Tíminn - 24.12.1948, Blaðsíða 20

20
leiguliðum, en verkamannastéttarinnar
gætti þá enn lítið, en stakkur kosninga-
laganna ærið þröngur. En foringjar
flokksins voru ekki allir af einu sauða-
húsi. Margir hinna mestu foringja hans
voru fátækir og ættlausir lýðskólamenn,
Grundtvígsmenn, sem lásu kafla úr
biblíunni hvern dag. Frá annari hlið
komu menn hins nýrri ííma, Brandesar
menn, menn sem hugðu að vissu leyti
á andlega heimsbyltingu. Edvard
Brandes stofnaöi „Politiken" með Hörup,
einum harðsnúnasta og vægðarlausasta
foringja vinstrimanna. Sumir vildu her-
væðast í hófi og eftir efnahag. Sumir
vildu afmá hvert einasta vopn. Loks
vildu sumir reyna einhverja samvinnu
við hægrimenn, aðrir vildu fella vægðar
laust fyrir stjórninni og stjórnarmönn-
um hvert einasta mál, hvort sem gott
væri eða illt, og gera henni þannig á
endanum ókleift að lifa. Þetta var köll-
uð eyðingarstarfsemi, og átti harða for
vígismenn. Af öllu þessu leiddi að flokk
ur vinstrimanna var sífellt að riðlast,
einn foringi snérist gegn öðrum, flokka-
deildum voru sífellt gefin nú nöfn og
ný sambönd án afláts innan fylkingar-
innar, eða rofin á ný. Það hefir verið
sagt, og eflaust með réttu, að það eitt
hafi haldið vinstrimönnum saman, hvað
Estrup var klárvígur.Ofurlítið mjúkari
foringi mundi auðveldlega hafa getað
sundrað vinstrimönnum nóg til þess,
alla valdatíð Estrups, að halda nokkrum
meiri hluta og stjórna landinu löglega.
Við þetta ástand eLst Alberti upp, slík
ur höfuðskálkur. Hann lét lengi vel ekki
á sér kræla. Flestir héldu hann vera
hægrimann. Hægrimenn réðu fyrir þeim
gæðum lífsins sem Alberti mat mest;
Þeir höfðu völdin og peningana. Alberti
var dulur, meir en aðrir menn, og hefir
engan vitnisburð skilið eftir um ævi
sína, nema verk sín. Enginn kann að
vita hvað í hug hans bjó þegar hann
réðist inn í stjórnmálin. Það var 1892; þá
var hann 41 árs.
Sú saga er til þess, að hann lenti ófor
varandis í deilum við einn af mönnum
Hörups, ritstjóra „Politiken". Það kom
í ljós að Alberti var ekki lamb að leika
við Hann var stórhöggur og vægðarlaus
og hann skammfærði manninn alger-
lega. Hörup tók upp málið gegn Alberti,
en hann dróg sig þá úr bardaganum á
þeim vettvangi. En hann hefir líklega
hugsað sem svo, að hann skyldi leiða
smámennum að glettast við sig. Hann
bauð sig fram á móti sjálfum Hörup
í því kjördæmi sem hann hafði haldið
örugglega í 16 ár. Og_nú var það sem
enginn mundi hafa ætlað, nú féll þessi
mikli foringi fyrir Alberti. Sumir vinstri
manna studdu Alberti, en um hægri
menn var það sagt, að þeir hefðu
feginshugar kosið sjálfan andskotann,
bara þeir gætu losnað við Hörup.
Hörup kom ekki aftur á þing. En Al-
berti. sigldi, fyrst með varúð, en síðan
liraðbyri til mikilla valda og mannvirð-
inga. Hann var búinn að stela mörgum
miljónum úr sjálfs síns hendi 1901 og
falsa mörg trúnaðarskjöl. Þá var hann
gerður að dómsmálaráðherra og æðsta
verði réttvísinnar í hinni nýju stjórn
vinstrimanna, mannanna sem af heil-
um hug og brennandi. hjarta ætluðu
að koma, á betra mannlífi og réttlátara
þjóðfélagi í landi sínu. Alberti fékk fs-
land til forráða sem aukagetu. Hann
gaf út með konungi hina nýju stjórnar-
skrá íslands, 3. október 1903, og lögin
um skipulag hinnar innlendu stjórnar,
og hann fékk stjórn landsins í hendur
hinum fyrsta íslenzka ráðherra. Hann
var æðsti vörður laga og. réttar i Dan-
mörku í sjö ár samfleytt. Seinast varð-
ist hann árásum andstæðinga sinna í
þinginu með svitann á enni sér og
skammbyssuna í vasanum, en með köld-
JÖLABLAÐ TÍMANS 19 4 8
um og rólegum vitsmunum og því blygð-
unarleysi sem engin dæmi þykja til.
