Tíminn - 24.12.1951, Blaðsíða 4

4
JÓLABLAÐ TÍMANS
ÍMMMMMMMMMMMMMMMMMMIMMMMMMW^lJMMMMMMM^íWlí
y\y
•«Vy
/íjr

p
■©
-Jrí>
r5?-

'f

</
X)

4
Q
O
%
G^
\*
9

G^
BORGARNES! - STOFNAÐ 1904
Óskar ölluni
félagsmcnnum sínum
i'öííenra ióía
iegra jola
og farsældar á nýja
árlnu
KAUPFÉLAG BORGFIRÐÍNG
faf-íftíft-
,w«-
k íi ktWé %í WMMMMSMMR
TWSíí
leg rök hnígi að því, að þeirri spurn
:ingu sé svarað játandi, emkum
þegar þess er gætt, að lýsing þess-
arcir sveitar er alveg hárrétt í vís-
unum, jafnvel þó að sumt í beim
geti einnig átt við aðrar sveitir.
Skáldið nefnir hvergi Öxnadal í
vísunum. En er það ekki einmitt
vegna þess, að hann talui enga
þörf á því sökum þess, að hann hafi
álitið, að öllum hlyti að vera þaö
augljóst, að hann var aö kveða um
æskusveitina sína?
Og svo er annað, sem í mínum
augum gerir það að fullri vissu, að
:t „Dalvísum" er Jónas að kveða um
Öxnadalinn: í Gunnarshólma og í
kvæðinu um fjallið Skjaldbreið og
fleiri kvæðum Jónasar eru að vísu
rnikið glæstari og stórfelldari nátt-
úrulýsingar heldur en í Dalvísum.
En Dalvísurnar bera mun meiri
vott um persónuleg kynni skáldsins
af því sem lýst er, heldur en hin
kvæðin; bera beinlínis vott um, að
verið er að kveða um æskustöðvar
og átthaga.
„Yður hjá eg alla stynd
uni bezt í sæld og þrautum".
Sr hér ekki verið að tala um það,
sem skáldið hefur lengi dvalizt
með?
„Verið hefur vel með oss,
verða mun það ennþá löngum“,
segir hann við fossinn. Og hann
foeinlínis eignar sér gilið:
„gilið mitt í klettaþröngum“.-
Pinnur ekki hver maður, að hér er
ekki einungis veriö að lýsa því, sem
fyrir augað ber, lieldur eru minn-
ingar, œskuminningar, tengdar við
það? Og finna ekki allir, að það er
einmitt œskudalurinn, sem skáldið
kveður með þessum orðum:
„sæludalur sveitin bezt,
sólin á þig geislum helli“.
Já, „Dalvlsurnar“ eru áreiðan-
lega um Öxnadal, æskudal skálds-
ins, og því hefi ég dvalið svo við
þær, að þær lýsa nákvæmlega rétt
þvi umhverfi, sem Jónas ólst upp
við.
Ég hefi áður drepið á það, að
móöir Jónasar Hallgrímssonar lifði
til hárrar elli og átti alltaf heima
á Steinsstöðum, en Rannveig dótt-
ir hennar og maður hennar tóku
þar við búi.
Rannveig systir Jónasar var,
fædd 9. nóv. 1802. Tæplega tvítug
giftist hún manni, er hét Tómas
Ásmundsson. Bjuggu þau á Steins-
stöðum, sem fyrr segir, fyrst í tví-
býli viö móöur hennar og síðan ein.
Þau eignuðust 4 börn, dóu 2 í æsku,
en 2, sonur og dóttir, komust til
fullorðinsára. Sonurinn hét Hall-
grímur. Hann varð síðar bóndi á
Grund í Eyjafirði og víðar. Var
hann tvígiftur. Fyrri kona hans hét
Dýrleif Pálsdóttir. Þeirra synir
voru Páll, síðar bóndi í Möðrufelli
í Eyjafirði og Tómas, er prestur
varð á Völlum í Svarfaðardal. Hann
var alinn upp á Steinsstöðum hjá
Rannveigu ömmu sinni. Síðari kona
Hallgríms hét Margrét Thorlacíus
frá Saurbæ. Þeirra börn, sem til
fullorðinsára komust, voru: Júlíus
bóndi á Munkaþverá í Eyjafirði,
Rannveig, kona Eggerts Laxdals
kaupmanns á Akureyri og Valdi-
mar, er fékkst við ýms störf á Ak-
ureyri. Auk þessara barna átti
Hallgrímur son, utan hjónabands,
er Ingimar hét; var hann lengi
bóndi á Litla-Hóli í Eyjafirði. Öll
þessi börn Hallgríms giftust og áttu
börn, svo afkomendur hans eru nú
orðnir fjölmargir. Öll börn hans
eru nú dáin, en mörg barnabörn
