Morgunblaðið - 15.08.1972, Page 12

l>l\,itAJ UU#i\UrUlt li). AUUÖl ±»<Z
Jakob J. Smári
F. 9. okt. 1889-D. 10. ágúst 1972
Haustið 1922 hóf ég stunda-
kennslu við Menntaskólann.
Flestir föstu kennaramir höfðu
verið kennarar mínir, og var ég
þvi feiminn við þá. En einn fast-
ur kennari hafði bœtzt i hópinn
frá því að ég varð stúdent 1919,
en það var Jakob Smári. Hann
var mér þá persónulega ókunn-
ugur þó að ég kannaðist við
hann sem ritstjóra og skáld. —
Ailir kennaramir þéruðust að
sjálfsögðu neona örfáir, sem
höfðu verið samtimis í skóla eða
voru nákunnugir af öðrum
ástæðum. Ég þéraði vitanlega
alla hina eldri kennara. Kennara-
stofan var lítil, eða svo sem tæp-
tega hálf kennslustofa, og ekki
voru sæti handa nærri öl'lum
kennurum i frLmínútum. Það
atvikaðist þvi þannig, að við
Jakob Smári stóðum oft. hlið við
hlið upp við einn bókaskápinn í
frtmínútum, og ræddi hann við
mig. Ég var ekki eins feiminn
við hann og hina kennarana, af
því að hann haifði aldrei kennt
mér. Við urðum þvi fljótt mál-
kunnugir, og féil mér mjög vel
við þennan hægláta, ljúfa og
prúða og gagnmenntaða mann.
Þegar hriiigt var inn í tíma
urðum við oft samferða út gang-
inn.
Hálfu öðru ári síðar, á öðru
kennsluári minu, í febrúar 1924,
bar svo til, er við Jakob gengum
saman norður suðurganginn, að
hann spurði mig, hve gamal'l ég
væri. Ég sagði honum það, að ég
væri tæplega 24 ára. „Svo að þér
eruð þá 10 árum yngri en ég,“
sagði Jakob. „Mér iikar vel við
yður, má ég ekki bjóða yður
dús?“ „Jú takk,“ sagði ég og var
satt að segja dálítið upp með
mér af þessari vinsemd, og
þeirri virðingu að vera dús við
svo fullorðinn mann að mínum
dómi, ritstjóra, skáld og fræði-
marrn.
Þetta litia atvik er mér minnis-
stætt og lýsir það Jakobi vel,
ljúfmennsku hans, hógværð, vel-
vild og hvatningu við óframíær-
inn ungling. Varð þetta til þess,
að aiía tíð fór vel á með okkur
Jakobi Smára meðan hann var
kennairi við skólamn.
Þessir eðliskostir Jakobs
Smára, Ijúfmennska og velviidin
koma hvarvetna fram. Ef eitt-
hvað bjátaði á með nem/enduma,
vildi hann allt bæta með mildi
og mannþekkingu. Hann vildi
ekki brjóta hinn brákaða reyr.
Enda báru allir nememdur hans
tii hans hlýjan hug.
Hið sama kom fram í fjölda
ritdóma, sem hann skrifaði um
skáldskapartilburði ungs fólks.
Hann var mildur í dómum um
það, sem honum þótti Mtilvægt,
en hvetjandi til betri aíreka ef
eitthvað sýndi einhverja hæfi-
leika. — Og nú fyrir síðustu jól,
þá 82 ára, skrifaði hamn með
mikiili velvild um skáld.skapar-
tilraunir ungrar stúlku og hvatti
hana til að gera betur.
Það eru nú 36 ár síðan Jakob
Smári varð að hætta kennslu við
Menntaskólann vegna heilsu-
brests. Við erum því ekki mörg
eftir, sem vorum samkennarar
hans þar. Og nú er hann horfinn.
En i hugurn okkar allra lifir
minningin um sannmennitaðan
hugsjónamann og listasikáld, en
þó fyrst og fremst velviljað og
kærleiksríkt göfugmeinini. Við
þökkum honum samfylgdina og
óskum honum góðrar ferðar til
fyrirheitna lamdsins.
Einar Magnússon.
