Morgunblaðið - 23.09.1971, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐ0D, FIMMTUDAGUR 23. SEPTEMBER 1971
Útgafandi hf, Án/akur, Reykj'avík.
Framkvaamdaatjóri Hsraldur Svainaaon.
Ritatjórar Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konr&S Jónsaon.
Aðstoðarritstjóri Styrmir Gunnarsson.
Ritetjómarfulltrúi Þorbjörn Guðmundason.
Fréttastjóri Björn Jóhannsso«.
Auglýsingastjóri Arni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiðsla Aðalstrssti 6, sími 10-100
Auglýsingar Aðalstrasti 6, sími 22-4-80.
Áakriftargjald 190,00 kr. á mánuði innanlands.
j lausasölu 12,00 kr. sintakið.
ÁNÆGJULEG VIÐURKENNING
öíkisstjórnin hefur nú fyrir
sitt leyti veitt Lands-
virkjun leyfi til að halda
áfram undirbúningi að 150
MW stórvirkjun í Sigöldu og
er þá næsta skrefið að semja
um gerð útboðsgagna. Er gert
ráð fyrir, að útboð geti farið
fram snemma á naesta ári og
að framkvæmdir hefjist
næsta vor. Með því að fallast
á ákvörðun stjómar Lands-
virkjunar um stórvirkjun í
Sigöldu, hefur ríkisstjómin
viðurkennt að stórvirkjunar-
stefna Viðreisnarstjómarinn-
ar var rétt og núverandi iðn-
aðarráðherra hefur fallið frá
fyrri skoðunum um smávirkj-
anir á Suðurlandi. Þegar
frumvarp fyrrverandi ríkis-
stjórnar um virkjun í Sigöldu
og Hrauneyjafossum var til
umræðu á Alþingi sl. vetur,
flutti núverandi iðnaðarráð-
herra breytingartillögu við
það, þar sem hann gerði ráð
fyrir þeim möguleika að
fremur yrði lagt út í 22 MW
smávirkjun í Brúará. Hann
hefur nú í verki játað, að sú
stefna var röng og er þessi
* stefnubreyting ráðherrans frá
fyrri skoðunum hans ánægju-
efni.
Stórvirkjunarleiðin hefur í
reynd staðfest gildi sitt.
Reynslan af Búrfellsvirkjun
og samningunum við álverið
tekur af öll tvímæli um það.
Ef ekki hefði tekizt að selja
orku frá Búrfellsvirkjun til
álversins hefði Búrfell verið
virkjað í smærri áföngum,
35 MW í einu, eins og Ingólf-
ur Jónsson, fyrrum orkumála
ráðherra benti á í Morgun-
blaðinu fyrir nokkru. Þá
- hefði orkuverð til almennings
þarfa orðið allt að helmingi
hærra en það er nú. Þeg-
air full nýting er komin á
Búrfellsvirkjun verður með-
alkostnaðarverð í aurum á
selda kwst. 20,1 eyrir en án
sölu til álversins hefði það
numið 52,5 aurum við full-
nýtingu. Tekjur af orkusölu-
samningnum við Búrfell
standa undir meginhlutanum
af erlendum kostnaði við
Búrfellsvirkjun og tekjur af
orkusölu og framleiðslugjaldi
nægja til þess að endurgreiða
lán virkjunarinnar, er nema
3/4 af kostnaði, á 25 árum. Á
sl. ári námu heildargreiðslur
álverksmiðjunnar til inn-
lendra aðila 549 milljónum
krória og á næsta ári munu
þær nema um 900 milljónum
króna. Álverið greiðir kostn-
að við hafnargerðina í
Straumsvík og tekjur At-
vinnujöfnunarsjóðs af fram-
leiðslugjaldinu renna til at-
vinnuuppbyggingar í hinum
dreifðu byggðum landsins.
Af þessu má marka að end-
urteknar fullyrðingar núver-
andi iðnaðarráðherra um að
álsamningurinn sé okkur ó-
hagkvæmur, eru fjarstæða.
