Tíminn - 24.12.1951, Blaðsíða 13

JÓLABLAÐ TÍMANS 1951
13
RÉTTA ANDLITIÐ
Þa'ö er þér óbærileg tilhugsun aö
vera grunaöur um morö. Þér finnst
þaö skelfilegt að vera talinn morö-
ingi. Það er ekkert merkilegt við
i það, en veiztu hvers vegna þér
finnst það svo ofboöslegt?
Það er vegna þess, að þú veizt
hvernig dómur er kveöinn upp yfir
slíkum manni. Þú veizt hvernig þú
dæmir hann sjálfur. Hann er ofur-
seldur fordæmingu — eins og orm-
ur undir hæl þínum.
Það er vegna þess, aö þú fyrir-
f lítur hann takmarkalaust, hatar
hann og hefir viðbjóð á honum. Þiö
1 lítið á þaö sem dyggð að traðka á
honum eins og eiturkvikindi, eins
og þú orðar það sjálfur.
i Það er vegna þess, að þú villt ekki
; kannast við neinn skyldleika við
i hann. Hann má ekki vera maður,
af því þú ert það.
Það er vegna þess, að þú getur
ekki haldið við þínum háu hug-
I myndum um sjálfan þig, ef hann á
að teljast til sömu tegundar og þú.
Þa'ð er vegna þess, að með af-
broti sínu þrýstir hann að þér
sannindum — þeim sannindum um
þig sjálfan, sem þú villt ekki vita
af. Þú og hann eruð báðir af einni
ætt, — þið eruð bræður. Það, sem
býr í honum, býr einnig með þér.
Þú veizt það, en villt ekki vita það.
; Þess vegna villtu útskúfa honum.
Með dómnum yfir honum heyrir þú
! dóm yfir sjálfum þér, en þú villt
ekki heyra hann, því að þá getur
‘ þú ekki varðveitt þína eigin ímynd-
uðu tign, lýgina um sjálfan þig. Þá
lýgi vilt þú hafa fyrir sannleika.
En þetta getur þú ekki varðveitt
; nema þú gerir hann clíkan og ó-
: skyldan sjálfum þér. Hann skal
i vera kvíkindi, svo að þú getir hald-
i ið áfram að ímynda þér, að þú sért
| maður, — göfugur og stór.
• Þú ert fullur uppgerðar. Þið
; komið báðir frá sama stað og þið
' stefnið að einu marki. Þið eruð
1 eins í raun og veru. Það, sem þú
hefir umfram hann, var þér gefið,
■ — honum var neitað um það, en þú
lítur á það sem verðleika þína að-
eins og blindur af drambsemi stíg-
ur þú á háls honum, — honum,
sem eklci fékk það, sem þér var
gefiö.
Þú reiðist vegna grunsemdanna
gegn þér og kallar þær brjálsemi.
Þú ert hræsnari. í gærkvöldi
varstu moröingi í hjarta þínu.
Augu þín höföu fundið sér stað á
hálsi Sonju, þar sem þig langaði
til aö grípa um og þrýsta að. Fing-
urnir krepptust eins og klær. Ég sá
þig. Var þaö þér aö þakka, að þú
geröist ekki moröingi? Brauzt þú
niður hatrið í liuga þér pg byggðir
musteri kærleikans á rústum þess?
Eða var það uppeldi þitt, stétt þín,
umhverfi og ástæður, sem bjarg-
aöi þér? Þetta allt var þér gefið á
freistingastundinni, annar fór
þess á mis. Ef þú hefðir hataö á
; sama hátt í frumskóginum, þar
sem enginn sá til þín, — hefðir þú
1 aðeins verið maður, — maður án
þess, sem Troels Rolf var gefiö, þá
hefðu hendur þínar unnið í sam-
ræmi við hjarta þitt.
