Tíminn - 24.12.1948, Blaðsíða 11

JÖLABLAÐ TÍMANS 1948
11
það ekki, nei. Þá var það aftur hann Hákon:
— En vandi er mér á höndum, Dúfa mín, ef hon-
um þykir svo mikils um hana vert, þessa gjöf þína,
aö hann megi ekki þess njóta ,sem meira mundi og
sýnist, að honum mætti vera fyrirbúið eftir sína
jökulgöngu, en heldur áfram að heimta þetta
hnossgæti af mér, svo að hann fái notið munaðar
þess í öðrum heimi.... En nú mundi hæfa, að Iiús-
'bóndi gengi til bæjar og veitti jarðneskum leifum
síns heimamanns þann umbúnað, sem nauður rekur
til og landsvenja býður. .. . Piltar, þið bindið upp af
bátnum og gangið til búðar og nærið ykkur. Þið getið
svo byrjað að gogga þennan blessaðan afla upp í
fjöruna, þó að mér kynni eitthvaö að dveljast.
Svo gengu þau heim, þau heiðurshjón, þegar hann
hafði smeygt sér úr brókinni uppi við búðina og
breitt hana á búoarvegginn. En álút var hún, hús-
freyjan, Hvítur minn — og var hún þó ekki herða-
lotin, sú kona.
Það var ekki torséð á honum Hákoni, þegar hann
kom ofan eftir, að hann væri í þungum þönkum. Og
þegar aðgerðin byrjaði, þá sagði hann ekki orð við
okkur. En það æmti í honum annað veifið. Ég sá, að
stundum bogaði af honum svitinn, og öðruhverju
blés hann og púaði ákaflega. Allt í einu hætti hann
aö fletja, snéri hnífnum í hendi sinni og starði í
eggina um stund, en sagði síðan:
— Ámóta stilling á stálinu því arna og á gátinni
þinni, Hákon Oddsson! Svo brá hann blaðinu upp í
sig allra snöggvast og kjamsaði því næst nokkrum
sinnum, en skók síðan höfuðið á sama hátt og sauð-
kind, sem kemur alvot upp úr vatni eða legið hefir
lengi í kalsarigningu. — Óþefur af eins og af máli
þess manns, sem ekki lætur sína forsjá renna götuna
á undan ræðunni. Og hann þreif í oddinn á hnífs-
blaðinu, brá hnífnum á loft og reiddi hann um öxl.
Svo fleygði hann honum þannig, að hann fór í boga
í loftinu, snérist við á fluginu og kom á oddinn í
stærðar stein.
Blaðið hrökk í sundur, og Hákon laust upp ópi,
hlakks — og þó gremju, og mælti síðan hátt:
— Gruna kann heimskan, það horskur veit! Svo
æddi hann upp í verbúð og sótti sér annan hníf, stóð
því næst góða stund við flatningsborðið og hvatti
hann, þungur á brún og áhyggjulegur, en tók síðan
að fletja og flatti nú ýkjulaust á við tvo drjúga
' flatningsmenn, en annað veifið rumdi hann við
eða ræskti sig, og stundum rak hann i rof — hrutu
nokkur orð í einu:
— Satt segir hún!.... En þörf var þér engin frá
að segja draumvitran þinni.... Þín skylda jöfn á
báða bóga — hjálp við þína Dúfu og við aumingj-
ann.... Þú skalt, Hákon Oddsson — skalt!.... Ef
ekki bíta — slíta þá!.... Hvers manns níðingur,
sögðu þeir gömlu, — ehemm!
Nei, nú yrði trúlega ekki farið á sjó í fyrramálið,
hugsaði ég með mér, Litli maðurinn.... Og ekki
þótti mér horfa líklegar um það, eftir að aðgerð var
lokið og ég búinn að fara inn og súpa mér blöndu-
sopa. Þá sá ég, hvar Hákon geisaði inn grundir, snéri
sér við, æddi fyrst upp og siðan ofan, spígsporaði
fram og aftur, aftur og fram, kvað við raust um tíma.
Svo var hann allt í einu farinn að hefja steina — og
loks að rífa upp grjót.
