Tíminn - 24.12.1951, Side 39

JÖLABLAÐ TÍMANS 1951
39
fólk, og víst ferst okkur ekki að lá
því skilningsleysi á helgidómum
sögimnar. Við sjáum í því efni lítið
aftur, og það lítið með fólsku og
sleggjudómum, en við sjáum ekki
fram, ekki fet, og skiljum ekki það
sem er að gerast fyrir fótum okk-
ar. Nú í sumar byggjum við ramm-
gera safnfor í klausturrústunum
að Helgafelli og gátum ekki fundið
henni annan stað. Og innan stund-
ar munum við reisa járnbenta búð-
arholu fyrir bjúgu og pylsur á bæj-
artóttum Ingólfs Arnarsonar í
miðri Reykjavík.
Við sem nú lifum ættum að líta
aftur til annars en þess að kasta
steini á forfeður okkar fyrir það
sem við sjálfir gerum miklu meir
og miklu ver en þeir. Einhver hin
áhrifamesta ræða sem jeg hef
heyrt var raunar ræða forsætisráð-
herrans og áður búnaðarmála-
stjórans, sem hann flutti fyrir
mannfjölda undir berum himni að
Hólum. Hann lýsti því í öllu lát-
leysi, að um 1880 keyptu Skagfirð-
ingar Hólastað, með nokkrum styrk
Eyfiröinga og Húnvetninga, til
þess að reisa þar búnaoarskóla.
Þetta gerðu sumir hinna bestu
manna, meðan aðrir ágætir menn
lögðu á ráð um það, að koma son-
um landsins og dætrum vestur um
Atlanshaf. Skólinn byrjaði 1882,
árið sem ekkert sumar kom á Norð-
urlandi, þegar snjóaði í hverri
viku, sagði ræðumaðurinn, árið sem
ekkert sumar kom á Norðurlandi.
Einmitt það ár reistu Norðlending-
ar sjer búnaðarskóla.
Þeir ættu að líta upp úr gröf
sinni nú þessir menn, þessir bænd-
ur, sem ekki Ijetu það á sig fá, þó
að ekkert sumar kæmi á Norður-
landi. Athöfn þeirra var fremur
þrek og karlmenska, heldur en
bjartsýni. Engan þeirra mundi
hafa dreymt um það, að synir
þeirra ættu eftir að sjá Hólastaö
eins og hann er nú, svo húsaðan að
hin gamla dómkirkja er lítil orð-
in og fór hjá sjer undir brekkunni,
þar til hlutur hennar hefur nú ver-
ið rjettur með turninum, til minn-
ingar um Jón Arason. Þeir ættu að
lita upp úr gröf sinni og heilsa hin-
um íturhugaða skólastjóra sem þar
situr nú, þeir ættu að horfa á hann
heyja. Þeir mundu ekki einusinni
skilja samhengið, þeir mundu
varla átta sig á því að neitt af
þessu væri þeim sjálfum að þakka.
Þeir ættu kanski líka að heilsa upp
á sonarsyni sína í skrifstofum rik-
isins í Reykjavík, og sonarsynirnir
mundu kanski sýna þeim fram' á að
vinnutímarnir sjeu heldur of marg-
ir og krónurnar of fáar. Þetta
mundu gömlu bændurnir að vísu
skilja og átta sig fljótt og segja
sem svo: þetta er ekki okkur að
kenna!
Það mætti festa yfir hverjar
skóladyr í landinu þessi einföldu
orð:
Norðlendingar reistu búnaðar-
skóla að Hólum það ár sem eklcert
sumar kom á Norðurlandi.
En þó er satt best að segja um
það, að Freyr, guð bóndans, geng-
ur nú allmjög á landeign Hvita-
krists að Hólastað. Fyrmeir stóð
guðs hús hæst allra húsa á staðn-
um, og svo einnig dómkirkjan sem
nú stendur þar. Bæjarhús og bisk-
upssetur stóð neðar, og það svo
lengi, að ljósmynd er til af hinum
seinasta bæ sem þar stóð; þar eru
nú kálgarðar. En skólinn stóð til
annarar handar, og ekki hærra. En
síðan bregður svo við að sótt er á
brekkuna með allar nýjar bygging-
ar; skólinn stendur hærra en kirkj-
an, hlöðurnar standa hærra, og
nýjasta húsið stendur allra hæst.
