Tíminn - 24.12.1948, Blaðsíða 19

JOLABLAÐ TIMANS 1948
79
C. K 2>Jta
FR/ÆNKAN FRÁ AMERÍKU
Prú Kalmer sat og las auglýsingarnar í morgun-
blaðinu. Það var hennar mesta yndi. Allt í einu hrökk
hún við og sagöi:
„Guð komi til. Nú fæ ég nóg af því.“
Þegar frú Kalmer varð forviða fór hún ekki leynt
með það. Hún varð æst.
Maður hennar fór sér ekki óðslega. Hann var við
því búinn að konan segði þá og þegar að úlfurinn
kæmi. Þau voru búin að vera gift í þrjátíu og fjögur
ár, svo að hann þekkti konuna allvel.
Hann leit spyrjandi augum upp úr blaðinu.
Frú Kalmer mælti: „Hlustaðu á, Jóhannes. Ég ætla
að lesa dálítið fyrir þig.“ Svo las hún með titrandi
rödd: „Demantsnæla með fimm stórum demöntum
og rúbínum, umhverfis, hefir tapast síðdegis í gær á
Strikinu milli Kóngsins nýja torg og Gamlatorgs.
Finnandi er beöinn að skila henni til ungfrú Adelinu
Evald-Ottosen á Hótel d’Angleterre, gegn góðum
fundarlaunum."
„Adelina? Edvald-Ottosen með bandi á milli. Adelina
Evald-Ottosen! Það hlýtur að vera hún.“
„Systurdóttir þín,"" spurði Jóhannes.
„Já. Hún hlýtur að vera komin. Býr á d’Angleterre.
Gimsteinanál með fimm stórum gimsteinum. Ekki
mátti minna gagn gera. Já, hún hlýtur að hafa mak-
að krókinn í Ameríku.“ Herra Kalmer kinkaði kolli
til samþykkis. Hann mælti: „Það er vel af sér vikið
á ekki lengri tíma. Hvaö er langt síðan hún fór? Eru
það ekki sjö eða átta ár? Hún hlýtur að hafa verið
góðum gáfum gædd, þó að þú hefðir ekki mikið álit
á hæfileikum hennar." Að svo mæltu hugðist hann
að hefja blaðalestur aftur.
Frú Kalmer sagði: „Þaö var ekki að vænta þess
að mér kærni til hugar að hún græddi þessi ósköp. —
Annars er það nú ekki fuilsannað.“
Jóhannes mælti: „En álítur þú ekki að hún hafi
fengið ríkan mann? Því gæti ég trúað. Hún var lag-
leg. En stendur ekki ungfrú í auglýsingunni?“
Frú Kalmer: „Það er ólíklegt að ekki hefði frétst
um heppni hennar.“
„Þekkirðu Edmund Grover?“ spurði hr. Kalmer.
„Edmund Grover? Hver er hann? Ertu að' lesa um
þann mann?“
„Hann er einn af beztu dráttlistarmönnum Ameríku.
Gefur víst Walt Disney lítiö eftir.
En frúin hélt áfram að tala um frænku sína.
„Það er nú oftast sagt frá því, ef einhver kemst
vel áfram erlendis.“
Maður hennar svaraði: „Ef til vill hefir hún nefnt
sig einhverju öðru nafni í Ameríku. Hún hefir lík-
lega lagt sér til eitthvert listamannanafn. Og er hún
hefir gert samninga, beöiö um að láta ekki berast
út hver hún var. Þetta er algengt vestra. Það er
fundið upp á mörgu þar.“
Frú Kalmer sat hugsandi. Svo sagði hún:
„En nú er hún komin heim.“
„Líklega í stutta kynnisför. Hún fer vafalaust aft-
ur til gull-landsins. Þar græðir hún meira á mánuði
en heilu ári hér. Hér græða ekki „listamenn."
„Við ættum að bjóða henni heim,“ sagði frú
Kalmer. „Annars ætti hún að heimsækja okkur
ótilkvödd.“
Herra Kalmer leit upp úr blaðinu og lyfti brúnum
og mælti: „Við þvi geturðu tæplega búizt. Hún hefir
að líkindum ekki gleymt því, að það var þér fyrst og
fremst að kenna að hún fór af landi burt. Þér var
svo mikið áhugamál að stía þeim sundur Holger og
henni.“
„Hún hefir nú skilið það, að við værum því mót-
fallin að Holger giftist nítján ára stúlku, þar sem
hann var kominn út á lærdómsbrautina.“
„Já,“ sagði Kalmer með hægð.
