Morgunblaðið - 28.10.1965, Blaðsíða 17

Fimmtudagur 28. október 1965
MORGUN B LAÐIÐ
17
Erak Knatterud segir lesendum Mbl. frá lifinu
á hjara veraldar
MBL. hefur borizt eftirfarandi
grein eftir ungan Norðmann,
Erik Kjiatterud, sem nú dvelst á
eynni Jan Mayen til þess að safna
sér fé til jarðfræðináms. Greinin
er hin skemmtilegasta og lýsir
vel lífi eyjarskeggja, sem nú eru
einangraðir orðnir þar til næsta
sumar, ef frá eru skildar póst-
ferðir frá Keflavíkurflugvelli, en
flugvélar varnarliðsins varpa af
og til niður pósti á Jan Mayen
á veturna. Greinin fer hér í heild
á eítir.
Jan Mayen, 15. október.
JAN Mayen, hin veðraða eyja
langt norður í íshafi, er lítt
kunn flestum íslendingum og
verstu fellibylji í Suðurhöfum.
Þegar skammdegið heldur inn-
reið sína og náttúruöflin fara
hamförum, er vissast fyrir mann
að halda sig innan dyra. Þá má
vindurinn hamast á veggjunum
líkt og loftbor, og flytja til hluti
utandyra. I eitt skipti tókst snjó-
plógurinn hér á loft og flutti sig
um set. Á veturna getur lífið ut-
anhúss verið hér mjög óþægilegt,
er frostið er meira en 20 gráður
og vindurinn, sem steypist niður
af fjöllunum, eykur enn á það
þannig að veðurfarið verður eins
og það gerist verst í Síberíu.
En vindinum geta menn van-
izt. Um þokuna gegnir hinsvegar
öðru máli. Hún liggur annað-
segja stundum. orðið slíkir að
einstaka harðjaxl baðar sig í
sjónum.
Flestir muna eftir eynni eins
og hún lítur út í góðú veðri. Þá
sjá menn skyndilega hversu grá-
myglan breytist í alla veraldar
skrautliti. Það er stórkostlegt að
sjá hraunin vakna til lífsins er
þokunni léttir og tindinn á eld-
fjallinu Beerenberg gægjast upp
úr þokuhafinu. Þetta aldna eld-
fjall er 2277 metra hátt, hulið
jökli. f fögru veðri er það Fui-
jama norðurslóða, eitt fegursta
fjall Evrópú. Tveimur leiðöngr-
um, sem gerðir voru út frá stöð-
inni í haust, tókst að klífa fjallið,
en þaðan er stórfenglegt útsýni
yfir alla jöklana og suðurhluta
Jan Mayen.
Jan Mayen er í laginu eins og
tetta er veðurathugunarstöðin og radíóstöðin á Jan Mayen. Þaðan berast veðurskeytin til íslands.
Norðmönnum. Hér draga um
36 Norðmenn fram lífið ár-
lega, en segja má að velferð-
arþjóðfélag vorra tíma hafi
náð hingað að ákveðnu leyti,
því vetrardvöl hér er vissu-
lega langt frá því að vera
eins erfið og hún var fyrir
nokkrum árum. í stöðvarbæn-
um er nú að finna næstum
öll hugsanleg þægindi til að
þreyja vetrardvölina. Stöðin
hefur nú uppá því sem næst
allt að bjóða — nema kven-
fólk. Hér verða allir að vera
án þess að sjá það — ef und-
anskilin er eina flugvélar-
koman á árinu, og heimsóknir
um borð í rússnesk síldar-
flutningaskip. Raunar er það
ágætt að á Jan Mayen hefur
verið kvenmannslaust mann-
félag frá fyrstu tíð, utan á
dögum Hollendinga hér, því
að konur myndu skapa á-
kveðna erfiðleika og vand-
ræði meðal svo fárra manna.
Þrátt fyrir öll þægindin, ber
stöðin það ljóslega með sér að
hún er á heimsskautasvæðinu.
öll hús eru lágreist, klædd alú-
mínplötum, og gerð til þess að
mæta hinum hörðu vetrarstorm-
um. Þegar blæs hér verður virid-
hraðinn meira en tvöfaldur á við
hvort uppi í fjallshlíðunum eða
hún flytur sig alveg niður að
sjávarmáli. Á meðan menn í Nor
egi kvarta undan rysjungstíð á
sumri erum við dauðfegnir er
við fáum sæmilegt veður eða ef
þokunni léttir. Fyrir kemur að
við sjáum ekki sólargeisla svo
vikum skiptir, og heiður him-
inn er sjaldgæft fyrirbrigði hér.
