Morgunblaðið - 07.04.1966, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ
Fimmtudagur 7. a?>ríl 196fc
STÓRA-BRETLAND
Minnzt
tveggja
VIÐ íslendingar lítum
sjaldnast á Bretland sem
ferðamannaland. Þegar við
viljum ferðast, aðeins til
þess að hvílast og njóta lífs-
ins, höldum við lengra suð-
ur á bóginn. Við viljum
koma við í Bretlandi og
gera þar verzlun og við-
skipti. Tau, járn, stál og kol
er það sem við þekkjum
bezt frá þessu landi. Brezk
verkalýðsfélög, samvinnu-
hreyfing, bindindishreyfing,
þingræðisleg stjórn og seigla
í styrjöldum er allt vel kunn
ugt okkur Islendingum. En
að þar séu rómantísk héruð,
heillandi landslag og sögu-
frægir kastalar við klett-
óttar strendur, þar sém
skáldskapur kemst á hæsta
stig, þar sem þjóðtrúin lifir,
eins og hún gerist bezt
meðal gamla fólksins hér á
landi, það er okkur síður
kunnugt. Þó er þetta land
þeirra Williams Shake-
Scott.
speares, Roberts Burns,
Williams Wordsworths, Per-
cy Bysshe Shelleys, Georges
Noel Gordons Byrons lávarð
ar og Sir Walters Scotts,
svo örfá eldri nöfn séu nefnd
af hinum fjölmörgu stór-
skáldum og rithöfundum,
sem gert hafa garðinn fræg-
an á Bretlandi og um heim
allan.
Þetta herrans ár 1966 er um
tvennt merkilegt í sögu Breta.
Haldið er upp á 900 ára afmæli
tveggja merkisatburða á Bret-
landi í ár, endurbyggingu einn-
ar merkustu kirkju þeirra,
Westminster Abbey í London,
sem lokið var við 1065 í árslok
og beið þá vígslu Játvarðar kon
ungs góða, en hann lá þá bana-
leguna. Hinn atburðurinn er
orrustan við Hastings, þegar
Vilhjálmur bastarður Rúðujarl
sigraði Harald Cfuðinason, síð-
asta saxneska konunginn, og
Normannakonungar tóku völd
á Bretlandseyjum.
Þessir atburðir gefa okkur til
efni til að grúska ofurlítið í
sögu Stóra-Bretlands, sem um
margt hefir verið tengd sögu
okkar lands, enda við haft alda
löng skipti við þetta volduga
900 ára afmælis
sögulegra atburða
eyríki, sem á nútíma mæli-
kvarða er okkar næsti nágranni
og einkar skammt undan.
— ★ —
Líklega er okkur fslending-
um minnisstæðust samskipti
Egils Skallagrímssonar við Að-
alstein hinn sigursæla, annars
hinna saxnesku konunga á Eng-
landi, er ríkti 924—940. Þeir
bræður, Þórólfur og Egill,
höfðu gengið í lið Aðalsteins
með 300 manns og látið prim-
signast hjá honum, enda bar
konungur einnig viðurnefnið
hinn trúfasti. í orrustunni á
Vilhjálmur I. (bastarður)
Vínheiði, sem að líkum hefir
staðið skammt frá þar sem nú
heitir Beverley í Yorkchire,
féll Þórólfur eftir glæsilega
framgöngu, að því er Egla seg-
ir. Virðist svo sem framganga
þeirra bræðra geti hafa ráðið
nokkru um framvindu sögu
brezka heimsveldisins. Minnis-
stæð verður lýsingin eftir bar-
dagann þá er þeir sátu hvor
gegnt öðrum við langeldinn,
Aðalsteinn konungur og Egill,
báðir með sverðin á knjám sér
og Egill hleypti annarri brún-
inni niður á kinnina, en ann-
arri upp í hársrætur og vi'ldi
ekki drekka. Tók konungur þá
gullhring mikinn og góðan af
hendi sér og dró á blóðrefilinn
á sverði sínu og rétti yfir eld-
inn til Egils, en hann tók við
á sínu sverði og dró á hendi sér,
settist niður og fóru þá brýnn
hans í lag. Tók hann þá dýrs-
horn og drakk.
— ★ —
Ekki voru viðskipti okkar við
Breta ávallt með sem friðsöm-
ustum hætti svo sem varð með
þeim Aðalsteini konungi og
Agli. Róstur voru talsverðar
hér á landi af völdum Englend-
inga á 15. öld þegar þeir fóru
oft rænandi og drepandi hér
um byggðir, en það var á þeim
tíma er þeim var meinuð hér
verzlun við landsmenn. Árið
1467 drápu þeir Björn ríka Þor-
leifsson, hirðstjóra og höfðingja
á Skarði, vestur á Rifi. Fleig
eru orð Ólafar Loftsdóttur íins
rika, konu Bjarnar, er hún
sagði: „Ekki skal gráta Björn
bónda, heldur safna liði og
hefna“. Lét hún ekki sitja við
orðin tóm heldur lét drepa Eng
lendinga hvar er menn hennar
náðu til. Einnig er sagt að hún
hafi tekið nokkra duggara
brezka og haft sem hlekkjaða
þræla heima á Skarði.
Ekki er þess kostur, í ekki
lengri blaðagrein en þessari, að
gera nema fáum stöðum á Bret-
landi nokkur skil til verulegrar
kynningar. Hitt er óhætt að
fullyrða, að eftir því sem mað-
ur kynnir sér ýmsa staði þar
nánar, kemur í ljós að þar er
margt forvitnilegt að sjá, eink-
um er þar margt sem slær lit-
ríkum blæ á mjög viðburðar-
ríka sögu þessa eylands, sem
um alllangt skeið var voldug-
asta heimsveldi veraldarinnar.
