Morgunblaðið - 28.10.1965, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ
Fimmtudagur 28. október 1965
7
eftir Jökul Jakobsson
IíEIKFÉIjAG Reykjavíkur frum-
sýndi á þriðjudagskvöld nýtt
leikrit eftir Jökul Jakobsson, sem
hann nefnir „Sjóleiðin til Bag-
dad“. Var því vel tekið af
frumsýningargestum, enda jafn-
an mikill og gleðilegur viðburð-
ur að sjá ný íslenzk verk
líkamnast á leiksviðinu. Við-
burðurinn var einnig að því
leyti mimiisverður, að hér var
um að ræða fyrsta verkefni
Sveins Einarssonar sem leik-
stjóra, og komst hann mætavel
frá þeirri raun.
Þó „Sjóleiðin til Bagdad“ sé
óneitanlega betur smíðað verk
en „Hart í bak“, bæði sam-
felldara og blæbrigðaríkara, þá
olli það mér vonbrigðum. Það
býr engan veginn yfir sömu
snerpu og „Hart í bak“, er bæði
daufgerðara og langdregnara, og
í annan stað eru leikritin svo
einkennilega lík um persónumót-
un, efnistök, umhverfi og and-
rúmsloft, að það orkar næstum
ankannalega. Nú má að vísu vel
vera, að Jökull sé að semja sam-
felldan bálk leikrita um „skugga-
hverfi“ höfuðstaðarins, en þá
finnst mér vanta eitthvert
dramatískt samhengi og fram-
Vindu.
„Sjóleiðin til Bagdadí' flokkast
vist helzt undir lýrískan impres-
sjónisma í raunsærri umgerð.
Meginstyrkur verksins er and-
rúmsloftið sem höfundurinn lað-
ar fram með samtölum sem eru
einhvers staðar á mörkum
natúralisma og ljóðrænu. Það
hvílir yfir þessum samtölum
angurværð sem einatt er í hættu
legri nánd við tilfinningasemi,
en inn á milli bregður fyrir
skopi og galgopahætti. Jökull er
mjög lagtækur samtalasmiður og
fundvís á hnyttileg tilsvör, enda
vekja mörg þeirra hlátur meðal
áhorfenda. Hins vegar virðist
hann að mestu sneyddur þeirri
dramatísku gáfu, sem Ijái verk-
um hans spennu og eftirvænt-
ingu, og er það vissulega alvar-
leg vöntun, þó áðurnefndir kost-
ir hans vegi upp á móti henni.
fíagan sem sögð er í leikritinu
gæti varla verið einfaldari, enda
skiptir hún í sjálfu sér sáralitlu
máli. Það er stemningin á svið-
inu og líf persónanna í líðandi
andrá, sem mestu varða, og þar
vinnur Jökull stærstan sigur, þó
ég verði að játa, að mér finnist
ljóðrænan eða skáldskapurinn í
orðsvörum pérgónanna ekki nægi
lega magnaður til að fylla út í
þessa angurværu kyrralífsmynd.
Þó verkið sé á ytra borði sam-
fellt, er á því ein stór glufa sem
höfundi hefur ekkf fyllilega tek-
izt að kítta í. Leikritið er í raun-
inni klofið í tvær gagnstæðar
heildir, sem aldrei, sættast að
fullu. Annars vegar eru hjónin
Mundi og Þuríður, ómengaðar
grínpersónur sem aldrei fá neina
dýpri merkingu. Þau skortir aðr-
ar víddir en þær sem til gaman-
leiksins teljast og verða fyrir
bragðið nokkuð utangátta í leik-
ritinu, þó þau veki mikla kátínu
meðal áhorfenda og séu í raun-
inni burðarás sýningarinnar,
Iþrátt fyrir allt! Kannski mætti
líka setja gamla manninn, föður
Halldórs, á bekk með þeim hjón-
um, þó hann sé að vísu ekki
tiltakanlega gamansamur. Hann
er eigi að síður útþynnt grín-
mynd af Jónatan skipstjóra í
„Hart í bak“.