Um hásumarið eru helzt líkur á
því að hér komi nokkrir sólar-
skeið, og er stöðin öðru megin á
enda „skaftsins". Suðurhluti eyj-
arinnar er mjög fjöllóttur, og
eru hæstu tindar þar um 750 m
háir. Eyjan er að öllu leyti til
orðin vegna eldsumbrota og þar
er að finna flestar tegundir eld-
fjalla. Hún varð til á sama jarð-
fræðitímabili og ísland og íbú-
arnir hér vita bezt um að undir-
staðan er ekki með öllu orðin
kyrr ennþá. Jarðskjálftamælir-
Höfundurinn í dyrum Rostungas afnsins, sem minnzt er á i greini
inni. Hann heldur á gömlum skutulsoddi og hauskúpu Hollendings,
minjum frá löngu liðnum tímum á Jan Mayen.
skjálfta og á Eggöya má sjá
heita gufu síast upp um sprungur
á jarðskorpunni.
Eyjan verður fyrir mikilli veðr
un regns og vinda; og hafið tekur
einnig sinn toll af hraunfrauð-
inu við ströndina, en það hefur
einnig skapað sandstrendur
margra kílómetra langar á öðr- * Rostungavík, sem fornleifar
um stöðum. Frostið sprengir upp
hlíðar fjallanna, og skriðuföll eru
þar tíð. Á vorin steypast stórir
hlutar af skriðjökli Beerenbergs
í sjó fram.
Dýralífið hér er fátæklegt mið-
að við það, sem var á dögum
Hollendinga hér. Nú eru hér að-
eins nokkrir heimskautsrefir og
mávar, en allmikið er þó af hin-
um síðasttöldu. Einstaka sinnum
má þó sjá hval eða sel, en ísbirnir
sjást hér mjög sjaldan. En um
alla eyna getur að líta gamlar
refagildrur, rústir veiðikofa, og
hinar gömlu stöðvar Hollendinga
hér. Frá því um 1600 og fram
eftir öldum var nóg af hvölum,
selum, rostungum og ísbjörnum
meðfram ströndum Jan Mayens.
Nú er stunduð áhugamannaforn-
leifafræði í hinum gömlu bústöð-
um Hollendinga. Er það einkum
hafa fundizt, og hefur þeim verið
komið fyrir í gömlum varðskúr
frá stríðsárunum. Hér í Rostunga
safninu, sem svo er nefnt, hefur
hinn gamli Kon-Tiki farmaður
og heimsskautsfari Thorstein
Raaby minningasafn sitt, en í því
er m.a. að finna hauskúpur löngu
látinna Hollendinga og gömul
hvalveiðitæki.
Víðsvegar um eyna getur einn-
ig að líta minjar frá brjálæði
síðustu styrjaldar: Flök tveggja
þýzkra stríðsflugvéla, sem fórust
með manni og mús, brunnin varð
stöð, leifar setuliðsbæjarins og
dl£!LÁ-5Í^I....ÞeÍr geta meira að inn hefur merkt allsnarpa jarð- hvalbein á víð og dreif kringum fallbyssustæði
Við Eggöya er lítill kofi, og við
Norður-Laguna er hin gamla
veðurathugunarstöð, sem yfirgef-
in var 1959 er hin nýja stöð .var
byggð. Nú eru þessar byggingar
notaðar sem sæluhús fyrir þá,
sem vilja flakka um eyna frá
stöðinni.
Flestir þeirra, sem hingað
koma, hrífast af eyrtni, og marg-
ir koma hingað oft aftur, e.t.v.
ekki sízt vegna þess að hægt er
að spara saman álitlega peninga-
upphæð hér.
Bæði veðurathugunarstöðin og
stöð norska hersins hér gegna
mjög mikilvægu hlutverki. Hér
er útvarpið á Jan Mayen og
sendistöðin, sem hafa mjög mikla
þýðingu varðandi gerð veður-
korta fyrir N-Atlantshafið. Her-
inn hefur hér tvær stöðvar, Lor-
an A og Loran C, en þær eru
liður í hinu umfangsmikla sigl-
v. ----------------------—ingaleiðsögukerfi á N-Atlants-
t uijaina norðursloða,, Beerenbergeldf jallið, gnæfii- yfir stöðinni í Jan Mayen, sem sést neðarlega til hafi Þá er hér blómlegt starf á-
vxnstri. (Allar myndirnar tók greinarhöfundur). Framhald á bls. 2u.