Morgunblaðið - 15.06.1966, Blaðsíða 19

Miðvikudagur 15. júní 1966
MORGUNBLAÐIÐ
19
Guðrún Jónsdóttir
— Minningarorð
MYND flestra máist og fölnar
jafnskjótt og þeir hverfa okkur
sjónum í lífinu, aðrir skipa á-
vallt jafn fastan sess í hugum
okkar þó leiðir skilji og líði ár
og dagur. En fæstum er svo far-
i'ð að minning þeirra vex því
lengra sem líður á ævina, einn
góðan veðurdag rennur það upp
fyrir mér að ein bernskukynn-
ing sem var tilviljun háð hefur
orðið mér drýgstur skóli og snar
þáttur í lífsviðhorfi. En þannig
er háttað kynnum okkar Guð-
rúnar Jónsdóttur sem í dag er
borin til moldar frá Kristskirkju
í Landakoti.
Hún kenndi íslenzku ásamt fs-
lands sögu um 45 ára skeið í
Landakotsskóla og þangað sótti
ég minn barnalærdóm þau ár
sem stórveldi heimsins bárust á
banaspjót og mörg menningar-
lönd Evrópu voru lögð í rúst.
Það ríkti kyrrð í Landakoti og
grafarþögn meðal nemendanna
meðan Guðrún sagði okkur frá
þeim stórmennum sem henni
stóðu næst hjarta, þar voru þeir
Hrafn Sveinbjarnarson á Eyri,
Illugi bróðir Grettis, Einar Þver-
æingur, Jón biskup Arason og
Árni Oddsson lögmaður efstir á
blaði. Þegar Guðrún sagði frá,
heyrðum við logana snarka
brennunóttina á Eyri, sáum öxi
böðulsins reidda til höggs í Skál-
Iholti, heyrðum einbeitta rödd
Einars Þveræings á Alþingi og
sáum jóreykinn fara óðfluga yfir
auðn og öræfi landsins þar sem
Árni lögmaður þeysti á Brún sín-
um. Okkur gafst líka kostur á
að sjá Ingimund gamla fela spót-
ið sem hafði orðið honum að
fjörtjóni og forða þannig bana-
manni sínum frá dauða. Þannig
upplifðum við íslands söguna alla
innan þröngra skólaveggja
Landakotsskóla af vörum fröken
Guðrúnar. Og þó einkum þá
þætti hennar sem hæst rísa, þær
stundir sem bjartastar urðu í sög-
unni. Hetjur Guðrúnar, og þá
einnig okkar hetjur, það voru
hvorki vígamenn né valdsmenn,
heldur hinir sem komu fram af
reisn og tign, þeir sem lögðu líf
sitt að veði fyrjr frelsi ættjarð-
arinnar og sýndu af sér göfug-
mennsku í samskiptum manna þó
siðaboð aldarinnar heimilaði víga
ferli og manndráp.
Gu'ðrún Jónsdóttir predikaði
ekki. Hún flutti okkur ekki eld-
heitar hvatningarræður né greip
til vígorða. Hún brá upp ljósum
og lifandi dæmum, leiftursýnum
sem greiptust inn í hug okkar og
skírast því betur sem lengra líður.
Hún talaði aldrei af móði, hún
forðaðist stór orð og röddin var
kyrrlát og hógvær. Hún nefndi
aldrei föðurland á nafn og ekki
ættjörð. Hún sagði okkur aldrei
að íslenzk tunga væri heilög. Hún
lagði okkur engar iífsreglur og
flutti okkur engan si'ðferðisboð-
skap. Hún sagði okkur sögu.
En ást hennar á sögu landsins
og lotning fyrir tungu þjóðar-
innar rataði til okkar leynistigu
og situr því dýpra með okkur að
ekki var troðið í okkur mál-
fræðistagli eða ártalaþulum.
Við urðum þess aldrei vör að
Guðrún væri að kenna, kennslu-
stundir hennar voru öllu fremur
nokkurs konar munaður í augum
okkar, reynsla, ævintýri. Og þó
var okkur ekki ljóst fyrr en
löngu seinna hvað okkur var
gefið á þessum stundum, raun-
verulegt gildi þeirra á ef til vill
eftir að koma enn betur í ljós.
Löngu eftir að gleymdar eru
árnar í Síberíu og margföldun-
artaflan farin að fyrnast er
okkur enn í fersku minni lestur
Ijóðs, kafli úr fornsögu, sem
fröken Guðrún sagði okkur rétt
áður en hringt var út í frímín-
útur, ef til vill aðeins andblær-
inn einn, hreimur raddarinnar.