Forsenda stórvirkjunar er,
að nægilegur markaður finn-
ist fyrir orkuna. Ljóst er að
orkuþörf okkar íslendinga að
óbreyttum aðstæðum með
eðlilegri aukningu tryggir
ekki slíkan markað. í því
sambandi hafa komið fram
hugmyndir um húsahitun og
hefur um nokkurt skeið far-
ið fram athugun á því að
auka húsahitun með raf-
magni. Sjálfsagt er að kanna
þá möguleika ofan í kjölinn
og nýta þau tækifæri, sem
þar eru fyrir hendi. En raf-
magn til húsahitunar getur
ekki keppt við jarðvarmann
og fyrirsjáanlegt er, að í
mesta þéttbýlinu verður
haldið áfram að byggja upp
hitaveitukerfið.
Ef ekki tekst að finna nýj-
an markað fyrir orkuna frá
Sigöldu benda allar líkur til,
að Landsvirkjun neyðist til
að byggja virkjunina í áföng-
um en það þýðir hærra raf-
orkuverð til almennings í
landinu. í Ijósi þessarar stað-
reyndar sagði Geir Hall-
grímsson, borgarstjóri, m. a.
í viðtali við Morgunblaðið sl.
sunnudag: „Af þesisum sökum
verður að leggja áherzlu á
að áfram verði haldið við-
ræðum þeim, sem hafnar
voru af fyrrverandi ríkis-
stjóm og haldið hefur verið
áfram í sumar við ýmsa þá
aðila erlendis, sem áhuga
hafa sýnt á raforkukaupum
til iðnrekstrar hér á landi.“
Það er einnig í samræmi
við stefnu Viðreisnarstjómar-
innar í virkjunar- og stóriðju
málum, að núverandi ráð-
herrar hafa látið í það skína,
að þeir geti.fallizt á orkusölu
til erlendra aðila með þátt-
töku íslendinga í nýjum at-
vinnurekstri innanlands. Þeg
ar samningamir voru gerðir
við álverið þótti ekki rétt, að
íslendingar tækju sjálfir á
sig áhættu í þeim efnum, þar
sem það var fyrsta skrefið í
uppbyggingu stóriðju en nú
horfir öðru vísi við. Þær
ákvarðanir, sem teknar hafa
verið síðustu daga í virkjun-
armálunum eru hinar mikil-
vægustu. Þýðingarmest er,
að áfram verður haldið á
braut stórvirkjana og núver-
andi stjórnarflokkar þar með
fallizt á stefnu Viðreisnar-
stjómarinnar í þeim efnum.
Ákvörðunin um Sigölduvirkj-
„Fiskstautar
o g grunsemdir46
BREZKA blaðiff The Guardi-
an birti fyrir skömmu grein
um fiksveiffitakmörkin, eftir
Campbell Page, undir fyrir-
sögninni: „Fishing Fingers
and Suspicion“, sem þýða
mætti „Fiskstautar og grun-
semdir“. Greinin fer hér á eft-
ir í heild I lauslegri þýðingu:
ÞEGAR tvær þjóðir fara að tala
urn, að lífshagsmunir þeirra séu
í veði, er þeim venjulega alvara
í huga. Bæði fslendingar og
Bretar hafa látið slík orð falla í
umræðunum um fyrirætlun fs-
lendimga að færa út fiiskveiðitak-
mönkin úr tólf mílum í fim.mtíu,
ekki síðar en í september 1972,
svo að þau nái yfir hin auðugu
fiskimið á landgrunninu.
Nú er ekki svo, að íslendingar
séu vondir menn, sem vilja lama
úthafsfisikveiðiflota Bretlands eða
svipta fiskstautum af diskurn
brezlkra skólabarna.
Þeir eru örgeðja þjóðernissinn-
ar eins og óhjákvæmilegt er í
landi tvö hundruð þúsund manna
og takm.arkaðra náttúruauðlinda.