Á endanum æddi hann heim að bæ, en í búðina
kom hann, áður en við vorum háttaðir. Hann yrti
ekki á neinn okkar, en svipti sér úr fötunum. fleygði
sér upp í rúmið sitt og dró sæng upp yfir höfuð. Þeg-
ar ég var að sofna, heyrði ég stunur og tannagnístur.
Þaö var háð hart stríð í rúminu hans Hákonar, það
kvöldið, þó að stundum legðist hann fyrir eins og
barn, hjúfraði sig niður með værðarstunum og signdi
sig og læsi bænir upphátt, eins og einhver væri við-
staddur, sem ætti að gæta þess, að lesiö væri og
lesið rétt, engu við bætt og engu undan skotið.
Aldrei iá Hákoni það mikið á, aldrei nokkurn tíma
það óðagot á honum, þegar hann var að vekja okkur
á sjóinn og hafði ekki eingang hugann við annað
bundinn en aflabrögðin, að hann gæfi sér ekki tíma
til að kveða frá upphafi til enda hátt og snjallt og
með þeim áherzlum, sem honum þóttu við hæfi, þessa
gömlu þulu:
RAKEL P. ÞDRLEIFSSDN :
„Hví skyldi ei gróa sáning sú,
sem vér til þroska viljum nú.
Óforþént megum akur á
engri skuld kasta þar fyrir,
heldur yrkingar aðferð þá
er sjálfir brúkað höfum vér.“
Þannig mælti orðsins og jarðarinnar
yrkjandi á átjándu öld og tel ég, aö
nokkurt hald sé enn í þessum orðum
hans. Nei, það er ekki landsins sök, þá
illa gengur.
Það er nærri þvi gömul saga að segja
frá því, aö lín geti sprottið hér. Um það
bil þrettán ár eru liðin síðan að fyrst
var gerð tilraun með að rækta það. Upp
frá því hefir það árlega glatt geð mitt
og hjarta að sjá þaö spretta.
Ef til vill eru það fleiri en einn og
fleiri en tveir, sem í ár sjá það spretta
og gleðjast yfir fegurð þess og nytsemi.
Það er kvartað yfir því og þykir af-
leitt, að lítið sem ekkert fæst af lér-
efti og annarri álnavöru í búðunum, en
Þingvelli gæti verið einn slíkur akur;
óslitinn akur af hinu þolna og haldgóða
ég segi ykkur satt, að hitt er enn verra,
að við skulum ekki framleiða þessa
vöru, úr því að það er hægt. Víst er það
athyglisvert hve mikið erlent fé þarf til
þess að klæða hvern þegn i landinu frá
því innsta til hins yzta, til svefns og
setu.
Veit ég þaö eitt, að hagkvæmara væri,
bæði fyrir ríki og einstaklinga, að sá
sína akra, rækta sitt lín og vinna úr
því í sínum eigin iðjuverum, allt sem
þarf í lök og dúka, handklæði og hvern
annan léreftsfatnað, heldur en að leita
stöðugt til annarra þjóða, sem jafnvel
eiga bágt með að láta nokkuð af hendi.
Þegar ekið er úr bænum, blasir við
á báða bóga óbrotið land, falinn sjóð-
ur, fullur af blómum, bláum línblóm-
um. Leiðin frá Eeykjavík og austur á
íslenzka líni.
Ég hefi áður í stuttu erindi getið
nokkuð um uppruna línsins og notkun
þess í fyrndinni og skal fæst af því rak-
ið hér. En lín er ein elzta jurt, sem
menn kunna skil á að notuð hafi verið
til klæðnaðar. Indverjar ræktuðu lín
meir en 5000 árum f. Krist og nefndist
það atasi á Sanskrift og atasa eða
krama, það sem búið var til úr því. Sið-
ar kom ekypskt lín og varð frægt meðal
þjóðanna fyrir fínleik og gæði. Fjöldi
mynda í listsögu fornegypta skíra þessa
iðju þeirra. Um það bil 600 árum f. Kr.