Mér er óhætt að fullyrða að
tímarnir hjá fröken Guðrúnu eru
þær einu kennslustundir á mín-
um skólaferli sem mér varð ekki
litið á klukkuna. Og ég held ég
tali fyrir munn flestra nemenda
hennar, ef ekki allra, að timarn-
ir hjá henni hafi reynzt alltof
naumir, alltof stuttir. Þegar
hringt var út úr tímum hjá frök-
en Guðrúnu fylgdi klukknahljóð-
inu enginn fögnuður, það voru
þau ein skipti sem okkur fannst
kennslustundir stuttar. — Það
var ekki vegna þess að Guðrún
beitti neinum töfrabrögðum til að
halda athygli okkar vakandi. Hún
leit aldrei á íslenzku og íslands
sögu sem kennslugreinar, sagan
var það andrúmsloft sem hún
hrærðist í og íslenzkt mál sú
lind sem hún nærðist á. Og henni
var veitt sú náðargáfa að gefa
öðrum með sér.
Ég vissi aldrei til þess að frök-
en Guðrún byrsti sig við nem-
anda, ég sá hana aldrei breg'ða
skapi. Þó var lund hennar við-
kvæm og hjarta hennar heitt. En
við vorum öll eins og ljós í ná-
vist hennar. Það stafaði þó sizt
af því að hún væri aðsópsmikil
í framgöngu. Hún kom fram við
okkur börnin af hógværð, allt
fas hennar einkenndist af kyrr-
látri festu og móðurlegri mildi.
Ég veit ekki með vissu í hverju
þetta vald hennar var fólgið;
persónutöfra getur orðið tafsamt
að skilgreina með orðum. Virð-
ing okkar fyrir fröken Guðrúnu
var ekki sprottin af því að hún
héldi sig í kaldri fjarlægð, hún
var vinur okkar og félagi frem-
ur en kennari. Hún lét sér annt
um hvern einstakan nemanda og
var næmari en aðrir kennarar
sem ég hef kynnzt, virtist alltaf
vita hvar skórinn kreppti og var
lagið að leysa úr hverjum vanda
á hljóðlátan hátt. í aðfinnslum
fröken Guðrúnar var oftast meiri
hlýhugur og hvatning en í lofs-
yrðum annarra.
Guðrún Jónsdóttir var farsælli
í starfi og lífi en flest annað
fólk sem ég hef kynnzt á lífsleið-
inni. Líf hennar var ekki sízt
farsælt sakir þess að hún bar
gæfu til að helga líf sitt kær-
asta hugðarefni sínu. Og þó var
Guðrún þannig skapi farin að
hún hefði aldrei látið á sig fá
þó hún hefði orði'ð að sætta sig
við annað hlutskipti.
Ást hennar á íslenzkum bók-
menntum og sögu var fölskva-
laus og þar bar aldrei skugga á.
En það er ekki öllum gefið að
miðla þannig af menntun sinni
að nemandinn öðlist sömu sýn og
kennarinn, allra sízt þegar um
börn er að ræða. En Guðrúnu
var það leikur einn. Þann hæfi-
leika hafði hún hvergi lært enda
efast ég um að hún hafi nokkru
sinni brotið heilann um í hverju
hann var fólginn. í hennar aug-
um vorum við ekki aðeins mis-
jafnlega ódælir strákar og stelp-
ur heldur líka mannlegar verur.
Hún bar ekki einvörðungu djúpa
lotningu fyrir því sem hún
kenndi, hún bar einnig virðingu
fyrir þeim sem hún kenndi. Það
var galdurinn.
frá Skál
—★—
Guðrún Jónsdóttir var Skaft-
fellingur að ætt og uppruna,
fædd 7. ágúst 1889 í Búlandsseli
í Skaftártungu. Foreldrar henn-
ar voru hjónin Björg Guðmunds-
dóttir bónda á Svartanúpi og Jón
bóndi Þorleifsson í Skál á Síðu.
