Morgunblaðið - 15.06.1966, Blaðsíða 17

Miðvíkuclagur 15. júrú 1966
MORCUNBLAÐID
17
horni Afríku
Um landið á
og ólgusvæðið Aden
Arobiskur blaðamuður gistir ísland
UM þessar mundir er staddur
hér á landi arabiskur blaða-
maður, dr. John J. Vianney, rit-
stjori mánaðarrits er nefnist
„Economist Forum", og gefið er
út í senn í Aden, Somalíu og
Lúxemburg;. Jafnframt skrifar
dr. Vianney um evrópskar bók-
menntir í eitt stærsta bók-
menntatímarit, sem grefið er út
á arabísku. Nefnist það „A1 Ma
rifa“, sem þýðir „þekking;“ og
er g;efið út í 15—20.000 eintök*
um — en hefur, að sögn dr.
Vianneys, miklu stærri lesenda-
hóp, þar sem það er ofviða fjár-
hag fjölda Araba að kaupa það
og þeir fá tímaritið því að láni
í bókasöfnum.
Dr. John J. Vianney er fædd-
ur og uppalinn í landinu á horni
Afríku — Somalíu — sem á sér
langa sögu. Menntun sína hlaut
hann x Englandi og nú starfar
hann í brezku nýlendunni Aden.
Bæði þessi svæði, Somalía og
Aden, eru lesendum eflaust
kunn af fréttum, því að ókyrrð
hefur verið þar nokkur undan-
farin ár, einkum þó í Aden,
þar sem hluti hinna herskáu
íbúa nýlendunnar hefur með
hermdarverkum og morðum
reynt að losna við nýlendu-
stjórn Breta. Þykir heimamönn
um of langt að bíða ársins 1968,
en þá er ætlunin að landið fái
sjálfstæði.
í Somalíu hefur verið að
mestu kyrrt í innanlandsmálum
frá því landi'ð fékk sjálfstæði
árið 1960. Ófriðarhættan á þeim
slóðum felst í því, að Somalíu-
menn hafa mikinn áhuga á því
að fá í sinn hóp um hálfa
milljón Somalíumanna, sem bú-
settir eru í svokölluðu Harar-
héraði í Eþíópíu, 250.000 Som-
alíumenn, sem búa í norður-
hluta Kenýa og 200.000 Somalíu
menn, sem búsettir eru í
Franska Somalíulandi. Þeir,
sem ráða í þessum löndum, eru
hinsvegar ekki sammála og hef
ur því komið til átaka á landa-
mærum þessara ríkja.
Dr. John J. Vianney er til fs-
lands kominn til þess að kynn-
ast högum landsmanna og mun
dveljast hér til 20. þessa mán-
aðar. íslenzkir blaðamenn hittu
hann að máli fyrir nokkrum
dögum, fyrir milligöngu Bjarna
Guðmundssonar, deildarstjóra í
utanríkisráðuneytinu, en ráðu-
neytið hefur að einhverju leyti
styrkt dvöl dr. Vianneys hér.
Aðspurður hvað hefði vakið
áhuga hans á íslandi svaraði dr.
Vianney, að Somalíumenn
hefðu mikinn áhuga á að kynn-
ast Norðurlöndunum öllum, en
þó sérstaklega þjóðum, sem
þekktu hvað það væri að vera
undir annarra yfirráðum. Af
íslendingum gætu Somalíu-
menn margt lært, einkum á
sviði fiskveiða. Somalía hefur
feikn langa strandlengju og
mikla möguleika til fiskveiða,
en til þessa hafa þær verið
stundaðar með lítilli fyrir-
hyggju og fiskimenn verið held
ur lítils virtir þjóðfélagsþegn-
ar. Kváðst hann hugsa gott til
þess að segja löndum sínum, að
norður á íslandi væru fiski-
menn með virtustu mönnum
þjóðfélagsins.
Dr. Vianney skýrði nokkuð
frá löndunum báðum, Somalíu
og Aden, sem liggja hvort sínu
megin við Adenflóann.
Somalía — land ljóðsins
Afríkulýðveldið, sem nú nefn
ist Somalía, fékk sjálfstæði sum
arið 1960. Teljast til ríkisins þau
landsvæði, er áður voru kunn
sem Brezka Somalíland og
ítalska Somalíland, hvort-
tveggja nýlendur frá fyrri öld.
Somalíumenn, sem taldir eru
um fimm milljónir, að sögn dr.
Vianneys, eru að mestum hluta
hir'ðingjar — flakka um með
kvikfénað sinn og setja sig þar
niður, sem beitiland er bezt
hverju sinni. Stærsta borg
landsins er Mogadishu, höfuð-
borgin, sem telur nokkuð á ann-
að hundrað þúsund íbúa.
Somalíumenn eru Múhameðs-
trúar. Þeir eru Hamítar og tala
flestir sömu tungu, svonefnda
norður-somalísku. Arabísku
skilja margir og margir
kunna einnig ítölsku og ensku.
