Tíminn - 24.12.1951, Blaðsíða 18

18
JÓLABLÁÐ TÍMANS 1951
„Taugarnar þúsundir ísvetra ófu“
(Erindi, flutt á iþróttamóti Héraðs-
sambands Suður-Þingeyinga, sum-
arið 1951).
Hannes Hafstein segir í ferða-
kvæði:
„Ég vildi óska, að það yrði nú regn,
eða þá bylur á Kaldadal,
og ærlegur kaldsvali okkur í gegn
ofan úr háreistum jöklasal.“
Ég hefi orðið þess var, að býsna
mörgu fólki finnst þessi ósk skálds-
ins eftir regni eða byl nokkuð yfir-
lætisleg. Flestir biðja víst heldur
um blíðviðri, þegar þeir fara á fjall-
vegi.
En það er engin ástæða til þess
að taka þessi orð skáldsins sem yf-
irlæti.
Hinn ungi, hrausti, sterki, ó-
þreytti og gáfaði maður biður í
kvæðinu um áreynslu til þess að
verða ennþá hraustari, sterkari —
og gáfaðri.
Og hann rökstyður óskina mjög
rækilega:
„Loft við þurfum. —
Við þurfum bað,
að þvo burt dáðleysismollukóf!
Þurfum að koma á kaldan stað
á karlmennsku vorri halda próf.“
Þetta sagði Hannes Hafstein fyrir
hálfri öld síðan, þegar hann „barst
á fáki fráum fram um veg“ áleiðis
til Kaldadals í hópi glaðra félaga,
sem voru ýmsu vanir og rufu
fjallaþögnina með söng og hófa-
hljóði.
En hvað ætli hann hefði sagt nú,
ef hann hefði verið uppi, og setið
í hægu sæti í bíl ásamt innifölu
fólki, andstuttu fyrir lítil líkamleg
átök og kvíðandi gusti í bílnum, ef
það skyldi nú hvessa?
Já, hvað ætli Hannes hefði sagt
um kvíðann fyrir gustinum, — hann
kvað:
„Ég elska þig, stormur,
sem geisar um grund
og gleöiþyt vekur
í blaðstyrkum lund,
en gráfeysknu kvistina
bugar og brýtur
og bjarkirnar treystir
um leið og þú þýtur.“
Ætli hann hefði ekki tekið ennþá
sterkara til orða um þörfina fyrir
loft og kaldan stað — og karl-
mennskupróf?
Ég tel engan efa á því. Síöan
hann kvað þessi ljóð hafa orðiö
miklar breytingar á íslandi — og
yfirleitt á þá leið að draga úr á-
hrifum regns og bylja og létta próf
karlmennskunnar.
Landið er líkt og það áður var,
en lífið í landinu er orðið allt ann-
að en það var.
Nú ferðast menn undir þaki í
bílum, — í stað þess að áður fóru
menn á hestum eða fótgangandi.
Nú fæst mikill hluti þjóðarinnar
lítið við regn og storm.
Vinnudagur verkalýðsins er nú
orðinn aðeins átta stundir — og
margir komast hjá að vinna svo
lengi, þótt enn sé að vísu unnið
miklu lengur við framleiðslustörf-
in af þeim, sem þau stunda, — og
í öllum stéttum séu til menn, sem
ekki telja tímana.
Hinar miklu og margvíslegu
framfarir síðustu ára miða að því
að draga úr áreynslu manna. Þetta
er gott og eftirsóknarvert, en með
því skapast þó ný vandamál. Fátt
er svo gott, að enginn galli fylgi.
Þegar áreynslunni léttir, þá er
karlmennskunni hætta búin og
hreystinni og manndómnum yfir-
leitt.
Hannes Hafstein var skáld karl-
mennskunnar, hreystinnar og
manndómsins. ^
■w&
Kvæðabrotin, sem ég hefi hér
vitnað i eftir hann, eru vísdómsorð
á þessu sviði, þótt þau séu sögð í
léttum tón.
Um daginn fór fram viðtal í út-
varpinu milli fréttamanns útvarps-
ins og Benedikts Jakobssonar, í-
þróttakennara.