‘ * Þetta er sannleikurinn um þig,
af því aö þú ert maður, — af því
; þú ert bróðir afbrotamannsins,
í sem myrti Edel. Þú ert af ætt Ká-
' ins. En þú vildir ekki vera bróðir
1 þess, sem sekur var. Hann geröir
i þú að ófreskju. Nú þjáist þú, af
I því aö þú átt ekki einungis að vera
) bróðir hans, — þú átt að vera
! hann sjálfur.
H Þú kallar þig hugsjónamann,
1 Troels Rolf, og með laundrjúgu
: stolti lætur þú aðra kalla þig það
lika. Þú lætur þaö ekki á þig bíta,
; aö með sama stolti fyrirlítur þú
; lika í leyni þá, sem kalla þig hug-
sjónamann. Hugsjónalif þitt -er
Gerliard Rasmusscn heitir danskur prestur,
sem nýlega hefir orðið frcgur um öll Norður-
Iönd vegna skáldsögu, sem hann hefir samið.
Sagan heitir Rétta andlitið (Det sande ansigt)
og er ein af mörgurn verðlaunasögum, — cn á
því segist ekki rnikið. Danska blaðið Landet
hefir birt þessa sögu, sem framhaldssögu síðast-
hðið sumar. Hér á eftir fer lítill kafli úr sög-
unni, en fyrst þarf þó að gefa nokkra hugmynd
um efni hennar.
Troels Ralf verkfræðingur er grunaður um
að hafa myrt telpu. Hann hefir verið á ferð í
þeim bæjarhluta þegar ódæðið var framið og
getur ekki gefiö neina skýringu á ferðurn sín-
um. Lögreglan fylgist með öllum ferðum hans
og hann bíður aðeins handtökunnar.
Troels Ralf er saklatís af þessum glæpi, en
honum finnst það óþolandi svívirðing að vera
grunaður um slíkt ódæði; Það gengur svo nærri
listiðnaður blekkinga, — svo
snilldarlega gerður, að þú trúir
þeim sjálfur. Þú hefir logið svo oft
í hjarta þínu, aö þú ert á valdi
þinnar eigin lífslygi. Þú þekkir
ekki sjálfan þig og gerir þér ekki
grein fyrir þeirri fyrirlitningu, sem
þér er orðin eiginleg. Rut og Sonja
hafa rétt fyrir sér.
Þú vildir fórna af þínu eigin til
að vinna fyrir mennina. Það sagðir
þú og lést aðra nafa það eftir. Þú
taitíir þér trú um, að þetta væri
satt, en úr þessum fórnum byggöir
þú fílabeinsturn sjálfsþóttans og
með ofmati á sjálfum þér leizt þú
niður á þá, sem þú hættir aö telja .
meðbræður þína. Það var turn til
sjálfsdýrkunar og upphefðar fyrir
hugsjónamanninn Troels Rolf.
Þér ægir hin marghöfðaða ó-
freskja fjöldans, með þúsund köld
og andúðarfull auglit. Þú hefir
aldrei séð þitt eigið. Það andlit,
sem horfir niður úr turninum, —
hið sama andlit Troels Rolfs.
Hefðir þú séð það, hefðirðu þekkt
það aftur í nótt. Þetta andlit, sem
þú sást allsstaðar aftur og aftur,
var þitt eigið. Hvern annan viröir
þú, hvern annan elskar þú meira
en sjálfan þig, meira en skurð-
goðamyndina af hugsjónamannin-
um Troels Rolf?
Þú óttaðist miskunnarleysi dóm-
arans, kulda föður þíns og Deville,
sem hæddist vægðarlaust að neyð
þinni. Þú áttar þig ekki á því, að
þú ert sjálfur vanur að fara með
hlutverk þeirra, svo að menn hafa
kveinkað sér frammi fyrir þínu
háttvirta dómarasæti. Litastu nú
um. Þú getur séö marga, sem þú
hefir dæmt meö hrokafullri þögn
eða stærilátu augnaráði. Auövitað
eru aöíerðir þínar tiginmannlegar!
