Morgunblaðið - 28.10.1965, Blaðsíða 10

10
MOHGUNBLAÐIO
Fimmtudagur 28. október 1965

V 1 N LAN DS-I K0 RT 1 A Um efni bókarinnar ” og sögu í stuttu máli • .>;%• . ' ; . *
Lýsir sem leiftur um nótt
NÚ er komið að kafla þeim
í Vínlandsbókinni, sem for-
vitnilegastur er og mest hef-
ur verið um deilt — kaflanum
um Grænland, þar sem fjallað
er um hina ótrúlega nákvæmu
Grænlandsteikningu á Yale-
kortinu, er sumum þykir með
ólíkindum að verið geti sönn-
og ófölsuð. svo gömul sem hún
er sögð vera.
Fer hér á eftir það sem R.A.
Skelton hefur til þessa máls
að leggja, í lausl. þýð. og end-
ursögn Mbl., all-nákvæmlega
rakið í upphafi en stiklað á
stóru síðar, þar sem farið er
út í smáatriði fræðimennsk-
unnar.
TIL eru heimildir, sem af
virðist mega draga þá álykt-
un, að í einhverjum korta-
gerðarstofum í Evrópu sunn-
anverðri á fimmtándu öld —
og án þess að áhrifum frá
Claudiusi Clavusi væri þar til
að dreifa — hafi menn talið
Grænland eyju langt vestur í
úthafi. Katalónska kortið í
Biblioteca Ambrosiana í Mil-
ano, sem áður hefur verið get-
ið fyrir íslandsteikningu sína
(fixjanda-teikningin), sýnir
vestan við írland eyju eina,
sem teiknuð er sem regluleg-
_ Átta ára rannsóknir hafa leitt ■ Ijós
svo að ekki verður um villzt að allt er
með felldu um Grænlandsteikninguna
á Yale-kortinu
ur ferhyrningur og liggur frá
norðri til suðurs. Heitir sú
Illa verde. í flóa einum eða
firði, sem myndast við suð-
urhörn hennar er hringlaga
eyland, Illa de brazil. Á korti
er fylgir handriti Ptolemæus-
ar í Bibliotheque Nationale í
París, sést svipuð mynd og
fylgir textinn: ,,Insula iuridis
de qua fit mention í geograph-
ia“. Þessi kort eru frá því á
síðari hluta fimmtándu aldar
og vitnisburður þeirra tvíræð-
ur. Nöfnunum svipar að vísu
til nafna þeirra, sem gefin hafa
verið Grænlandi í öðrum rit-
um latneskum, en útlínur all-
*r of líkar lögun Antillia og
annarra eyja úr munnmælum
og sögusögnum til þess að trú-
anleg verði tekin sjálf teikn-
ingin af landinu. Sú hugmynd
þeirra Nordenskiölds og Jos-
ephs Fischers að Brasil muni
eiga að vöra Markland, má
heita of langsótt til þess að
henni verði alvarlegur gaum-
ur gefinn.
Teikninguna af Grænlandi,
eins og hún er á þessum kort-
um tveim og á kortum þeim
(einnig teiknuðum suður í
álfu), er rekja má til korts
Clavusar hins danska, verður
í báðum tilvikunum að telja
byggða á hugmyndum manna
einum saman og eiga lítt skylt
við landfræðilegar staðreynd-
ir, þó Vínlandskortið sé að
vísu ekki fyrst korta þeirra,
sem nú eru til, er sýni Græn-
land eða hluta þess með land-
fræðilegum útlínum, er virð-
ast byggðar á reynslu eða
könnun en ekki aðeins sýna
akademiska tilgátu eða óljós-
an orðróm um eyland „langt í
fjarska“. Fyrst og fremst kem-
ur til álita, hvort og að hvaða
leyti, útlínur þessar samsvari
raunveruleikanum, í öðru lagi,
á hvaða upplýsingum þær
byggist, og loks í þriðja lagi,
hvaðan kortagerðarmanni
hefðu getað komið slíkar upp-
lýsingar. Einnig verður að
hafa í huga þá staðreynd, að
Grænland er sýnt sem eyland
á kortinu og leita orsakanna
að þvL
GREINARGÓÐ MYND
AF JAPAN
f>að getur verið harla
skemmtilegtr viðfangsefni og
oft árangursríkt að rekja sam-
an útlínur gamalla korta og
raunverulega staðhætti — en
það getur orðið talsvert villu-
gjarnt á þeim rannsóknarleið-
um, ef ekki er viðhafður agi
og dómgreind á sagnfræðiiegar
líkur og sennileika. Þannig
gætu t.d. Insulae postreme
(Úteyjar) á Vínlandskortinu
austanverðu, með tilliti til út-
lína þeirra og legu, hæg'.ega
komið manni svo fyrir sjónir
sem þar hlyti að vera kominn
japanski eyjaklasinn. Það er
heldur engan veginn loku fyr-
ir það skotið, að Carpini, sá
er fór sendiförina löngu og
ströngu til Tartara er frá seg-
ir í bókinni, hafi heyrt Jap-
ans getið við hirð Mongóla-
keisara, t.d. af vörum Kín-
verja við hirð Khansins. Hitt
er aftur á móti mjög svo ó-
sennilegt, að slík frásögn hefði
getað verið svo nákvæm, að
eftir tilvísan hennar hefði
mátt teikna svo greinargóða
mynd af Japan. Eins og við
höfum orðið áskynja hér að
framan, bendir rannsókn á
vinnuaðferðum kortagerðar-
manna þessara tíma og tiltæk-
um heimildum til þess, að skýr
ingin sé töluvert nærstækari
og sennilegri. Ekki þarf síður
aðgjalda varhug við því að
draga í fljótræði ályktanir af
útlínum Suður-Afríku eða vest
urhluta Skandinavíu, hvort-
tveggja má skýra með tilvísun
til frumritsins.