Raunar er á Bretlandi ekki
íkja gamalt menningarþjóðfé-
lag. Enn búa þar hálfvilltir og
ómenntaðir þjóðflokkar er Ces-
ar kemur þangað árið 56 fyrir
Krists burð. Frá þeim tíma líða
15 aldir þar til segja má að
þjóðir þær, er þetta eyland
byggðu, kæmu fram sem ein
heild og byrjað er að leggja
grundvöll að heimsveldinu.-
Norrænir víkingar herja landið
og halda yfirráðum yfir stórum
svæðum þess um langt skeið,
gerast jafnvel konungar yfir
öllu hinu gamla Engiandi um
30 ára tímabil.
— ★ —
En víkjum nú aftur til ársins
1066, sem er mjög merkilegt í
sögu Bretlands. Konungatal
Englands byrjar með konung-
um í Wessex, sem ríkja frá
802 til 899, síðan koma saxnesk
ir konungar og ríkja til 1016,
síðan danskir konungar til 1042
og enn saxneskir konungar til
1066. Játvarður hinn góði hafði
arfleitt Vilhjálm bastarð Nor-
mannahertoga að Englandi,
enda voru þeir frændur. Páfi
studdi þessar kröfur Vilhjálms
og hélt hann með miklu liði
frá Normandy yfir Ermarsund
, og tók land við Hastings á suð-
urströnd Englands. Háði hann
mikla orrustu um 10 km norður
af Hastings, sem síðan heitir
Battle. Er þetta síðasta innrás í
England, sem tekizt hefir. Vil-
Haraldur Guðinason fellur m
við Hastings. (Orrustan var
km norður af Hastings).
hjálmur friðaði landið fyrir vík
ingum og var hinn mikilhæfasti
stjórnandi, bæði á hinu andlega
og veraldlega sviði. Skipaði
hann sjálfur biskupa og réði
fyrir kirkjunni í fullri sátt við
páfa. Með honum fluttist frönsk
Wordsworth.
menning til Bretlands og við
hirðina var töluð franska. Má
segja að með Vilhjálmi bast-
arði taki brezk menning og
þjóðskipan að falla í þann far-
veg, sem hún hefir haldið fram
á þennan dag. Að :/>nnu rýrnar
Kaflar úr hinu fræga Bayeux-íeppi, sem sýna orrustuna við Hastings. Efri ræman sýnir er mik-
ið mannfall er í liði beggja, Englendinga og Normanna, meðan orrustan stendur sem hæst, en
neðri ræman sýnir þegar skipulagi hefir verið komið á íranskaliðið og það sækir fram. Á miðri
mynd er Vilhjálmur Normanna hertogi.
eð örina í auganu í orrustunni
háð þar sem nú heitir Battle, 10
vald konunganna fljótlega þann
ig að þeir eru ekki einvaldir,
einnig missir knungsvaldið yfir
stjórn kirkjunnar, og á í lang-
varandi deilum við páfastólinn
þar til brezka biskupakirkjan
nær fullu sjálfstæði um 1700.
Er vert að minnast þessa nú er
erkibiskupinn af Kantaraborg
hefir farið til Rómar til fundar
við páfa eftir aldagamlan fjand
skap þessara kirkna.
— ★ —
Einn kunnasti atburður úr
samskiptum kirkju og konungs
valds á Bretlandi mun viður-
eign þeirra Hinriks II. og Tóm-
asar Beckets, erkibiskups af
Kantaraborg á 12. öld. Tómas
hafði verið kanzlari konungs og
mikill vinur. Konungi þótti
kirkjan orðin óþarflega yfir-
gangssöm og skipaði Tómas þvi
erkibiskup. Svo fór þó að Tóm-
as tók upp hanzkann fyrir kirkj
una, gerðist meinlætamaður og
varð fullur fjandskapur milli
hinna gömlu vina, hans og kon-
ungsins. Lauk þessu svo að kon
ungur hafði orð á því að illt
væri til þess að vita að menn
hans væru orðnir þvílíkar
skræfur að þeir þyrðu ekki að
taka í lurginn á þessum baldna
klerki. Þoldu riddarar konunga
ekki brýninguna en riðu tii
Kantaraborgar og vógu erki-
biksupinn í dómkirkjunni árið
1170. Margir munu kannast við
söguna hér á landi, ekki sízt
þar sem nýlega var sýnd hér
kvikmynd um þetta efni.
Árið 1065 var sem fyrr segir
lokið byggingu hinnar miklu
klausturkirkju í London, West-
minster Abbey. Þessi mikla
kirkja hefir að geima marga
sögulega viðburði úr sögu
Bretaveldis. Þar hafa flestir
konungar Breta verið krýndir
og þaðan hafa verið gerðar út-
farir flestra þeirra og ennfrem-
ur mestu mikilmenna þjóðar-
innar. Saga þessarar kirkju er
rakin aftur á 7. öld, þar sem
hún óx upp sem kirkja heilags
Péturs við höll raxnesku kon-
unganna. Játvarður góði lét
byggja kirkjuna upp og enn
lét Hinrik III. endurbyggja
hana á 13. öld og síðan hefir
hún verið stækkuð og skreytt
margvíslega af fjölda konunga
og kirkjunhöfðingja. f desem-
ber síðastliðnum opnaði Elísa-