Þú ert mannvinur! Nú dæma aörir
þig. Það er ekkert tiginmannlegt
eða mannúðlegt við þeirra dóm,
þeir þekkja það ekki. Þeir dæma
þig bara, — þeim sama dómi, sem
þú dæmdir sjálfur. Þaö er hefnd
þeirra og refsing þín, — en þú hróp-
ar um sakleysi og hneykslanlegar
aðfarir.
Áttu vini, Troels? Hvað marga?
Þú hefir byggt hús, sem voru góð
fyrir menn aö búa í, en ennþá betri
fyrir hróður og álit Troels Rolfs og
háar hugmyndir þínar um sjálfan
þig. Vissirðu það? Þú vissir það.
Þaö var þér aldrei fyllilega óljóst.
En hefir nokkur leitað til þín með
sorg sína til að fá huggun? Hafa
áhyggjur orðið léttari þar, sem þú
varst nærri? Kom nokkur og sett-
ist hjá þér, einungis til að sitja þar
þegjandi með þér og sækja sér
styrk í hlýju persónuleika þíns?
Hversu marga hefir þú glatt?
Hverjum gafstu nýjan lifsþrótt?
Hv&rra byrðar hefir þú boriö?
honum, að hann scgir fjölskyldu sinni, að
grunur lögreglunnar sé réttur. Faðir hans,
Nobelsvcrðlaunaskáldið Anders Ralf, og flestir
aðrir cru á báðum áttum, en kona hans, Rut,
og föðurbróðir hans, séra Mikael Ralf, láta
ekki blekkjast.
Eftir gestaboð hjá föður sínum hefir Troels
Ralf gengið um göturnar langt fram á nótt. Þá
hefir hann heimsótt vin sinn, Seis lækni, sem
segir honum að það sé ekki neitt undarlegt eða
niðurlægjandi þó að hann sé grunaður, því að
fínir menn geti líka unnið afbrot og yfir öll-
um vofi með vissum hætti truflun á sálarlífi.
Heima hjá sér hittir Troels Ralf svo séra
Mikael föðurbróður sinn og segir honum frá
ofsjónum sínum á gönguferðinni. Eftir að hafa
hlustað á Troels, spurt hann fáeinna spurninga
og síðan talað *við hann nokkur orð, segir
prestur það, sem hcr fer á eftir: *
Hverja tókstu þér við hönd, þegar
kjarkur þeirra brast? Hverja leidd-
ir þú á réttan veg með góðu oröi,
þegar þeir fóru villir vegar?
Hvern elskaðir þú, Troels? Ná-
unga þinn eða sjálfan þig?
Hvernig er það með hjónaband
þitt? Veiztu að talað var um þig
með virðingu, þegar þú giftist Rut?
Það veiztu. Þú vissir það strax fyrir
brúðkaup ykkar. Þaö er fært tekna-
megin hjá bér á reikningi þínum.
Daglega á kona þín að minnast
þess. Hvers vegna veslast hún upp?
Hvers vegna deyr hún í lifanda
Jífi? Hvað gekk þér til, þegar þú
giftist henni meðan ósköpin dundu
á henni og heimili hennar? Var
það þinn eigin heiöur og háar hug-
myndir þinar um sjálfan þig, sem
fyrir alla muni varð að vernda, —
eða var það hamingja hennar? Þú
hefir metið sóma þinn mikils, Tro-
els Rolf, — lagt mikiö upp úr á-
nægju þinni með sjálfan þig. Ást
hennar átt þú. Hvaö villt þú meira
til endurgjalds? Á hún að tilbiðja
guöinn í turninum eins og aðrir?
Á hún, auk þess sem hún elskar
Troels, að bera lotningu fyrir Tro-
els Rolf, hinum fræga verkfræð-
ingi, hugsjónamanninum, sem
aldrei sveik gefið loforð, ekki held-
ur loforð um hjónaband — Troels
Rolf, sem þekkir engan annan,
sem srnna lof á skilið?
Hvaöa örvænting rak þig áfram
um göturnar, kvöld eftir kvöld?
