Tíminn - 24.12.1948, Blaðsíða 13

JOLABLAÐ T I M AN S 194 8
73
og nú fékk Guðmundur viðunandi forsögn á því,
hvað honum var ætlað að gera í ferðinni.
Þetta varð undarlegur dagur. Við Hákon unnum
að kistusmíðinu úti í smíðaskemmu, og víst sóttist
okkur verkið. Ég var nú ekki búinn að fá mikla æfingu
í smíðum á þeim árum, en þó er mér óhætt að segja,
að ég væri snyrtilega lagtækur, og mér hefir alltaf
unnizt frekar vel. Ekki vantaði það, að hann Hákon
væri laginn, og ekki að tala um flýtinn hans við verk.
En þennan dag var á honum aðra stundina eitthvert
óðagot, sem tafði fyrir, en hina stóð hann kannski
aldeilis verklaus. Og svo var talað:
— Ekki dúr, hún svaf ekki dúr!.... Ekki að að
spyrja — með hennar innræti, hennar hjarta!....
Ætti að toga þér tungu úr hvofti Hákon.... Díli,
Díli — Díladrengurinn! Hann inn í hlíð; en hvernig
skyldi honum líka að hakka í sig hráa sektartungu
Hákonar Oddssonar?.... Leystu nú vandann, Há-
kon — lézt þér ekki fyrir brjósti brenna að tvöfalda'
ansvarið. ...? Hvort hann kom í nótt? Skylöi halda
það — tvíellftur — heimtaði og volaði, hvað ann-
að — þessi vesalingur, fátæki maðurinn, einn af þess-
um smælingjum — eins og Hann sagði.... Fáðu
mér beinið mitt, Gunna, — komdu með spyrðurnar
mínar Kákon! .... Friðlaus þar — hér einskis notið,
þunnar trakteringgar!. .. . Hún — kennir sér....
Vildi vel — gert í góðu skvni! Hver skyldi tvíla
það?.... Einn af þessum smælingjum, — og sérð
enga leið, Hákon Oddsson, kempan slyng!.... Og svo
verður hann hér — vitjar þín, Hákon.... Og hún,
sem er mannást og miskunn heilt í gegn .... Sé ekki
neitt — ekki þess slags, — ekki enn. En mundi hann
ekki bráðum fara að berja? .... Hver bukkar mín
hús?...-f Karl er þetta, Kiðhús minn, kerling vill
hafa nokkuð fyrir snúð sinn, — Magnús fá sínar
spyrður!
Svona og svipað skyldi hann láta ganga.
Þegar við komum til m,áltíðanna, var þar Sæhild-
ur föl og dauf — hreinlega eins og þetta væri dæmd
manneskja. Og nú kyssti hann hana ekki og strauk
henni. Hann gaf henni bara auga — og svitnaði....
Og svo leit hann kannski allt í einu eins og bænar-
augum á mig — á mig, hann Hákon Oddsson!
Eftir miðdaginn fór hann á undan mér út. Þegar
ég kom út í skemmuna, lá hann þar á bæn.... Hann
þaut upp og fór eitthvað að tauta — og um leið að
fálma og fitla við hárið á sér og skeggið. Ég gekk
að minni vinnu, en það segi ég þér satt, Hvítur minn,
að nú var mér ekki farið að lítast á blikuna. Allt í
einu vatt hann sér að mér og spuröi, spurði eins og
í neyð, var sosum engin upplyfting í rödd eða lát-
bragði:
— Viltu brennivín, stráki? Nóg á kútnum — korn-
brennivín frá þeim dönsku, — líka til franskt koníak,
— kannski þú viljir það heldur?
Nei, nú féll mér allur ketill í eld. Og ég sagði ekki
dautið. Ég grúfði mig bara yfir hefilinn, og Hákon
gekk ekki frekar á mig með brennivínið, en rauk í
smíðarnar. Og nú fór ég að þenkja, hafði þaö sosum
til á þeirri tíð, Hvítur minn, ekki síður en nú, þó
að allt væri það kannski lausara í reipunum.
Ég var nú ekki nema eins og hver annar unglingur,
og eins og allt var í þá daga, datt víst fæstum ungling-
unum í hug að efast um — minnsta kosti þegar til
stykkisins kom — tilveruna hinum megin við skil-
rúmið og að þeir dauðu gætu á ýmsan máta látið af
sér vita. Og þetta, sem hann Hákon hafði sagt okk-
ur — að ég hafi sosum farið að efast um sannleika
þess! Ég sé nú reyndar ekki enn þann dag í dag,
hvemig það hefði átt að vera hægt, enda víst sitt-
hvað, sem ég þykizt ekki hafa ástæðu til að draga
í efa, en nú er sagt lygi og slúður — eða hjátrú í
bezta falli, en það verður enginn fátækari á því í
andanum, að vita sitthvað kvikt í kringum sig, hvort
sem það er kallað svipur eða álfur.... Og ég get
sagt þér það, að ég hafði ekki einu sinni haft fyrir
því að athuga í innstu skemmunni, hvort spyrðurnar
væru þar, sem Jólagatið haf ði sagt honum Hákoni....
