-
unnir. Hamingjan mundi ekki yfirgefa þau.
Lars talaði við Bjarkarbóndann um málið. Bóndi
lofaöi að selja honum landspildu til að reisa á ný-
býli.
Hann mælti: „Hm, jæja svo þú vilt verða bóndi,
og setjast hér að. Jú, ég læt þig hafa dálítið land.
En þetta verður ekki dans á rósum svona fyrst. Því
fylgir mikið erfiði. En þú ert duglegur. Svo færðu
duglega konu. Þið verðið góðir nágrannar.“ Bóndi
brosti. Hann var enginn Gyðingur, og verðið var
sanngjarnt það er hann krafðist.
Svo sótti Lars um lán til nýbýlisins.
Þau Marit voru spennt eftir því að frétta hvernig
lánbeiðninni yrði tekið.
Þetta sumar gengu þau Lars og Marit oft út í
Bjarkarhlíðina. Þar leiö þeim yndislega vel. Fram-
tíðarvonirnar lyftu þeim upp yfir hversdagsleikann,
og fengu þeim nóg að hugsa.
Haustið kom. Laufin visnuðu, og blómin dóu. Dag
nokkurn kom nýbyggingarnefndin. Hún mældi og
mældi, gerði áætlanir og kynnti sér allt þessu við-
víkjandi. Svo fór hún.
Ungu elskendurnir voru vongóð. Vonin gaf þeim
vængi. Þau fundu ekki haustkuldann, og sáu ekki
hve allt var oröið visið og kuldalegt.
Snjórinn kom. Veturinn hélt innreið sína. Marit
og Lars höfðu ekki enn fengið svar við lánbeiðninni.
Þau fréttu að innan skamms yrði því ráðið til
lykta. Þau biðu og unnu af kappi. Hún vann heimil-
isstörf og fjósverk, hann var í skóginum að störfum.
Þau fóru einstöku sinnum á skemmtun. Gengu bá