Standa nokkrar deilur um það,
hvort heldur sé betra latneskt
letur eða arabískt. Jafnframt
eiga Somalíumenn sitt sérstaka
letur, sem nefnist Osmania og
bókmenntir á því letri. Ljóðlist
er í hávegum höfð í Somalíu,
sagði dr. Vianney, að átta
menn af hverjum tíu væru hag-
yrðingar.
Þjóðfélagið skiptist áð vissu
leyti í tvo hópa, hirðingjana,
Samaale, sem búa í norður-
hluta landsins, og svonefnda
Sab, sem stunda akui'yrkju í
suðurhlutanum. Hinir fyrr-
néfndu eru herskáir og slær tíð
um í brýnu með ættflokkum í
samkeppninni um beitilöndin.
Innan ættflokkanna ríkir hins
vegar lýðræði hið mesta. Eignir
eiga allir í sameiningu og allir
fullvaxta karlmenn taka meiri-
háttar ákvarðanir sameiginlega.
Úlfaldinn — kameldýrið —- er
„status symból“ Somalíu-
mannsins og fastar reglur um
verðgildi hans. Einn úlfaldi er
metinn á 35 sterlingspund. Þá
gildir sú regla að mannvíg
skuli bæta með hundrað úlföld-
um. Líf kvenna er helmingi ó-
dýrara — kostar fimmtíu kamel
dýr.
Sem dæmi um jafnaðaranda
Somalíumanna, sagði dr. Viann-
ey, að kæmi ungur stúdent frá
Somalíu til London, félítill eða
jafnvel félaus, stæði það ekki
lengi, allir Somalíumenn, er þar
væru staddir, myndu telja það
sjálfsagða skyldu sína að hjálpa
honum. Kæmi stúdent hinsveg-
ar svo fjáður, að löndum hans
þætti meira en góðu hófi gegna,
væri tekið af fé hans.
Ástandið í fræðslumálum
Somalíu hefur farið mjög batn-
andi síðasta áratug en þó eru
aðeins 10% íbúanna læsir og
skrifandi. Frá því landið fékk
sjálfstæði hafa fjölmargir eg-
ypzkir kennarar starfað í Som-
alíu. Flýtt hefur verið stofnun
skóla eftir föngum, en æðri
menntastofnanir eru fáar. Há-
skóla var þó komið á laggirnar
árið 1960, en flestir Somalíu-
stúdentar fara til Bretlands eða
Ítalíu til framhaldsnáms. Til-
finnanlegur skortur er á sér-
menntuðum mönnum. Sagði dr.
Vianney, að háskólamenntaðir
menn væru enn ekki fleiri en
150—200 talsins.
Fyrir utan landamæraskær-
urnar, sagði dr. Vianney, að
helztu vandamál Somalíu
væru efnahagsleg. Atvinnulíf
landsins hefur verið afar fá-
breytt. „Það má segja, að við
höfum varla ræktað annáð en
banana“, sagði hann, en bætti
Við, að töluvert væri einnig
flutt út af kvikfénaði, skinnum,
baðmull o. fl. Landið er í
tengslum við Efnahagsbandalag
Evrópu og hefur mikinn áhuga
á að auka þau.
Sem fyrr segir, eru Somalíu-
menn yfirleitt Múhameðstrúar
— lúta Allah a.m.k. í orði. Sjálf
ur kvaðst dr. Vianney þó vera
rómversk kaþólskur og á sú trú
hans rætur að rekja til atburða,
er gerðust í Somalíu um síð-
ustu aldamót. Þá kom til trúar-
bragðauppreisnar gegn Bretum
og stóð fyrir henni maður, að
nafni Mohammed Bin Abdullah
Hassan, sem varð þekktur und-
ir nafninu „The Mad Mullah“.
Hassan þessi naut mikils álits
fyrir vizku, menntun og guð-
hræðslu og var einnig kunnur
sem mikilhæfur sáttasemjari.
Framan af hafði hann samvinnu
við brezku yfirvöldin, en árið
1899 sló í brýnu milli hans og
nýstofnaðarar trúboðsstöðvar
og jafnframt kólnaði milli hans
og stjórnarinnar með þeim af-
leiðingum, að allan næsta ára-
tug stóðu yfir blóðugar skærur
og bardagar milli manna hans
og Breta. Þeir Somalíumenn,
sem neituðu að játa trú Hass-
ans, voru ofsóttir af mönnum
hans og leituðu þá margir skjóls
hjá kristnum trúbo’ðum og létu
skírast.
Áhugi Breta á Somalíu vakn-
aði fyrst að marki eftir að þeir
voru seztir að í Aden árið 1839.