„En stúlkur og fílar gleyma ekki misgjörðum."
Frú Kalmer svaraði: „Hún hefir, ef til vill, ekki
gleymt Holger.“
I-Ir. Kalmer skildi hvað hún fór. Hann mælti: „Það
haft áhrif, nema á stöku stað, þar sem
síminn náði til undir eins. Magnús Krist
jánsson, fylgismaður Hafsteins, féll með
10 atkvæða mun á Akureyri; kannski
hefir hann átt sitt fall upp á Alberti,
því að 284 greiddu þar atkvæði.
En efiaust hefir frefnin valdið því
hér í Reykjavík, að enn meiri hiti hljóp
í kosninguna, kjörsókn orðið meiri, og
sumir þeir sem hálfvolgir voru vöknuðu
nú ósjálfrátt til andstööu og fóru og
greiddu atkvæði. Kjörsóknin varð áköf
og mikill troðningur, en ólga á kjör-
staönum, eftir því sem blöðin herma.
En ekki komu að kjörborði nema rúmir
1000 kjósendur um daginn.
Margt mundi enn mega skrá eftir
þeim mönnum sem í þessari styrjöld
stóðu, bæði til fróöleiks og meinlauss
gamans. Sjónarvoítur hefir sagt mér
þessa sögu:
Heimastjórnarmenn áttu sér gamlan
og reyndan kosningasmala og trúan
flokksmann. Hann var alkunnur Reyk-
víkingur á sinni tíð, ófríöur maður og
öldungis hégómalaus í framgögnu. Hann
er nú dáinn fyrir 15-—20 árum. Nú fór
svo um þennan þrautreynda stríðsmann
að honum féll allur ketill í eld við fregn
ina um Alberti, gaf upp bardagann í
sjálfri úrslitahríðinni, gekk andstæðing
unum á hönd og skirðist undir þeirra
trú. Ekki treystu þeir honum meir en
svo og fylgdu honum vendilega á kjör-
staðinn, að hann kæmi ekki aftur í villu
eða félli enn í hendur óvinarins. Þröng
var mikil í dyrunum, og sem nú einn
Sjálfstæðismanna er að hnosa hinum
umventa kjósanda inn fyrir dyrastaf-
inn, þá ber þar aö heimastjórnarmann;
honum þykir nú trúnaðarmaður flokks-
ins kominn í grunsamlegan félagsskap.
Er ekki að orðlengja það, að heima-
stjórnarmaðurinn ætlaði að taka hinn
týnda sauð úr höndum freistarans, en
þar lá ekki laust fyrir; sjálfstæðismað-
urinn vildi ekki laust láta og kosninga-
fulltrúinn vildi ekki breyta sinni nýju
skoöun; sló þá í heitingar. Loks sneri
kjósandinn sínu ferlega höfði um öxl
og sagði við sinn fyrri flokksmann:
„Þegi þú! Hann Alberti stencLur á bak
við þig!“ Og í þvi slapp hann inn fyrir
dyrastafinn.
Eftir hriðina kom í ljós að andstæð-
ingar uppkastsins, dr. Jón Þorkelsson
og Magnús Blöndal kaupmaður, voru
kosnir með 574 og 529 atkvæðum, en
þeir Guðmundur Björnsson og Jón Þor-
láksson fallnir, við 455 og 453 atkvæði.
Nokkrum dögum síðar birti „ísafold"
grein undir fyrirsögninni: „Kannaður
valurinn". En skráin um hina föllnu
má mörgum viröast enn í dag næsta ó-
trúleg.
Þó að hér hafi verið sagt frá tveim
atburðum í senn, kosningum á íslandi
og falli Albertis, þá eru þessir atburðir
að vísu öldungis óháðir hvor öðrum,
nema að því leyti að þá bar upp á sama
daginn. En nú er að segja nokkru ger
frá íslandsmálaráðherra Vorum, Al-
berti.
Ættin var komin til Danmerkur frá
Normandí á Frakklandi. Nafnið er
ítalskt og franskt. Hann hét Peder Ad-
ler Alberti, var fæddur 1851, eins og fyr
var sagt. Hann var tröll að vexti og
burðum, flugskarpur, skjótráður og
hugrakkur, hamhelypa til allra verka
og varð aldrei misdægurt. Hann tók að
erfðum eftir föður sinn mikinn trúnað
mannæ, álit og ábyrgðarstöður í þjóð-
félaginu.