Á alvarlega leitinu í þessu leik
riti standa svo hinar persónurn-
ar fjórar, Halldór, Eiríkur, Signý
og Hildur. Þeirra örlög eru hið
eiginlega inntak eða „saga“ verks
ins, þó þau beri furðulega skarð-
an hlut frá borði í sýningunni.
Eiríkur og Hildur eiga til tals-
verðan gáska, þegar því er að
skipta, sem lífgar upp á þau, en
hin hjúin et*i svo dauðans alvar-'
leg og tilfinningasöm, að jaðrar
við melódrama.
Mér virðist Jökli ekki lánast
að fella þessa gagnstæðu helm-
inga leiksins saman nema á köfl-
um, og sú ósk hvarflar að manni
aftur og aftur, að hann hefði
tekið af skarið og gert úr þessu
hreinræktaðan gamanleik. Saga
iþeirra Halldórs og Signýjar hef-
ur yfir sér einhvern rómantísk-
an óraunveruleikablæ, þannig að
sá þáttur verksins — megirtþátt
urinn — nær hvergi verulegum
tökum á leikhúsgestum.
Valgerður Dan 1 hlutverki Hildar.
Atriði úr fyrsta þætti
Þetta er þeim mun einkenni-
legra sem höfundurinn leggur sig
mjög fram um að gera þessa
sögu hugtæka, en örlög persón-
anna verða okkur af einhverjum
ástæðum aldrei nákomin. Skiln-
aður þeirra Halldórs og Signýjar
fyrr á árum verður lítt skiljanleg
ur, og sama er að segja um skiln
að þeirra í leikslok. Tilraun
Eiríks til að skapa sér „ör-lög",
láta eitthvað gerast sem lappi
upp á hjónabandið eða ögri
tengdafólkinu (ég fæ ekki skilið
atriðfð með Hildi öðruvísi) er í
allra hæpnasta lagi, þó hún sé
látin heppnast í leikritinu.
Jökull Jakobsson hefur fundið
sinn persónulega tón, um það
þarf varla að fjölyrða, og sá tónn
er einkar viðfelldinn og notaleg-
ur. Mannlýsingar hans eru ein-
faldar og skýrar, en ég verð enn
að gera játninguna sem ég gerði
eftir „Hart í bak“: þetta fólk,
kjör þess og umhverfi er mér
framandi, ég kannast ekki við
þetta mannlíf „í Reykjavík um
þessar mundir". Vitanlega skiptir
Iþað út af fyrir sig ehgu megin-
máli, ef leikritið skapaði sinn eig
in óháða heim, en þar er sami
tvískinnungurinn og í mótun
persónanna: það er hvorki „raun
sæ“ lýsing á daglegu nútímalífi
né algild mannlífsmynd, heldur
farsakennd fátækrarómantík með
angurværum undirtóni og lýrísku
ívafi.
Sveinn Einarsson setti leikinn
á svið og fórst það vel úr hendi,
ekki sízt þegar haft er í huga að
þetta er frumraun hans og leik-
ritið nýtt af nálinni. Hánn hefur
lagt áherzlu á hið hægláta, haust
kennda yfirbragð leiksins, sem
er undirstrikað með ljósum' og
mjög viðkunnanlegri tónlist Jóns
Inga Þórðardóttir og Guðrún. Ásmundsdóttir í hlutverkum sínum.
skiptum við móðurina.
Helgi Skúlason lék eiginmann
Signýjar, Eirík, kjaftfora land-
eyðu og draumóramann, og náði
góðum tökum á hlutverkinu með
látlausum en öruggum leik; þó
vantaði snerpuna í leik hans þeg
ar mest á reyndi, og er það vísast
sök leikstjóra.
Valgerður Dan lék Hildi,
fjórtán ára systur Signýjar, og
kom leikhúsgestum mjög á óvart
með furðulega öruggri túlkun á
erfiðu hlutverki. Bæði rödd henn
ar og fas var við hæfi, og hef
ég sjaldan séð nýliða hefja feril
sinn svo glæsilega.