Utanríkisráðherra þeirra, Einar
Ágústsson, sem nú útskýrir fyrir-
ætlanir þeirra fyrix ríkisstjórnum
Bretlands og Þýzkalands, er ró-
legur og skýr maður, sem ber
mjög fyrir brjósti „lífsbaráttu“
lítillar þjóðar.
Hann var bankastjóri Sam-
vinnubanka íslands, áður en
hann tók sæti í hinni nýju vinstri
sinnuðu samisteypustjórn í sum-
ar, en það er auðveldara að
muna, að hann fæddist rétt hjá
einum af hinum frægu sögustöð-
um Njálssögu og rekur nú bú-
skap í nágrenni Þingvalla, sem
er annar kunnur staður frá tím-
um fornsagna. Einar Ágústsson
er með öðrum orðum maður, sem
á sér djúpar rætur og ekki er
auðvelt að hræða.
Þetta mál íslands á sér langa
sögu. Á 17. öld, segja þeir, voru
fiskveiðitakmörkin 32 sjómílur, á
18. öld voru þau 24 sjómílur og
16 sjómílur á 19. öld. Árið 1901
gerðu Danir, sem þá stjórnuðu
utanríkismálum íslands, sam-
komulag við Bretland, þar sem
tiltekin voru þriggja sjómílna
fiskveiðitakmörk. Við það stóð til
ársins 1951, þegar íslenzka ríkis-
stjórnin sleit því og hóf „þorska-
stríðið“, sem lauk árið 1961 með
samkomulagi við Bretland, þar
sem 12 rnílna takmörk voru til-
tekin.
Fiskur nemur 80% af útflutn-
ingi fslands og 20% af þjóðar-
framleiðslunni. íslenzika ríkis-
stjórnin lýsir því svo, að án fiski-
miðanna við landið, hefði ísland
verið óbyggilegt.
ísland hvílir á palli eða land-
grunni og fylgja útlínur þess út-
línum hafsins. Á þessum grunn-
sævissvæðum eru ákjósanlegustu
skilyrði fsrrir fiskiklak og eldi og
byggist lífsviðurværi þjóðarinnar
á varðveizlu þeirra og nýtingu.
íslendingum er í mun að friða
fiskstofnana vegna þess að stærð
og afköst erlendra fiskiskipa,
sem búin eru rafeindatækj um til
að finna fisktorfur, fara sífellt
vaxandi. Rússar hafa til dæmis
fjárfest geysilega í úthafsflota
sínum og stunda veiðar á land-
grunninu, eins og Austur-Þjóð-
verjar og Japanir.
Brezku úthafstogararnir fá
milli 40% og 60% af afla sínum
á landgrunninu. Austen Lang,
leiðtogi brezka togarasambands-
ims, segir:
„Það þarf ekki annað en líta
á skýrslur til þess að skilja
hversu mikilvægt svæðið er fyr-
ir okkur. Ef takmörkin væru
færð út í 50 mílur væri lífsaf-
komu þúsunda manna í Bretlandi
— og ekki aðeins í útgerðarbæj-
unum — stefnt í hættu.
Togaraeigendur standa við
hlið brezku stjámarinnar þegar
hún staðhæfir, að núgildaindi
samkomulagi sé ekíki hægt að
rifta einhliða og sérhverri deilu
megi vísa til Alþj óðadómstólsins.
Einnig megi treysta ráðstefnu
Sameinuðu þjóðanna um nýtingu
hafsbotnsins, sem halda á árið
1973, til þess að fjalla um hvers
kyns mál er varða alþjóðlega
löggjöf um hafið.
Það næsta, sem Uklegt er, að
íslendingar komizt málamiðlun,
eins og stendur, er að fá sam-
þykkt fyrir því, að erlend fiski-
skip fari út fyrir nýju mörkin í
áföngum. En brezkir fiskimewn
segja, að þeir eigi ekki önnur
viðunandi fiskimið um að velja.
Hvers vegna ekki koma á alþjóð
legri ráðstefnu um friðun á
landgrunnssvæðinu og ákveðna
aflakvóta?