En það var annað: Hvernig var þetta með hjónin? —
Voru þau virkilega hrædd við karlinn, þennan
vesaling, sem aldrei hafði verið neitt að manni, ég
aldrei heyrt talað um nema eins og hvern annan aum-
ingja og kjána, já, og mér sýnzt hann þannig þessi
vor, sem ég hafði róið á Töngum? Og þau höfðu ver-
lín ekki heyra landbúnaði til! Á sínum
tíma sendi ég Búnaðarfélagi íslands af-
rit af bréfi þessu, svo og skýrslu þá, er
áður getur.
Engin áhöld gat ég fengið heim með
mér að því sinni, og sat svo þar til í
fyrra, að ég fékk brák og þytztiáhald
frá Svíþjóð, hvort tveggja til heimilis-
iðnaðar.
Á garðyrkjusýningunni, sem haldin
var í Garðastræti 1941, var íslenzkt lín
til sýnis í fyrsta sinn, svo að teljandi
var. Vakti það almenna • eftirtekt eigi
síður útlendra manna sem hér dvöldu,
en hinna, sem bágt áttu meö að trúa
því að hvít og fin vara kæmi úr brún-
um hálmi.
Það var um vorið 1945 að forseti ís-
lands mæltist til þess, að gerð yrði til-
raun með línyrkju að Bessastöðum og
fór svo fram í þrjú sumur. Gafst þessi
tilraun vel í tvö skiptin, en miklu síöur
þriðja sumarið. Tel ég það meðfram
vegna þess, að jörð var þá sízt til sán-
ingar búin. Var tíðarfar einnig óhag-
stætt það sumar. — í þessi þrjú skipti,
sem ég sáði þar líni, var notuð sama
tegund af fræi, sem var Stormont
Gossamer. Hefir þessi tegund gefizt hér
ágætlega, eins og reyndar víðar, og mæli
ég með þessu fræi, ef unnt væri að fá
það. Sýnishorn af líni þessu, ræktað hér
í Blátúni, sendi ég til Svalöv í fyrravor,
þar sem það var tekið til nákvæmrar
rannsóknar og komst það fyrir fínleik
og gæði í fyrsta verðflokk. Hefir þessi
árangur glatt mig mest af öllu, siðan
ég byrjaði að fást við þessar æfingar
með ræktun á líni. Mér fannst þaö nærri
því ótrúlegt, að handahófslegt sýnis-
horn af íslenzku líni hefði slíka mögu-
leika og væri svo silkimjúkt og fagurt,
sem raun ber vitni um. Hver getur ef-
ast um, aö ísland sé gott línland?
Sérhver íslendingur þarf að kunna að
fara með lín. Sáið aðeins í örlítinn blett
til þess að fá æfingu í að fara með það,
og afkomendur ykkar þakka ykkur fyrir
það, að þið lögðuð þennan lykil í hendi
þeirra. Mörgum er í minni líndeildin á
Landbúnaðarsýningunni í fyrra og hafa
borizt margvíslegar fyrirspurnir, ekki
hvað sízt um kaup á fræi og vona ég
að Búnaðarfélag íslands sjái sér fært
aö greiða úr þeim vanda, eins og yfir-
leitt öðrum framkvæmdum þessu við-
komandi.
Sýnishorn þau, sem komu frá verk-
smiðjunni Linum á Jótlandi úr línstrái
því, sem ræktað var að Bessastöðum
1946, færðu mönnum heim sanninn um
hvaö gera má, ef skilyrðin eru fyrir
hendi.
Eins og getið hefir verið um í dag-
blöðunum hafa forsetahjónin gefið
Bessastaðakirkju dúk þann, sem á sýn-
ingunni var, til ævai'andi eignar, og
klæðir hann altarið. Eftir því, sem bezt
verður vitað, mun það vera í fyrsta sinn
sem efnið í slíkan grip er sprottið úr ís-
lenzkri mold og er það eitt merkilegast
við dúkinn. Stafir hafa verið dregnir í
dúkinn hér og þar meö dekkra língarni
en dúkurinn er, og er það spunnið af
höfundi þessarar greinar, en ísett af
Unni Ólafsdóttur.
Öll heimili vilja keppa að því að eiga
sem mest af góöri línvöru. Það er hald-
gott og fallegt og mikið auðveldara í
þvotti en bómull. En hvort sem menn
kjósa bómull eða lín á ekki að nota
vítissóda eða klór til þess að auðvelda
þvottinn. Að minnsta kosti missir línið
nokkuð af sínum upprunalega gljáa við
notkun slíkra efna.