Þar ólst Guðrún upp við alla al-
genga sveitavinnu. Foreldrar
hennar voru í sæmilegum efnum
en í þá daga þótti sjálfsagt enda
nauðsynlegt að hver legði sitt af
mörkum til heimilisstarfa. Guð-
rún sagði mér eitt sinn frá litlu
atviki sem varpar skæru Ijósi á
þær breytingar sem orðið hafa í
íslenzku þjóðlífi og háttum. For-
eldrar hennar voru vænzta fólk,
en í þá daga þótti það Ijóður á
ráði barna og unglinga að hnýs-
ast í bækur í stað þess að spinna
og vefa. Því varð hún jafnan að
laumast til að lita í bók svo lítið
bæri á jafnhliða því sem hún
vann en skaut bókinni undir rúm
ef móður hennar bar að. Eitt
sinn varð hún þó of sein til og
varð móður hennar að orði að
bókvitið yrði ekki í askana látið.
En það átti raunar fyrir móður-
inni að liggja að dóttir hennar
sá henni forborða um áratuga
skeið með bókvitinu einu sam-
an.
Tvítug að aldri fór Guðrún að
Odda á ftangárvöllum og var við
nám hjá séra Skúla Skúlasyni
og Þórhildi dóttur hans um
tveggja ára skeið. Síðan lá leið
hennar til Reykjavíkur þar sem
hún innritaðist í Kennaraskól-
ann og lauk þaðan prófi árið
1915. Hún naut þar handleiðslu
sér Magnúsar Helgasonar og var
honum alla ævi þakklát. Þar
kenndi einnig Ólafur Daníelsson
stærðfræði og var Guðrún góður
nemandi í þeirri grein og taldi
Ólaf með beztu kennurum sín-
um. Þar kenndi einnig Jónas
Jónsson sögu og þó Guðrún væri
Jónasi aldrei sammála í stjórn-
málum, mat hún söguþekkingu
hans mikils.
Guðrún kenndi við barnaskól-
ann á Stórólfshvoli 1911 til 1913.
Að loknu kennaraprófi kenndi
Guðrún í barnaskólanum á Eystri
Sólheimum í Mýrdal 1916—1918.
Þá fékkst ekki eldiviður til skól-
ans en hart var í ári og kuldar
miklir, Guðrúnu varð það að von
um minnisstætt að blekið fraus
í blekbyttunum. Hún var þó ekki
af baki dottin en brá á það ráð
að skrifa stafina á hélaðar glugga
rúður með fingrinum.
Árið 1918 hóf Guðrún kennslu
við Landakotsskólann í Reykja-
vík og stundaði þar kennslu allt
til ársins 1964. Þar vann hún
meginstarf sitt og við þann skóla
er hún jafnan kennd. Árið 1963
komu gamlir nemendur hennar
saman og fögnuðu 45 ára kenn^lu
afmæli hennar. Hún var í þann
veginn að hætta kennslu, enda
komin hátt á áttræðisaldur. Eng-
in eftirlaun átti hún vís þar eð
skólinn er ekki rekinn af • rík-
inu og á engum sjóðum að ráða.
En það er til marks um vinsæld-
ir fröken Guðrúnar eins og hún
var jafnan kölluð, að nemendur
hennar stofnuðu þá sjóð til að
tryggja henni nokkur eftirlaun.
Guðrún kunni vel að meta þá
ræktarsemi, þó hygg ég að henni
hafi þótt enn vænna um að þá
var einnig um leið stofnaður
sjóður í því skyni að verðlauna
beztu ritgerð eftir nemanda
skólans og bar sjóðurinn henn-
ar nafn.
Að öllúm öðrum ólöstuðum
hygg ég að enginn einstakling-
ur hafi átt drýgri þátt í því að
foreldrar hafi sótzt eftir að
koma börnum sínum til náms í
Landakotsskóla. Nafn hennar hef
ur jafnan varpað ljóma á þessa
litlu stofnun.
—★—
Guðrún sótti árið 1930 kenn-
aranámskeið í Darmstadt og
Frankfurt am Main. Hún var vel
að sér í þýzku og Norðurlanda-
málum ásamt ensku.
Hún ritaði nokkuð í blöð og
tímarit en þó er meira að vöxt-
um það sem hún geymdi í hand-
riti. Þar eru meðal annars ævi-
minningar hennar, dagbækur og
ferðalýsingar. Hún skrifaði tær-
an stíl, málfar hennar var ó-
venju fagurt og gagnvandað, í
stíl hennar og frásögn ríkti lát-
leysi og heiðríkja.