Hann var leystur frá ráðherradómi með
þeim heiðri sem fágætur var: hæstu
nafnbótum og meiri heiðursmei’kjum en
hans feikna slcrokkur mætti bera. Þá
var hann búinn aö taka 18 miljónir
króna úr sjálfs síns hendi og falsa skjöl
þar eftir. Fám dögum áður en hann
lagði leið sína inn í fangaldefann sat
hann eina hina dýrlegustu veizlu sem
gerist í Danaveidi, sat við hlið kon-
unginum og át krásirnar sem áður á-
kaflega.
Sagan af Alberti verður enn rakin
nokkuð hér. Hún er meira en reyfarinn
einber. Hún varð sorgarsaga og smán
heillar þjóðar. Hún er sorgarsaga alls
mannkyns, allra stétta og allra tíma,
sagan um það, hvernig skálkurinn færir
sér í nyt frjálst og gott þjóðfélag til
að snúa sannleikanum í lygi, frelsi og
réttlæti í smán og skömm.
Höfundur Alþingisrímna kvað fagur-
lega um Alberti, „ás hins nýja siðar“,
meðan valdasól hans skein i heiði. Einn
úr hópi íslenzkra Hafnarstúdenta, And-
rés Bjöi'nsson hinn eldri, gerði honum
eftirmæli, mjög á íslenzka vísu:
getur verið. Og, ef til vill, hefir Holger ekki gleymt
henni.“
Fi’ú Kalmer svaraði þessu ekki.
„Ætti ég að leita hana uppi?“ Spumingin hljóm-
aði sem dulklædd ósk.
Hr. Kalmer vissi að andmæli af hans hálfu yrðu
til þess að draga umræðurnar á langinn. Hann þekkti
vel konu sína. Það var bezt að hún hefði þetta eins
og henni sýndist. Hann hafði aldrei þurft á stærð-
fræðiþekkingu sinni, er gerði hann að prófessor, að
halda til þess að reikna dæmi hins daglega lífs fyrir
prófessorsfrúna. Hún leysti úr öllum „verkefnum“
heimilisins. Hann mælti: „Þar sem þú ert svo skyld
henni, er eðlilegt að þú viljir fá sannar fregnir um
hana.“
Fi’ú Kalmer reis á fætur og gekk út úr stofunni.
Prófessorinn sat einn eftir.
Dyravörðurinn á d’Angleterre aðgætti lyklana áð-
ur en hann svaraöi spurningu frúarinnar.
„Nei, ungfrúin er ekki viðstödd. Hún fór í ameríska
sendiráðsbústaðinn til þess að borða morgunverð.“
„Það var leiðinlegt," sagði frú Kalmer. „Þér vitið
ekki hve nær búast má við henni? Hún er náfrænka
mín. Ég heiti prófessorsfrú Kalmer.“
Dyravörðurinn svaraði:
„Eftir því sem ég bezt veit verður ungfrúin önnum
kafin allan daginn. Og í kvöld fer hún í Konunglega
leikhúsið."
Albert fóli, er frelsið gaf
Fróni úr luktum hnefa,
valdastóli er oltinn af
ofan í tukthúsklefa.
Vísan sýnir hið ytra mjög þann hug
sem andstöðumenn á íslandi báru til
Dana í bardaganum. En fyrst og fremst
er þó skáldið að leika sér að bragsnilld
sinni, á mjög íslenzka visu. Og enga
sök áttu íslendingar við Alberti, nema
síður væri. — Og þrátt fyrir allt átti
Alberti marga þá kosti sem prýða máttu
hinn bezta mann. Um eitt neitar hon-
um enginn: hann tók örlögum sínum
af mikilli karlmennsku.
Frú Kalmer kom til hugar að um misskilning væri
að ræða. Þetta væri ekki sú rétta Adelina Evald-
Ottosen. En það hlaut að vera hún. Allt benti til
þess. Annars þótti henni það óviðfeldið að frænkan
skyldi búa hjá ókunnu fólki, en ekki hjá ættingjum
sínum.
Frúnni fannst það skylda sín að finna Adelinu.
„Viljið þér vera svo góður og fá ungfrú Evald-
Ottosen nafnspjald mitt er hún kemur,“ sagði frúin.
Símanúmer mitt er í skránni svo hún getur hringt
til min.“
Frú Kalmer hélt heimleiðis með sporvagninum.
Er hjónin voru að borða morgunverð stríddi prófess-
íorinn konu sinni með því, að halda því fram, að
þessi ungfrú væri ekki Evald-Ottosen, fi’ænka henn-
II.