Það er undarlegt að þessi syndaselur
átti þann föður sem var hreinn maður
og grandvar í öllu líferni að ekki voru
svik fundin í hans munni. Hann var
óðalsbóndasonur utan af Jótlandi, varð
lögfræðingur' og málflutningsmaður;
vann sér almannalof fyrir ráðvendni og
trúmensku í því starfi. Varð þingmaður
í Sóreyjarkjördæmi á Sjálandi, studdur
af bændum, öruggur fylgismaður vinstri
manna. Hann var mikill fjármálamað-
ur, hagsýnn og gætinn. Hann stofnaði
áriö 1856, þá rúmlega fertugur, sparisjóð
sjálenskra bœnda, þann er síðar kom
svo raunalega við sögu sonar hans. Þess
um sparisjóði skipaði hann svo og stjórn
aöi að sá sjóður varð fyrirmynd fjölda
annarra slíkra sjóða víða hvar. Sjóður-
inn varð í höndum þessa ágæta manns
raunar að öflugum banka, þó að nafninu
væri ekki breytt og hann héldi sig við
starfsemi sparisjóða. Þegar Alberti hinn
eldri dó fylgdu honum meira en 2000
sjálenskir bændur til grafar, og er það
í frásögur fært. Þeir reistu honum fagr-
an minnisvarða skammt fyrir utan Sór-
ey.
Öll þessi ást og traust sjálensku
bændanna beið nú sonarins. Hann var
líka lögfræðingur. Faðir hans hafði
gert hann að varamanni sínum í stjórn
sparisjóðsins nokkru áður en hann dó,
og þannig kom það svo sem af sjálfu
sér að Alberti yngri yrði forstöðumaður
sparisjóðsins þegar faðir hans féll frá.
Þaö var 1890, og var Alberti yngri þá
tæplega fertugur.
Hann hafði staðið við hlið föður síns
í starfinu fyrir bændur og þegar unnið
traust þeirra á eigin spýtur. Hann var
búinn að stofna brunatryggingafélag
fyrir smábýli og smábændur á Sjálandi,
en hitt var þó meira, að hann hafði
stofnað smjörsölufélag danskra bænda,
með beinu sambandi við London, til þess
að komast fram hjá heildsölunum.
Bændunum þótti að þessu mikil búbót,
en þetta félag varð Alberti sjálfum nokk
ur hefndargjöf. Vegna þess að hann
hafði tvær stórar fjárhirslur, sparisjóð-
inn og smjörsölufélagið, veittust honum
hægara um fjársvikin. Hann gat lengi
vel fært féö á milli, á víxl, án þess að
grunsemdir vekti. Hann lærði fyrst á
mjóum þvengjum.
Sagan um Alberti, vald hans og svika-
feril, verður ekki skilin nema í sam-
bandi við dönsk stjórnmál um langt ára
bil. Þegar hann var að komast til aldurs
og mannvirðinga var furðulegt pólitíkst
ástand í Danmörku. Hin gamla ráða-
stétt stóreignamanna og ættborinna
embættismanna háði þá úrslitabaráttu
fyrir valdi sínu. Estrup óðalseigandi var
þá forsætisráðherra Dana um 20 ár sam
fleytt. Hann var maður ákaflega harð-
snúinn og ihaldssamur, og lét ekki, né
flokksmenn hans, hægrimenn, á sig
ganga þó að þeir yrðu í minnihluta í
fólksþinginu, sem kosið var til beinum
kosningum. Hann barðist gegn rýmkun
kosningarréttar, stórbændum og stór-
eignamönnum í vil, og vildi hervæða land
ið sem sterklegast. Þegar fjárlögin voru
felld fyrir honum i fólksþinginu fór
hann að dæmi Bismarcs, gerði bráða-
birgðafjárlög og sat sem fastast. Þetta
ástand þótti mjög með endemum vföa
hvar. Fransk háðblað birti á þeim árum
mynd af Kristjáni konungi 9., ekki all-
fagra ásýndum, en undir þeirri ásjónu
stendur: „Þetta er maðurinn sem fann
upp þá list að stjórna með minnihlutan-
um.“
Stjórn Estrups skapaði geysiharða
andstööu í landinu og langvarandi bar-
áttu. Andstöðuflokkurinn var einn:
Vinstrimenn, og þó að vísu í mörgum
flokksbrotum og fleygum, og varö þeim
að því mikið ógagn alla tíð. Eitt var
þeim sameigirilegt: fjandskapurinn við
Estrup og hægrimenn og vægðarlausar
kröfur um aukin mannréttindi. En
margt annað skildi þá. Flokkurinn átti
lengst af meginstoð sína í bændum,
bjargálnabændum, smábændum og