Fóru brezkir landkönnuðir þá
að kanna landið hinum megin
flóans og í kjölfar þeirra fylgdu
franskir, ítalskir og þýzkir land
könnuðir. Kepptust Bretar, ítal
ir, Frakkar og Egyptar síðan
um yfirráð á Afríkuhorninu
upp úr miðri öldinni og síðar
bættist í leikinn Abyssinía eða
Eþíópía, undir forystu Mene-
liks keisara. Núverandi landa-
mæri Somalíu og erjurnar við
nábúaríkin eiga að mestu rót að
rekja til hrossakaupa þessara
þjóða um aldamótin, þar sem
Somaliumenn sjálfir fengu ekk-
ert til málanna að leggja.
I heimsstyrjöldinni síðari
voru öll Somalíusvæðin, utan
Franska Somalíland, sameinuð
undir brezkri stjórn, sem vernd
arsvæði Breta, en 1950 tóku
ftalir aftur við sínum fyrri yfir-
ráðasvæðum með samþykki
Sameinuðu þjóðanna, gegn .því
skilyrði, að þeir byggju lands-
menn undir sjálfstæði að ára-
tug liðnum. Brezka landsvæðið
fékk sjálfstæði 26. júní 1960
og hið ítalska 1. júlí sama ár.
Voru þau sameinuð undir eina
stjórn, áð undangengnum kosn-
ingum, komið á þjóðþingi, þar
Þannig ferffast hirðingjarnir í Somaliu um rneff íöggur sínar
og kvikíénaff.
Dr. John J. Vianney.
sem nú eiga sæti 123 þingmenn
í einni deild. Stjórnarf.lokkur-
inn, Somali Youth League —
SYL — langstærsti flokkur
landsins hefur þar 110 þing-
sæti, en helzti andstöðuflokkur-
inn, Somali Democratic Union,
hefur 13 þingsæti.
Við sjálfstæðistöku var kjör-
inn forseti landsins Adan Ab-
dulla Osman, forseti SYL,
fæddur árið 1908. Að sögn dr.
Vianneys er Osman, forseti,
mikill friðarsinni, hefur per-
sónulega ekki trú á, að deilu-
mál ríkjanna verði útkljáð með
vopnum. Engu að síður hafa
Somalíumenn komið á laggirn-
ar um 20.000 manna her, sem
sagður er vel skipulagður og
búinn góðum vopnum, fengum
bæði úr austri og vestri. Sagði
dr. Vianney, að bæði Vestur-
veldin og kommúnistaríkin
hefðu augastað á Somalíu vegna
mikilvægrar legu landsins, en
Somalíumenn óskuðu þess eins
að geta haldið sínu sjálfstæði
óskertu og orðið aðilar að fyrir-
huguðu ríkjasambandi Austur-
Afríku.
Aden — fornfræg
viffskiptamiffstöff
Handan við Adenflóann ligg-
ur hið svokalla’ða Suður-Arabíu
ríkjasamband, sem 17 ríki til-
heyra, þar á meðal brezka ný-
lendan og verndarsvæðið Aden.
Aden hefur síðustu árin verið
brezkum stjórnarvöldúm slæm-
ur höfuðverkur og er það
margra mál, að Bretar bíði þess
með engu minni óþreyju en
Adenbúar sjálfir að landið fái
sjálfstæði 1968, hversu slæmt
sem þeim kunni að finnast að
missa hina mikilvægu herstöð
þar.
Ekki vilja Bretar þó flýta
sjálfstæðinu, telja sig þurfa
ýmsu að koma í lag á’ður, bæði
eigin hagsmunum og högum
landsbúa.
í Aden búa, að sögn dr.
Vianneys, um 250.000 manns.
þar af helmingur Jemenar. Aðr
ir eru Indverjar, Pakistanar,
Somalíumenn, Grikkir, Armen-
ar o. fl. Brezku nýlendunni til-
heyra einnig nokkrar eyjar,
Perim, syðst i Rauðahafi, og
Kuria Muria, fimm smáeyjar
undan strönd Oman.
Sjálf borgin Aden, sem stað-
sett er í geysimiklum eldgíg, er
merk og fornfræg. Snemma á
öldum varð hún mikilvæg verzl
unarmiðstöð, þar sem mættust
kaupmenn frá Evrópu, Afríku
og Asíu. Vörur voru fluttar til
Aden og annarra borga á Ara-
bíuskaga allt austan úr Kína og
þaðan áfram til Egyptalands.
Grískt landfræðirit frá því árið
50 eftir Krist hefur að geyma
ýtarlegar frásagnir af helztu
borgum á skaganum og þeim
vörutegundum, sem þar var
verzlað með. Og uppgröftur og
fornminjarannsóknir á fornum
borgarrústum, stíflum, áveitu-
kerfum og viggirtum vegum
hafa leitt í ljós mikinn fróðleik
um þessa mikilvægu samgöngu
miðstöð, allt frá fyrstu öld fyrir
Krist.
Ári’ð 1513 hertóku Portúgalir
Aden en misstu, svæðið til
Tyrkja 1539. Öld síðar urðu
Tyrkir að hörfa fyrir Aröbum
norðan úr Jemen — en 1728
hröktust þeir undan soldánin-
1 Framhald á bls. 21.