En það, sem máli skiptir, er að menn
hefjist handa, einstaklingar eða heild
og hryndi ræktun þess í framkvæmd í
stórum stíl. Nóg er jarðnæðið hér sunn-
an lands og norðan og til engrar rækt-
unar betur fallið en línyrkju. Fara hér
á eftir nokkrar leiðbeiningar handa
þeim, sem byrja vilja:
Lín er einær jurt. Það þarf að sá því
á hverju vori, meðalvöxtur þess er frá
60 upp í 100 cm. Eins og nafnið bendir
til er jurtin bein og lítilsháttar greind
að ofan. Blöðin á stöglinum eru mjög
óveruleg og gisin og falla oft snemma
af. Lín ber ýmist hvitt eða blátt blóm.
Blátt er algengast. Eftir blómgunina
myndast fræið. Það er lengi að þroskast
og ætli menn aö þroska það til fulls,
þarf línið aö standa lengur en ella á
akrinum. í hverju fræhylfi eru til jafn-
aöar 10 12 brúnleit og gljáandi frækorn.
Línstöngin er hol að innan en á milli
yztu himnunnar og trjáfrauðsins, sem
bindur jurtina saman, eru þræðir þeir,
sem spunnir eru og kallast lín.
Loftslagið hefir hér öll þessi ár virzt
hentugt fyrir línið. Ræktun þess gefst
líka bezt í löndum þeim, sem liggja
að sjó. Selta í jarðveginum er frá gam-
alli tíð talin nauðsynleg fyrir lín, en
ekki þykir það fullrannsakað að hverju
leyti það sé betra. Það er mín reynsla,
að næturfrost komi ekki sáningunni að
sök. IÖulega sprettur lín þar að vorinu,
sem það var þreskt að haustinu. Nú í
ár sáði ég líni 21. apríl. Eftir það komu
frost og kuldar um lengri tíma eins og
menn muna. Línið er nú fullsprottið og
er 125 crn. og þar yfir. Þroski línsins og
vaxtartími er að nokkru leyti háður
veðráttunni, en þó meira jarðvegnum.
Nægur vaxtartimi fyrir línið er 100—130
dagar. Jarðvegur er hér fremur auðveld-
ur og léttur í meðferð, og er að því leyti
svipaður víðast hvar á iandinu. Létt og
dálítið leirblandin jörð er hentugust
fyrir lín.
í för minni til Svíþjóðar í hittifyrra,
sá ég víða jarðveg þann, sem lín var
ræktað í. Tók ég því eftir heimkomuna
sýnishorn af jörð þeirri hér i Blátúni,
sem lín var ræktað í, og sendi það til
dr. Granhall í Svalöv. Svar hans var á
þá leið, að í álíka jarðvegi í Sviþjóð
reyndist Blenda-lín bezt og þá Herkúles.
Fyrir einum átta árum sendi dr. Áskell
mér ofurlítið af Herkúles og Blentía
blönduðu saman, og spratt það ágæt-
lega.
Bezt er að rækta lín á bletti, þar sem
áður var grassvörður, en plægja þarf og
herfa undir sáninguna. Einnig má sá í
jörð þá, sem kartöílur voru ræktaðar í,
sem illgresi náði ekki að spilla. Tilbúinn
áburður er hentugur fyrir línrækt, það
er auðvelt að dreifa honum jafnt yfir,
við það verður spretta línsins einnig
jafnari. Á 1000 fermetra er notað um
það bil 28 kg. af Ammophosi, eða
Superphosfati, 9 til 10 kg. af kalí og lít-
ið eitt af kalksaltpétri eða álíka. Niður-
staða á áburöarmagni er oft mjög reik-
andi og kemur þar fleira til greina en
hægt er að skýra frá í stuttu máli. Enn
hefir lítið veriö reynt hvernig fiskimjöl
gefst við linrækt, en útlit er fyrir að
það sé gott.
Jörð sú, sem lín á að rækta í, má ekki
vera of þurr, heldur ekKi það blaut, að
vatn standi þar uppi. Loftið hefir mjög
hagkvæma verkun á jarðveginn. Þarf
því aðeins að herfa það að vorinu, sem
plægt var að haustinu. Eigi má herfa
yfir línakur, eftir að búið er að sá, því
eftir tvo til þrjá daga springur spíran
úr fræinu og býr sig undir að grípa
moldina. Nú getur línið haldið áfram
að dafna þar til snemma i júlí, að salt-
pétri er dreift yfir í þurru veðri. Gefst
það betur en aö láta allan áburðinn í
moldina í einu. Nú liður að upptöku
línsins og er henni þannig háttað, að
kippt er upp með báðum höndum, byrj-
að er til dæmis á vinstra horni akurs-
ins, gripið með hægri hendi rétt fyrir
ofan mitt stráið og meö þeirri vinstri