hans á lífi og sum þeirra enn á
bezta aldri.
Kristín, dóttir þeirra Rannveigar
og Tómasar á Steinsstöðum, giftist
séra Jóni Thorlacíus, presti i Saur-
bæ í Eyjafirði. Þeirra sonur er Ól-
afur Thorlacíus, læknir og fyrrum
alþingismaður, sem enn er á lííi.
Hann á og afkomendur.
Þau Rannveig og Tómas á Steins-
stöoum hafa því oröið kynsæl mjög.
Eru margir afkomendur þeirra vel
gefnir og sumir hafa verið og eru
listamenn.
Rannveig eldri, móðir Jónasar
Hallgrímssonar, mun hafa átt nokk
uð eríitt fjárhagslega, fyrst eftir
lát manns síns; þó rak hún tölu-
vert bú á Steinsstöðum og heimili
hennar var alltaf með myndar- og
rausnarbrag. Það mun því vera
misskilningur, sem sumir virðast
haldnir af, aö Jónas Hallgrímsson
hafi verið alinn upp viö einhvern
vesaldóm. Það mun hafa verið
þvert á rnóti. Efni voru að vísu ekki
mikil, en foreldrar hans voru
heldra fólk, eins og þá var kallað,
heimilið allt að því höfðingjasetur
og hann fékk það uppeldi, sem þá
var siður að veita sonum heldri
manna.
Eftir að Rannveig systir Jónasar
og Tómas maður hennar tóku við
búi á Steinsstöðum, en það var um
það leyti sem Jónas fór í skóla, juk-
ust efnin fljótt og heimili þeirra
þótti bera af um myndarskap,
rausn og gestrisni. Likur benda til,
þó að það verði ekki nú fullsannað,
að þau hjón hafi styrkt Jónas til
háskólanáms með beinu fjárfram-
lagi og alveg vafalaust má telja, að
þær móðir hans og systir hafi sent
honum matvæli og ýmislegt til
fata, eh í þá daga var íslenzkum
stúdentum í Höfn töluverður styrk-
ur að slíkum sendingum að heim-
an.
Rannveig Hallgrímsdóttir, systir
Jónasar, var ágæt kona, búin þeim
beztu kostum, sem mest hafa prýtt
íslenzkar húsfreyjur. Hygg ég, aö
við eigum nokkra lýsingu af henni
í „Grasaferðinni" frá því hún var
ung, auk þess sem Tómas Sæ-
mundsson lýsir henni nokkuð 1
einu af bréfum sínum og virðist
hafa orðið mjög hrifinn af henni.
í „Grasaferðinni“ eru söguhetj-
urnar sem kunnugt er drengur á
fermingaraldri og fóstursystir hans
nokkru eldri. Meðal annars, sem
frá er sagt í sögunni, eru vísur, sem
drengurinn gerir um þessa fóstur-
systur sína:
„Sáuð þið hana systur mína
sitja lömb og spinna ull?
Fyrrum átti ég falleg gull.
Nú er ég búinn aö brjóta og týna.
Einatt hefur hún sagt mér sögu,
svo er hún ekki heldur nísk,
hún hefur gefiö mér hörpudisk
fyrir aö yrkja um sig bögu.
Hún er glöð á góðum degi,
glóbjart liöast hár um kinn,
og hleypur þegar hreppstjórinn
finnur hana á förnum vegi.“
Ég tel engan vafa á, að dreng-
urinn í sögunni er Jónas sjálfur og
að stúlkan er ekki fóstursystir hans,
heldur raunveruleg systir, og að
vísurnar eru ortar til hennar. Mun
og öll sagan byggð á æskuminn-
ingum Jónasar um grasaferð þeirra
systkina upp i Steinsstaðaskarð
(„góða skarð með grasa hnoss1),
en frá ,þeirri ferð sagði Rannveig
í elli sinni móður minni.
Tómas Ásmundsson, mágur Jón-
asar, var hinn mesti atorkumaður
og um margt á undan samtíð sinni.
Hann gerði miklar umbætur á
Steinsstöðum og ber jörðin minjar
hans enn í dag.
Hann var rcnög kátur og ærsla-
fullur og gengu en í æsku minni
ýmsar sagnir i Öxnadal um gaman-
semi hans og smá hrekki. Hann
hafði það jafri '“>l til um hásláttinn
að gefa vinnuioikinu frístundir til
skemmtana. Vildi hann þá helzt að
Framh. á 35. síðu.