Nótt eftir nótt? Var það örvænting
vegna þess, að þú gast ekki elskað
hana eins og hún elskaði þig? Að
þú þoldir ekki samanburð? Að þú
gazt ekki oroið hennar verður?
Var það vegna þess, að þú gazt ekki
gefið henni eins og hún gaf þér af
gnægð sinni, af góðleik og hlýju?
Var þao örvænting vegna þess, að
hjarta þitt var ófrjótt, kalin eyði-
mörk, brunnin af sjálfselsku og
sjálfsþótta? Eða var það dulin
gremja vegna þess, að hún gat ekki.
elskaö samkvæmt þínum kröfum,
— að hún gat ekki samtímis elskað
Troels og kropið fyrir guðinum.
Troels Rolf? Aö hún gat ekki elskað
þann, sem með þögn sinni og tal-
andi tilliti, meö hverri hreyfingu og
persónulegum þótta lét hana skilja,
að hún mátti vera þakklát fyrir að
fá aö anda aö sér sama lofti og
hann? Hefir þú leyft henni að
heiðra föður sinn og móður fyrh’
það, sem var þess virði, eða hefir þú
hjúpað nöfn þeirra með þögn og
kulda og orðlausri óvirðingu? En
hún átti að heiðra föður þinn, sem
þú fyrirleizt sjálfur.
Hvern dæmdir þú á næturgöng-
um þinum fyrir hamingjuleysi hjú-
skapar þíns? Sjálfan þig eða hana?
Hverjum ætlaðir þú að breyta?
Henni eða sjálfum þér? Hver átt:.
að auðmýkjast og biðja um fyrir-
gefningu? Þú eöa hún? Svaraðu þéi:
sjálfur en svaraðu með fullri hrein-
skilni. Það er síðasta tækifærið.
Troels! Hvern elskaðir þú? Ná-
unga þinn eða sjálfan þig?
Afburðamaðurinn í kjallaranum.
elskaði líka sjálfan sig. Hann gekk.
í stjórnlausu æði blindrar eigin-
girni og holdlegra fýsna, án hugs-
unar og skynsemi á ofurvald frum
stæðra náttúrukrafta. Ein hrösur..
—- og henni fylgir kollsteypa í hyl ■
dýpi. Þú elskaðir sjálfan þig y
turninum, dag eítir dag, ár frí
ári. Þú reiknaðir í leyni með köldr.
yfirlögðu ráði, þú tignaöir kær-
leika þinn og varst að því kominr?.
að svipta konu þína lífinu, þú hug-
sjónamaðurinn Troels Rolf. Þér var
það fyrir öliu að varðveita sjálfs-
virðingu þína og ofmat þitt á sj álf-
um þér, að tigna geislaljóma þann,
sem þú hafðir sveipað um nafr;.
þitt i eigin vitund og annarra.
Turninn þinn er hruninn Troels,
Ég veit ekki enn hvort hægt er acJ
bjarga þér úr rústunum. Við get-
um það ekki einir. Þetta er undii:
þér komið. En tvö skilyröi eru ó
hjákvæmileg: Vilji þinn til yfirbótt.
og hæfileiki þinn til aö sjá loksins
sannleikann og kannast við hann.
Viðurkenna hann skilmálalaust. . „
Hér verður' saga þessi ekþi rakir:.
nánar eða meira sagt úr hennL
Hún er fyrst og fremst skarpleg;
sálarlifslýsing. Það er vel metinn
„betri borgari“, sem lifað hefir
„lýtalausu Iífi“, sem presturinn
segir þessi orð viö og þau eru að
vissu leyti þungamiðja sögunnar,
Til þess mun hún einkurn skrifuð,
að koma þessari prédikun að eyr-
um flekklausra heiðursmanna. Og:
þó aö hún njóti sin miður slitin úr
samhengi eins og hér, ætti hún
þó að geta sýnt glöggum og hugs-
andi lesendum hvað það er, sem
séra Gerhard Rasmussen liggui:
einkum á hjarta. H.Kr. þýddu