------ 0 0 ------
Jakob Jóhannesson Smári,
skáíld og fyrrum menntaskóla-
kemmari, var fæddur að Sauða-
felli í Miðdölum, Dalasýslu þann
9. október 1889. Foreldrar hans
voru Jóhanmes L. L. Jóhannsson,
prestur að Kvennabreikku x sömu
sveit og kona hans Steimmn
Jakobsdóttir, Guðmundssonar
prests á Sauðafeilli, en aif honum
fór mikið orð sem kenmimanni
og þótti hann auk þess lœknir
góður.
Jakob lauik stúdeinft&prófi áx'ið
1908 og sigldi að þeim áfanga
náðum til Kaupmannahafnar.
Lauk hann magisterprófi i
norrænum fræðum sex árum síð-
ar, kom heim og gerðist kennari
i íslenzku og við Menntaskólann
í Reykjavík frá áriniu 1920.
Kenndi hann við skölann fram
til ársins 1937, við ágætan orðs-
tir, en varð þá að láta af starfi
sakir heilsubrests.
Jafmhliða kennslu fékkst Jakob
nokkuð við biaðamennisfcu og var
ritstjóri Landsins á árunum
1916—18 og í tvö ár 1918—20
starfaði hann í islemzku orða-
bókamefndinni. Harnn ritaði og
fjölda greina í blöð og tímarit og
l«m úrval greina hans út í bók-
arformi fyrir allmörgum árum
og bar titilinn „Ofar dagsins
önn“. Þá er vert að geta
þess að hann samdi eimmig
kennslubækur í íslenzku, setn-
ingafræði og málfræði, gaf út
ístenzk-danska orðabók og eftir
hann liggja og fjölmargar þýð-
ingar.
Það er þó fyrst og fremst fyrir
skáldskap sinn, sem nafn Jakobs
Jóhannessonar Smára mun
geymast. Fyrsta ljóðabók hans
„Kaldavermsl“ kom út árið 1920
og vafcti þegar athygli á höfund-
inum, sem þá var rétt liðl’ega
þrítugur. Naessta Ijóðabók hans
kom ekki fyrr en sextán árum
síðar, „Handan storms og
strauma", 1939 kom „Undir sól
að sjá“ og árið 1957 „Við djúpar
lindir". 1 kvæðum sínum birtist
hann lesendum sinum sem hinn
dulúðgi og íhuguli spekingur,
mannvinur og náttúruskoðari.
Og enda þótt mörg ljóða hans
láti ekki mikið yfir sér, hvilir
yfir ljóðagerð hans jafnan heið-
ríkja og inmli'fun.
1 ágætri grein, sem séra Jón
Auðuns dómprófastur ritar um
sfcáldið 65 ára, segir hann m. a.
um ljóðabók hans „Handan
storms og strauma". „Sem skáld
lifir hann oftast kyrrlátu djúpu
lfi.fi. Um innri hliðar lifsins er
honum tamast að yrfcja, duldar
kenndir, dulin örlög verða oft
viðfangsefni hans. Á skólaárum
hans hér og háskólaárunium í
Kaupmannahöín var efnishyggja
mikil mieðal menntamanna. Hún
gat aldrei átt hug hans aiilan.
Hún svaraði hvorki spurninigum
hans um rúnir tilverunnar né
svalaði þeirri þrá til hins dul-
ræða, mýstiska, sem honum var
í brjóst borin. ..." Um kennslu
Jakobs Jóh. Smára rifjar séra
Jón Auðuns m. a. þetta upp:
„ístenzkutkennsla hans var
sfcemmtiieg og ljós. Hann krydd-
aði kennsliuna kímnigáfu sinni
og lagði álierzlu á að kynna
nemendunum ísienzka bók-
menntasögu sarhhliða íslenzfcu
máli. Það lét homim vel, svo
margfróðum manni í norrænum
skáldsikap og íslenzkum bók-
menntum að fomu og nýju. Frá
kennslustundum hans í hirnum
gamla og göfuga skóla eiiga
nemendur hans margar góðar
minningar og mér heifir alltaf
síðan þótt það æskilegast, að ís-
lenzkukennari væri hvorttveggja
málfræðinigur og skáld í senn.“
Jakob Jóhanmesson Smári
gekk að eiga Helgu Þorkelsdótt-
ur, bónda í Álfsnesi, Kjalamesi,
árið 1910 og lifir hún eiginmann
sinn. Þeim varð tveggja bama
auðið, sem bæði eru á liífi.
Morgunblaðið vottar aðstand-
endum samúð og minnimgu hins
ágæta skálds virðinigu.