Benedikt var þá nýkominn úr
hinni frægu för íslenzkra íþrótta-
manna til Osló, — hafði verið far-
arstjóri.
Og öld eftir öld grúfðu norðursins nætur
í niðdimmum rjáfrum, þar vöggubörn sváfu
og önduðu hörku í hverja sin,
og hlúðu um lífsmeiðsins rætur.
Þar hel og líf barðist harðast í Iandi
hæstur, mestur reis norrænn andi.
Námsterk og framskyggn brann hvötin í hug
yfir hafdjúpsins veg, yfir arnarins flug.
- t
Þeim ber ágætlega saman um
gildi áreynslunnar skáldunum, Ein-
ari og Hannesi, og íþróttakennar-
inn kemst að sömu niðurstöðu og
Einar um uppeldisáhrifin gegn um
aldirnar.
í kvæöinu „Hafísinn" talar Einar
um:
„Túngrösin kynhætt af þúsund þrautum."
Ef við athugum kalið í túnunum
og berum í því sambandi saman ný-
ræktina með innfluttum grasteg-
undum og gamla túnið, þá sjáum
við sannleik orða skáldsins. Ný-
ræktina kelur, þótt gamla túnið
sleppi við kal.
Þar gilda hin sömu lögmál og
og með fólkið. —
Allt, sem lifir, þarf áreynslu í
einhverri mynd, til þess að efla lífs-
kraft sinn — og geta orðið sterkt.
Harðræði norðurhjarans reyndi á
þolrifin — og sá hneig í valinn, sem
ekki dugði. Þannig velur náttúran
úr og kynbætir.
Einar Benediktsson lýsir þessu í
kvæðinu um hafísinn, sem hann
kallar handlækni Norðurlands:
Fréttamaðurinn spurði margs um
förina.
Að lokum spurði hann svo eitt-
hvað á þessa leið:
Hvernig heldur þú að standi á
því, að íslendingar eiga svona
marga afreksmenn í hlutfalli við
aðrar þjóðir, sem eru miklu fjöl-
mennari?
Benedikt svaraði að efni til
þannig:
Ég álít, að það sé kynstofninum
að þakka — og þá einkum því
stranga uppeldi, sem náttúra lands-
ins heíir veitt honum gegn um ald-
irnar.
Þetta var eftirtektarvert svar,
sem ég fyrir mitt leyti held að sé
laukrétt.
íþróttamennirnir íslenzku æfa
sig rækilega að vísu og nútíminn
elur þá vel, — og þetta er nauðsyn-
legt. En samt mundi það ekki hafa
hrokkið þeim til frægðar og frama,
ef þeir hefðu ekki tekið í arf harð-
fylgið og kraftinn, sem regnið og
íslenzki bylurinn kallaði fram í
feðrum þeirra og mæðrum á liðn-
um öldum.
Einar Benediktsson, sem er sam-
nefndur Hávamálahöfundur seinni
tíma — hefir lýst því mjög skáld-
lega og djúphugult, hvernig upp-
eldið, bæði líkamlegt og andlegt,
var hér á norðurslóðum á fyrri öld-
um. Hann kvað:
„Taugarnar þúsundir ísvetra ófu.
Ennið kvöldhimna skararnir hófu.
Vöðvanna mátt efldi kyn eftir kyn
hjá kaldsóttri unn, undir þjótandi hlyn.
„Með blóðrás helsins hann streymir til stranda
og styrkir hvern kraft út á ystu þröm,
en allt, sem er krangt og hýmir á höm,
hann hreinsar úr vegi og blæs á það dauðans
" anda.“
Við erum ekki lengur eins háð
harðræði norðurhj arans og forfeð-
ur okkar voru.
Þvi er betur.
Hafísinn ægir okkur alls ekki á
sama hátt og þeim, — þótt enn sé
hann vágestur, sem kviðið er fyrir
að komi.
Lífið í landinu er orðið margfalt
þægilegra og léttara en það var.
Hjá all stórum hluta þjóðarinn-
ar er það satt að segja orðið svo létt
síðustu árin, að áreiðanlega leiðir
til þess, að manndómur minnkar í
landinu og þjóðin úrkynjast, ef
bætur finnast ekki.