'Hún unni ekki aðeins íslenzkri
sögu og bókmenntum, landið
sjálft var henni ekki síður hug-
stætt og sýnir það bezt að hún
ferðaðist um það þvert og endi-
langt, ýmist gangandi eða á hest-
baki, sigldi með ströndum fram
og var gagnkunnug hverri sveit
og hverjum dal og fjalli. Hún
lét ekki þar við sitja, heldur fór
hún um öræfin öú -><* uar
flestum kunnugri. í sumar en
leið fór hún siousiu
ina og hélt lífsþrótti sínum og
fjöri nær óskertu allt til ævi-
loka. Hún andaðist eftir stutta
legu á Sankti Jósefsspítala að-
faranótt 8. júní. — Fáum dögum
áður hafði hún lokið við skrán-
ingu örnefna í landi Skálar að
beiðni þjóðminjavarðar.
Blessuð sé minning þín, Guð-
rún.
Jökull Jakobsson.
Aðalfundur SÍS varar við
afleiðíngum verðbolgu
AÐALFUNDUR Sámbands ís-
lenzkra samvinnufélaga í Bif-
röst lauk á laugardaginn 11.
júní. Á föstudag stóð fundur allt
til miðnættis. Urðu miklar um-
ræður í tilefni af skýrslum for-
stjóra og framkvæmdastjóra
hinna ýmsu deilda. Snerust þær
einkum um þá miklu erfiðleika
sem sívaxandi verðbólga veldur
í rekstri kaupfélaganna og Sam-
bandsins. Á kvöldfundi flutti
forstjórinn, Erlendur Einarsson,
erindi sem hann nefndi Nýja
strauma í samvinnustarfi og
fjallaði einkum um athuganir
sem fram hafa farið á vegum Al-
þjóðasambands samvinnufélag-
anna á þeim breyttngum, sem
verið er að gera á skipulagi og
rekstri kaupfélaganna í mörg-
um löndum heims, til þess að
mæta nýjum viðhorfum og vax-
andi samkeppni og gera rekstur-
inn hagkvæmari og auka þjón-
ustu.
Þá flutti einnig erindi Gunnar
Guðbjartsson, formaður Stéttar-
sambands bænda, sem var gestur
fundarins. Fjallaði það um
landbúnaðarmál og einkum um
þær ráðstafanir, sem verðlags-
ráð landbúnaðarvara hefur ný-
verið gert um innvigtunargjald á
mjólk, verðlækkanir á smjöri og
fleira.
Á laugardag hófst fundur kl.
9 með umræðuna í tilefni af er-
indi Gunnars Guðbjartssonar.
Tóku margir til máls. Snerust
ræður manna einkum um verð-
bólguna og þá miklu erfiðleika,
sem verðbólgan veldur landbún-
aðinum.
Lögð var fram eftirfarandi til-
laga og samþykkt í einu hljóði:
„Aðalfundur Sambands ís-
lenzkra samvinnufélaga haldinn
að Bifröst 10.—11. júní 1966,
beinir þeim eindregnu tilmæl-
um til Seðlabanka íslands og
viðskiptabankanna, að þeir
hækki afurðalán vegna land- .
búnaðarafurða upp í það hlutfall
er gilti um þær á síðastliðnu
ári.
Bendir fundurinn á, að nú er
svo komið að ekki hefur öllum
mjólkurbúum reynzt unnt að
greiða að fullu reikningslega
uppbót á mjólk innlagða 1965 og
ennfremur orðið að lækka út-
borgun til bænda. Er einsætt
hvílíkum vandræðum slíkt hlýt-
ur að valda bændastéttinni ekki
síst, þegar útaf ber með árferði,
eins og nú hefur verið.“
Helgi Bergs, framkvæmda-
stjóri tæknideildar flutti skýrslu
um rannsóknir sem Sambandið
hefur látið gera um hagræðingu
og dreifingu á fóðurvörum.
Urðu um það mál miklar um-
Framhald á bls. 25
tweed
jakki

h-
TWEED, OFID ÚR ÍSLENZKRI l
ER ENDINGARBETRA EN NOKKUÐ
ANNAD ULLAREFNI, ÁRATUGA REYNSLA
OKKAR SANNAR >AD.
GEFJUNARJAKKAR ÚR ÍSLENZKU TWEED, FÁST
í FALLEGUM LITASAMSETNINGUM, í ÖLLUM STÆRDUM
OG FARA ÞYÍ ÖLLUM YEL.
TWEEDJAKKI OG BUXUR ÚR TERYLENE FRÁ GEFJUN
ER SÍGILDUR KLÆÐNAÐUR.
GEFJUN KIRKJUSTRÆTI,
REYKJAVÍK, SÍMI 12838.