Með því áð öll þessi hús eru mikil
ásýndum draga þau mjög úr stærð
kirkjunnar. Og við hlöðurnar rísa
nú tveir háir og digrir heyturnar,
meiri að vexti en klukkuturninn
fyrir hina nýju Líkaböng. Þetta má
að vísu alt mjög bæta með nýju
litavali, og það ætlar skólastjórinn
að gera, því að fáir mundu bera
meir fyrir brjósti fegurð og sæmd
þess staðar en hann og kona hans.
Það er hægt að fella heyturnana
með nokkrum hætti inn í ’ mos-
græna hlíðina að baki, með hin-
um sama lit. En kirkjan heilsar
fyrst hverjum gesti sem kemur
heim að Hólum og minnisvarði Jóns
biskups, tvær fagrar byggingar í
einni samfeldri, listrænni heild,
drifhvítar, hreinar, auökendar hin-
um andlega heimi og þeim einfald-
leik sem er aðal allrar hinnar bestu
listar.
Engum getur dulist hve mikla
menningareign Norðlendingar eiga
þar sem Hólastaður er. Slíkur stað-
ur ber í sjer nýtt líf og nýtt lífs-
magn eftir þvílíkan hátíðisdag sem
Norðlendingar hjeldu þar í sumar,
þar sem þúsundir manna komu
saman í góðum hug og hátiðahug.
Hin frábæra risna sem þeir auð-
sýndu géstum sínum jók á alla
þessa fegurð og alla þessa magnan
sem sögustaðir bera í sjer umfram
aðra staði. Hjaltadalur er fagur, en
þó líkur fjölda annara dala á ís-
landi. En sagan hefur magnað
hann. Hann er girtum háum fjöll-
um, en víð útsýn útnorður til fjarð-
arins og út til hafs, þar sem mið-
sumarsólin fleytir sjer við hafs-
brún. Þetta kvöld að Hólastað var
magnað mikilli fegurð. Margir ör-
lagaþræðir þjóðarsögunnar eru fast
slungnir saman að Hólum. Skamt
fyrir neðan, beint út frá kirkju-
dyrum, er Víðines, þar sem Kol-
beinn Tumason fjell fyrir grjót-
kasti biskupsmanna og þá launin
fyrir að efla heimamann sinn til
biskups og seilast svo sjálfur eftir
drottinlegu valdi. Eitt tilsvar getur
lýst manni betur en heilar bækur.
Svo er um eitt tilsvar Jóns Arason-
ar og um kviðlinga hans, og svo er
um tilsvar Guðmundar góða: Ekki
sakar um dúkinn, en svo mun
verða minn biskupsdómur; svo
mun hann slitinn verða sem dúk-
urinn. En þessi slitni dúkur nægði
til mikilla áhrifa á örlög þjóðar-
innar.
Það er fánýtt að yrkja upp sögu
landsins í huga sjer. En hvernig
hefði orðið íslensk menningarsaga,
ef Gissur Einarsson hefði lifað Jón
Arason? Og hvernig hefði orðið
pólitísk saga landsins, ef Kolbeinn
Tumason, hinn ágætasti höfðingi
Norðlendinga, hefði ekki fallið fyr-
ir hnefasteini hálffertugur, heldur
lifað Guðmund Arason og stýrt
Norðurlandi fram í elli, svo að eng-
inn Örlygsstaðabardagi hefði orð-
ið, enginn Haugsnesbardagi og
engin Flugumýrarbrenna?
Kvöldið að Hólum á degi Jóns
Arasonar svaraði svo fánýtum
spurningum með engu nema feg-
urð, þeirri fegurð sem enginn fær
skilið nema lifa hana sjálfur.
GLEÐILEG JÓL!
Húsgagnaverzlun
Kristjáns Siggeirssonar
Laugaveg 13 — Sími 3879
EIGIN
FRAMLEIÐSLA
TIMBURÞURRKUN
VINNUSTOFUR
Fötin hrein og þvegin frá okkur
Sækfum — SeneSum
Einungis fyrsta flokks efni notað
til framleiðslunnar.
/°
(!
ttcimiÉó t('híin
g»VOTTAISÚS — EFNALAUG
BORGARTÚNI 3 - SÍMI 7260 - 7262