er þess getið, að segl á skipum Fönikíu-
manna væru úr egyptsku líni og með
myndsaum. Fluttu þeir og einnig
egyptskt lín til Tyrusborgar. — Og smám
saman fluttust mennirnir vestur eftir
Asíu og Evrópu, og þá alla leið til ís-
lands, eins og vitað er. En hvort lín-
ræktin hefir komið hingað með þeim
veit enginn fyrir víst, en margt bendir
til þess, að svo hafi verið, svo sem ör-
nefni og klæðagerð, og segir meðal
annars svo í Landnámu:
„Skútaðar-Skeggi hét ágætur maður
í Noregi, hans son var Björn, er kallað-
ur var Skinna-Björn, af því aö hann
var Hólmgarðsfari,“ (það er að segja,
að hann sigldi með grávöru til Rúss-
lands, til Novgorod). Frjólendi er mikið
um þessar slóðir og lín og akuryrkja
ævaforn. Ekki er ólíklegt aö Skinna-
Björn hafi flutt með sér í vesturveg
bæði lín og bygg og fleira, sem fágætt
var heima fyrir. Síðar réðst hann til
ísfands og nam Miöfjörö og Línakradal.
Eigi er ólíklegt að Björn hafi sáð þar
til korns og klæöis og gefizt vel, þótt
það síðar hafi gleymzt og týnzt af or-
sökum, sem okkur eru enn ekki fylli-
lega Ijósar.
Þess er getið í eistu heimildum, eins
og Kristinrétti að „tíund skyldi gjalda
í léreftum þeim og vaðmálum, sem
kaupa gæti í því héraði,“ einnig er í
annarri heimild getið um að „órotið lín
skyldi gjalda í tíund og skyldi það eigi
vera minna en spannar langt.“ Ýmiss
kirkjubúnaður sýnir að lín var mikið
notað til slíkra liluta.
Fornminjar okkar eru sú auðlind, sem
lengi mun veita andlega næringu, ef úr
henni er teygað og vel getur verið við
gaumgæfa skoðun, að íslenzkt lín frá
fyrri tíð eigi þar eftir. að koma fram í
dagsljósið.
„Hvernig datt þér í hug að rækta lín?“
er spurning sem oft dynur yfir mig. En
ég segi sem satt er: Það kom alveg af
sjálfu sér. Mikinn hluta ævi minnar
hefi ég verið skoðandi, ja, kannske
fremur hlustandi, náttúrunnar, og
stuðningur minn í þeim efnum hefir oft
og einatt verið reynsla liðinna tíma, já,
löngu liðinna tíma.
Um margra ára skeið lagði ég stund
á að viða að mér ýmsum lyfjajurtum og
ein þeirra var lín. Því var það að fyrsta
línfræið, sem ég sáði, var keypt í Reykja-
víkur Apóteki. En þessi tegund af lini
verður ekki há, aðeins 45—50 cm. Stöng-
ullinn greinist oft allt neðan frá rót-
inni. Lín þetta ber mikið og stórt fræ
og getur staðið lengur á akrinum, þar
sem leggurinn er ekki jafns virði á við
spunalín. Það var einmitt lin upp af
þessu fræi, sem ég íór með til Dan-
merkur í október 1938. Hafði ég árið
áður komizt yfir bækling um lín eftir
Chr. Lunden, forstöðumann fyrir Til-
raunastöð ríkisins í Lyngby. Tjáði hann
mér, að þar sem að olíulín hefði náð
þeim þroska, þá mundi spunalín einnig
gefast vel. Naut ég allra góðra ráða og
gestrisni Lundenhjónanna. Eigi var
annað gert að líni í Lyngby en að rækta
og bera saman hinar ýmsu tegundir. En
hið fræga og fagra Landbúnaðarsafn
er þarna fast hjá tilraunastöðinni, eða
að Virumgaard, sem er bæjarnafnið, og
fékk ég nóg lín til þess að æfa mig í
að vinna úr því í gömlum áhöldum i
safninu.
Eina línverksmiðjan, sem þá var til í
Danmörku var í Tommerup á Fjöni og
fór ég þangaö með lín það, sem ég hafði
meðferðis og geymt var í vöruskemmu
Sameinaða í Höfn.
í Tommerup var áhugasamur forstj óri,
sem lært hafði sína iðn í Belgíu. Var
sú aðferð efst á döfinni að grænflá strá-
ið, og þar sem línið, sem ég kom með,
var órotið, þá hlaut það þessa aðferð,
En þar sem þetta lín var mun styttra
en spunalín, og vélarnar sniðnar eftir
því, þá flóknaði það meir en ella við