REGLUBUNDNAR FERÐIR
I MEIRA EN 400« ÁR
Grænlandsteikningin er allt
annars eðlis og uppruni henn-
ar annar og hún réttlætir
fyllilega samanburð við nú-
tíma kort af landinu. Fyrir
lok tíundu aldar höfðu ev-
rópskir menn fundið Suður-
Grænland og tekið sér þar
bólfestu. Sjóleið norrænna
manna lá vestur frá íslandi og
suðvestur með austurströnd
Grænlands; frá bústöðum sín-
um á vesturströndinni héldu
landnemarnir síðan til veiða
á sjó og landi upp eftir strönd
unum að Davissund eins
langt norður og ísar leyfðu.
Hér var ekki um að ræða
stöku ferð endrum og sinn-
um heldur voru þetta reglu-
legar ferðir og vanabundnar,
sem farnar voru í meira en
fjögur hundruð ár. Farmenn
þeir, er á þessum slóðum
sigldu, kunnu að taka mið af
himintunglum og rata leiðar
sinnar með aðstoð kennileita
á sjó og landi. Þeim var engra
korta vant. Á þessum ferðum
sínum fóru þeir langt norður
eftir grænlenzku ströndunum,
lengra kannski en okkur þykir
nú trúlegt, að fært hafi verið
þá. Frá þessum ferðum segir
í íslenzkum heimildum, annál-
um og sögum. Þar er að finna
upplýsingar um hvernig taka
skuli mið til þess að rata leið-
ir þær, sem frá er sagt að farn
ar hafi verið, þar er sagt frá
landtökum og landnámi og
frá því um hvaða strendur
leiðir manna hafi legið.
Eftir þessum heimildum, þó
oft vanti í þær og þær séu
stundum ekki með öllu áreið-
anlegar, gerðu íslenzkir menn
síðan landabréf í lok sext-
ándu aldar og á 17. öld. En
norrænu víkingarnir, sem
gerðu sér svo tíðsiglt um þessi
höf allt frá 10. öld og fram á
þá fimmtándu, þurftu engra
korta með og er ekki vitað
til þess að nein slík kort hafi
verið gerð.
Svo mikill svipur er með
Grænlandsteikningunni á Vín-
landskortinu og Grænlandi
eins og það er teiknað á nú-
tíma korti, bæði í stórum
dráttum og í smáatriðum, að
furðu sætir. Landöxullinn hef-
ur rétta legu og sama er að
segja um strandlengjuna yfir
leitt, utan norðausturströnd-
ina, sem hefur stefnuna NV-
SE í stað N-S. Glöggt má sjá
helztu sérkenni í útlínum
landsins, s.s. bogadregna
eystri strandlengjuna, með á-
berandi skoru eða rauf inn i
hana miðja; suðvesturhallann
á ströndinni í átt til syðsta
oddans, hvasst hornið þar sem
vesturströndin breytir stefnu
frá S-N til SE-NW. Af þessu
leiðir, að kortið gefur í sjón-
hending til kynna að rétt sé
farið með lögun landsins og
hlutföll.
FURÐULEGT SAMRÆMI
EINNIG í SMÁATRIÐUM
Ennþá meiri furðu vekur þó
það, að ekki verður betur séð,
en viða megi kenna jafnvel
einstök smáatriði í útlínum
landsins. Djúpa skoran um mið
bik austurstrandarinnar bend-
ir sterklega til þess að þar
muni komið Scoresbysund,
með Liverpool Land — skag-
ann og grynnri flóa (Kong
Oscars fjörð?) þar fyrir norð-
an og enn norðar aftur firð-
ina í King William Land. Suð-
vestan „Scorebysunds“ og
miðja vegu til Cape Farewell
er annar djúpur flói eða fjörð-
ur, sem skerst inn í landið til
norðurs. Það er erfitt að stand-
ast þá tilhugsun, að þarna sé
kominn Sermilik (Egedefjörð-
ur, sem Angmagsalik stendur
við) eða ef til vill Kangerdlug
suak. Andstæðan milli lítt vog
skorinnar suðausturstrandar-
innar og strandanna að norð-
austan og suðvestan, með flóa
sína og firði, kemur skýrt
fram á kortinu. Þar sést líka
hvernig syðsti oddinn við
Cape Farewell er eins og skagi
í laginu og að fjörður einn
(Eiríksfjörður eða Einarsfjörð
úr?) gengur inn í landið þar
áem stendur nú Julianhaab en
Eystribyggð var áður. Norðar
á kortinu eru teiknaðir fjórir
firðir áður en ströndin breyt-
ir stefnu til norðvesturs. Það
kann að virðast nokkuð mikið
hug'myndaflug að ætla, að
V