Til þessa hefur brezka stjóm-
in brugðizt ákveðið — og Sovét-
stjórnin opinsikátt — við fyrir-
ætlunum íslenzku ríkisstjórnar-
innar.
Eftir heimsókn Einars Ágústs-
sonar verður íslenzka ríkisstjórn-
in að ihuga styrkleika þess
þrýstings, sem kemur frá öðrum
þjóðum, meðal annars viðbrögð
Efnahagsbandalagsins og ákveða
hvort markviss stefnumið og sex
strandgæzluskip duga til að setja
ný mörk og halda þeim.
Stjórnin í Prag nýtur aðeins
stuðnings 10% þjóðarinnar
—
— segir Josef Smrkovsky í viðtali
við ítalskt kommúnistablað
I BANDARÍSKA stórblaðinu
The New York Times var al-
veg nýverið sagt frá viðtali
við Josef Smrkovsky, fyrr-
verandi forseta tékkneska
þjóðþingsins. Viðtalið við
Smrkovsiky hafði birzt í
kommúnistísku málgagni, Gi-
omi-vie Nuuve, sem er gefið
út í Milanó.
1 viðtalinu segir Smrkovs'ky
að núverandi valdhafar í
Tékkóslóvakíu njóti aðeins
stuðnings um 10% þjóðarinn-
ar. Smrkovsky, sem er sjúk-
ur og undir stöðugu eftirliti
lögreglu, segir að hann
líti á hersetu í Tékkóslóvak-
íu sem eitt grundvaillarvanda-
málið innan álþjóðakommún-
istahreyfinigarinnar. — Þjóð
mín mun aldrei viðurkenna
það sem staðreynd, að landið
er i reynd hernuimið, þjóð mín
mun aldrei beygja sig íyrir
þessari staðreynd, þó svo að
hún sé daglega neydd til að
lyfita hendinni og greiða at-
kvæði með því að sendar séu
samþykktir og þakkarkvök
þar sem l'átin er í Ijós
fögnuður með „hima bróður-
legu hjálp“ er haft eftir
Smrkovsky.
Josef Smrkovsky segir að
hver sá sem vogi sér að reyna
að hafa einhver samskipti við
sig, setji sig í mikla hættu og
hann segir að fyrrverandi ráð-
gjafar sínir ýmsir séu annað
hvort umdir eftirliti eða í
fangetsi. Smrkovs'ky segir að
fyrrverandi saimstarfsmenn
hans, sem áttu hvað drýgstan
þátt í að reyna að koma á
umbótum í þiðunni í tékkn-
esku stjómmálaitifi árið 1968,
séu flestir í alvarlegum vanda
staddir. Margir þeirra séu há-
menntaðir menn, sem megi
nú þakka fjrrir að vinna sem
óbreyttir verkamenm, flestir í
byggimigarvimniu. Og mega
reyndar þafeka fyriir að hafa
femgið vinnu. Fyrrverandi
prófesisorar starfa sem kynd-
Josef Smrkovsky
arar eða lagermienn, fyrrver-
andi sendiherrair eru dyra-
verðir, lækniar eru burðairkarl-
ar og fyrrverandi blaðamenn
vinna við leigubilaak.stur.
Margir þessara manna búa
Framh. á bls. 39
un felur það einnig í sér, að
stefnt er að virkjun Hraun-
eyjafossa í beinu framhaldi
en forsenda þess er að sjálf-
sögðu að unnt verði að finna
stóra orkukaupendur. Einn-
ig í þeim efnum hefur því
núveramdi rBdsstjórn horfið
frá fyrri skoðunum og fallizt
á sitefnu Viðreisnarstjómar-
innar. Þessi sitefnubreyting
núverandi ráðherra frá fyrri
afstöðu þeirra er ánægjuleg
— að því tilskildu að sjálf-
sogðu að framkvæmdir verði
í fullu samræmi við þær
ákvarðanir sem teknar hafa
verið síðustu daga.