Steindór Hjörleifsson fór með
hlutverk Halldórs, sem senni-
lega er vanþakklátasta og tor-
veldasta hlutverk leiksins, og
átti í talsverðum brösum við
það. Halldór verður hvergi full-
komlega skiljanlegur eða sann-
færandi, og Steihdóri tókst ekki
að hefja hlutverkið til svo skáld-
legs flugs, að það skírskotaði til
manns, eins og oft á sér stað
um torskildar persónur. Mér virt-
ist Steindór vera óþarflega al-
vörugefinn og þungur, einkan-
lega í formálanum; hlutverkið
hefði orkað sterkar með stærri
skammti af kaldhæðni.
Gestur Pálsson lék gamla
manninn, föður Halldórs, og dró
upp skýra svipmynd af karlægu
gamalmenni, en þáttur hans í
leiknum var mér hulin ráðgáta
sem og margra annarra hluta,
eins og t.d. gulbrúnu fuglanna.
Leikmynd Steiniþórs Sigurðs-
sonar er mjög vandvirknislega
unnin og skapar leiknum áhrifa
mikið umhverfi, þó natúralismi
af þessu tagi sé jafnan hættuleg
ur, enda var ýmislegt ósamræmi
í kjörum og eldhúsáhöldufh frú
Signýjar! Eg fæ ekki séð að þessi
útfærði natúralismi hjálpi mikið
upp á sakirnar. Misræmið kom.
einnig fram í klæðaburði fól.ks-
ins, einkum Signýjar (og hár-
greiðslu hennar) sem var í hróp-
andi mótsögn við kjör hennar og
harmkvæli.
Eins og fyrr segir var sýning-
unni mjög vel tekið af frum-
sýningargestum, og kæmi mér
ekki á óvart þó „Sjóleiðin til
Bagdpd" ætti eftir að verða
kassastykki eins og fyrirrennar-
Nördals. Tæknilega var sýningin
vönduð, en ég held hún hefði
grætt á meiri leikhraða og auk-
inni snerpu á stöku stað. Einkan-
lega virtist mér atriðið í öðrum
þætti, sem veldur hvörfum í
leiknum, vafasamt. Átök þeirra
Eiríks og Hildar voru vita mátt-
laus og vera þeirra bakvið for-
hengið, meðan Halldór og Signý
röbbuðu saman fyrir framan
það, ofbauð vægast sagt trúgirni
minni, og á höfundur að sjálf-
sögðu nokkra sök á því. Hins
vegar var upphlaup og endanleg
uppgjöf Signýjar í fyrra atriði
þriðja þáttar mjög vel af hendi
leyst.
Inga Þórðardóttir fór með
veigamesta hlutverkið, Þuríði, og
gerði þessari síþusandi og sjálf-
hverfu slettireku skemmtileg
skil, ýkti hana hæfilega og und-
irstrikaði skoplegu þættina í fari
hennar, enda er hún mest í þeim
eina fleti. Brynjólfur Jóhannes-
son lék Munda, eiginmann henn-
ar, og skóp kostulega grínfígúru
sem hefði sómt sér í hvaða farsa
sem væri. Þau hjónin „áttu“ sýn-
inguna, þó það hafi kannski ekki
verið ætlun höfundar þegar hann
samdi leikritið.
Guðrún Ásmundsdóttir lék
Signýju, dóttur þeirra hjóna,
mjög erfitt hlutverk, þar sem
þessi unga kona er dregin held-
ur óljósum dráttum og er jafnan
á næstu grösum við væmni. Hún
er greinilega alsystir Árdísar í
„Hart í bak“, sem Guðrún lék
einnig, og náði leikkonan góðum
tökum á hlýju hennar og draum
lyndi, uppgjöf og lífsþreytu, en
samt var eitthvað þvingað yfir
leik hennar, einkanlega í sam-
Sigurffur A. Magnússou.
Leikfélag Reykfavíkur:
„Sjdferöin tíl Bagdad“