Þetta fólk hefir gengið úr hin-
um stranga skóla norðlægrar nátt-
úru og er hætt að taka próf hennar.
Og flestir landsmenn sækja beint
eða óbeint i sömu átt.
Hinar tæknilegu framfarir og hin
félagslegu þægindi leysa menn und-
an harðræðinu, sem „andaði hörku
í hverja sin, og hlúði um lífsmeiðs-
ins rætur.“
Það er þægilegt að ferðast í bíl.
En hvaðan fá menn, sem það gera
brekkumegin, brekkusækni og
brjóstþol?
Það er gott, að vinnudagur stytt-
ist. — En afgangsdagurinn og af-
gangskraftarnir mega ekki fara í
það, sem er fánýti, — og verra en
langur vinnudagur.
Tryggingar fyrir öllum áföllum
og getuleysi eru góðar. En þær örva
ekki sjálfstæðisþróttinn, heldur
þvert á móti oft og tíðum.
Allt þetta ,sem ég hefi nefnt sem
dæmi: bílarnir, vinnuvélar, stuttur
vinnudagur, almannatryggingar,
eru æskilegar framfarir, en það
raskar uppeldi þjóðarinnar. — Þær
anda ekki hörku í sinar, þær „kosta
ekki huginn að herðá,“ þær kyn-
bæta ekki með þrekraunum — öðru
nær.
Orö skáldsins eiga sannarlega
við:
„Loft við þurfum. — Við þurfum bað,
að þvo burt dáðleysismollukóf.
Þurfum að koma á kaldan stað
á karlmennsku vorri halda próf.“
En hvernig á að þvo af eða
hindra dáðleysismollukófið, sem
sækir á fólk í mjúklátum bílum,
hjá auðveldum vinnuvélum, á löng-
um frístundum, — í skjóli mikilla
trygginga?
Hvernig á að heyja karlmennsku-
prófin, — svo að haldi komi undir
kringumstæðum eftirlætisins og
auðveldleikans. Það er hinn mikli
margþætti vandi, sem óvíst er,
hvort okkur íslendingum eða
mannkyninu yfirleitt tekst að
leysa.
Sumar þjóðir hafa herskyldu og
herþjálfun með ströngum aga. Það
hjálpar þeim dálítið til þess að
staþpa stáli í sína menn.
Sem betur fer höfum við þó enga
herskyldu — og tökum hana von-
andi aldrei upp.
Hvað eiga íslendingar að gera til
þess að kynstofn þeirra tapi -ekki
þrótti, sem honum hefir áunnizt í
lífsbaráttu sinni í harðbýlu landi á
umliðnum öldum, þegar hver ein-
staklingur varð að duga eða drep-
ast?
Þegar dáðleysismollukófið ' var
dauðasök oftast — og annars ná-
lega það?
Enginn biður um þá tíma aftur.
Hvernig á að fara að til þess aö
njóta ávinningsins af framförum
þeim, sem létta lífið, án þess að
tapa því, sem þrekið græddi á
mannraununum við aö berjast fyr-
ir lífinu?
Þetta er ein þýðingarmesta
spurning fyrir hinn tækniglaða nú-
tíma.
Hún er ein af allra mikilveröustu
spurningunum um langlífið í land-
inu?
Ég varpa henni hér fram á þessu
héraðsmóti, af því að æskunni er
svo mikilsvert að finna svör við
henni. Þetta er vandamál framtíð-
arinnar — og framtíðin tilheyrir
æskunni.
Um fram allt má æskan ekki
halda, að áreynslan sé böl. Á-
reynslu að vissu marki fylgir bless-
un þroskans, en áreynsluleysinu ó-
gæfa aukvisans.
Æska íslands ætti fyrst og fremst
ætíð að temja sér það hugarfar,
sem kemur fram í kvæði Hannesar
Hafstein „Undir Kaldadal," — og
aldrei kveinka sér við regni eða byl,
— heldur sækja sér þangað þrótt.
Það hugarfar gerir sitt til að
tryggja henni góöa framtíð.
Ég valdi mér þetta umræðuefni í
dag, af því að ég taldi það hæfa
íþróttamóti.
íþróttirnar eru nefnilega full-
komnasta svarið, sem enn hefir
Framhald á síffu 23.