Þegar Alberti féll hið mikla fall, 8. sept.
1908, var einu stjórnarblaðinu íslenzka
núið því um nasir að það hafði ári fyrr
farið um hann mjög lofsamlegum orðum
fyrir afrek hans og harðfylgi og líkt hon
um viö Alexander mikla. Þetta Alexand-
ersnafn á Alberti komst inn í íslenzkan
kveðskap á þeim árum. Það hafði staðið
bæði mikill styrr og mikill ljómi um
nafn þessa volduga manns.
Alberti var sívinnandi og mikill reglu-
maður í daglegu lífi. Hann var sælkeri
og mathákur, en fyrirleit drykkju og
svall. Alla sína ráðherratíð kom hann
fyrstur allra hvern morgun í stjórnar-
skrifstofurnar, hann kom stundvíslega
á hvern einasta fund, hann fyrirleit
venjulegar skemmtanir, en-sat oft með
vinum sínum á beztu veitingastöðum.
Hann fór að hátta upp úr náttmálum
hvert kvöld og lét konu sína eina um
gesti, ef þeir voru einhverjir.
Hvernig gat þá þessi maður sólundað
18 miljónum króna á 18 til 20 árum, auk
allra sinna miklu tekna? Það er fljót-
sagt: Alberti var fjárglæframaður, fjár-
hættubraskari í stórum stíl, í leynum,
og þó glópur í fjármálum. Taumlaus
peningagirnd steypti honum. Spiladjöf-
ullinn herjaði sál hans og tilveru og
sleppti aldrei takinu, þó að Alberti feng
ist ekki við smásyndir eins og peninga-
spil.
Braskið leiddi hann snemma út í svik
og hvers konar hættuspil. Sá skuggi
fylgdi honum, að hann hefði á unga
aldri komið sinni sök á annan mann, en
þó varð þetta aldrei sannað. En við
braskfélaga sinn á yngri árum sagði
hann: Ef mér mistekst, fer ég úr landi
eða ég drep mig.
Alberti var vitur maður og kaldhygg-
inn. Hann hefir fljótt séð það, hversu
ar. Þennan dag myndi ókunnug stúika hi’ingja hana
upp og spyrja forviða hverju þetta gegndi.
„Það getur skeð, Jóhannes," svaraði frúin. „Þú ert
góður stærðíræðingur. En þessa gátu leysir þú ekki
betur en ég. Frænka mín heitir Adelina Edvald-
Ottosen, sú er fór til Ameríku. Nú kemur ung stúlka,
ber þetta mjög óalgenga nafn. Hún býr í gistihúsi,
týnir dýrum skartgrip á götum úti. Það þarf ekki
mikla reikningshæfileika til þess að reikna það út,
að þetta er sama stúlkan. En hvort hún er komin í
kynnisför eða til dvalar er ósannað mál.“
Klukkan hálf sex um kvöldiö hringdi síminn. Frú
Kalmer greip símtækið.
„Halló! Er það professorsfrúin?“
„Já, það er ég. Er það. ... Er það... .?“
„Það er Adelina. Sæl frænka. Þú hefir....“
„Sæl, góða mín. Við vildurn sjá þig. Ég leitaði þín
á gistihúsinu. En þú vai’st úti.“
„Já, ég var úti að boi’ða morgunverð — og gera
ýmislegt. En hvernig vissir þú að ég var hér?“
„Ég sá það í blaðinu. Þú auglýstir eftir skartgrip,
er þú hafðir týnt. En hvemig er það, fáum við ekki
að sjá þig?“
„Jú, þakka þér fyrir frænka. Ég vissi ekki ....“
„Hvað vissir þú ekki? Vissir þú ekki að þú ert vel-
komin, góða mín. Við hlökkum öll til að sjá þig, bæði
ég, maðurinn minn og Holger. Hann býr í Ríkis-
spítalanum. Hann er útskrifaður læknir. — Hvenær
kemurðu kærá Adelina?"
„Já — ég — ég vildi helzt koma í kvöld. En ég get
það því miður ekki,“
„Nei, ég veit að þú ætlar í Konunglega leikhúsið.
Það sagði þjónninn (dyx’avörðurinn) mér í morgun.
En á morgun?“
„Já, þá kem ég, góða frænka. Ég hlakka til.“
„Jæja, þú kemur þá. Hve lengi verðurðu hér? Ætl-
arðu aftur til Amei’íku?"
„Það — það veit ég ekki.“
„Hvar ætlarðu að vera um páskana, góða?“
„Ég veit það ekki, frænka.“
r