Islenzki þjóðsöngurinn:
„Ætti medalíu skilið“
— var niðurstaða dansks
útvarpsþáttar um þjóð-
söngva hinna ýmsu landa
ÞÓ að stundum lieyrist raddir
hér heima um að íslenzki
þjóðsöngurinn sé of langur og
jafnvel leiðinlegur, virðist
hann njóta mikiis álits í út-
löndiinnm. Þannig barst Mld.
bréf frá Kaupmannahöfn á
dögijniim frá Einari Pálssyni,
þar sem lýst er iimræðum um
þjóðsöng okkar í danska út-
varpinu, og fer það hér á eftir:
í kvöld, laugardaginn 5.
ágúst 1972, vom tvær dag-
skrár sjónvarps og út-
varps tengdar Ólympíuleikun-
um með nokkrum hætti hér í
Danmörku. Önnur þeirra
nefndist Sports-duel og var
samkeppni nokkurra manna
i sjónvarpinu um það hver
mest kynni i sögu iþróttanna.
Hin var í danska útvarpinu.
Nefndist hún „Apropos er
fra min pladehylde" og hófst
klukkan 19.50 undir stjórn
Jens Louis Petersen. Fjallaði
hún um þjóðsöngva hinna
ýmsu landa, er ieiknir yrðu
við Óiympiuleikana. Voru
margir þjóðsöngvar leiknir og
saga þeirra sögð. Þegar að Is-
landi kom fengu Istendingar
hærri einkunn en þeir eru
vanir á Ólympíuleikum. —
Komst Jens Louis Petersen að
þeirri niðurstöðu, að ef veita
ætti „medalíu" fyrir þjóðsöng
— þá fengi íslenzki þ.jóðsöng-
urinn eftir Sveinbjöm Svein-
björnsson þá „medalíu". —•
Fengu aðrir þjóðsöngvar ekki
slíka einkunn. Var þjóðsöngur
Islendinga — Ó, Guð vors
lands — síðan leiikinn á plötu
er Pétur Jónsson söng á sín-
um tíma. Höfðu þá verið
leiknir margir fegurstu þjóð-
söngvar heims, þar á meðal
Marseillasinn og hinir glæstu
söngvar Þjóðverja og Austur-
ríkismanna eftir Haydn og
Mozart. Þótt þarna væri um
persónulegt álit eins mamns
að ræða var það alláhrifa-
mikið fyrir ýmsa hér að heyra
þessa eimkunnargjöf danska
útvarpsins til islendinga.
Til að fá frekari vitneskju
um þjóðsönginn sneri Mbl.
sér til Jóns Þórarinssonar,
dagskrárstjóra, en hann hefur
sem kunniUigt er skrifað ævi-
sögu Sveinbjöms Sveinbjöms-
sonar og gert þar þjóðsöngn-
um rækileg skil. Jón kvað
þjóðsönginn hafa verið sam-
inn vorið 1874, en Sveinbjörn
bjó þá í Londonstreet 15 í
Edinborg. Tildrögin voru
þau, að Matthías skáld Jock-
umsson heimsótti Sveinbjörn
og dvaldist hjá honum í um
mánaðartíma. Þar samdi hann
fyrsta erindið í sálminum en
hin tvö komu ekki fyrr en
síðar. Matthias segir frá því,
að eftir að hann kom heim
hafi hann aftur og aftur sent
Sveinbirni áeggjam um að
spreyta sig á sálmimim hvað
Sveinbjörn gerði svo vorið
1874. Sálmurinn var fyrst
fluttur hér heima hinn 2.
ágúst á þjóðhátíðinni 1874 í
hámessu í Dóm'kirkjunni, þar
sem koniurxgurinn var við-
staddur meðal annarra.
Jón sagði ennfremur, að
ekki væri hægt að tímasetja
upp á ár hvenær „Ó, Guð vors
lands" varð þjóðsöngur ís-
lendinga. Hann vitn^ði i um-
mæli Áma Thorsteinssomar
þar sem hann segir að árið
1880 og þar uim bil hafi lúðra-
sveitir jafnan leikið Eldgamla
Isafold við hátíðleg og þjóð-
leg tækifæri. Svo virðist sem
smám saman hafi það þróazt
í þá átt að „Ó, Guð vors
Sveiubjiirn Sveinbjörnsson
lands" tók við af Eldgömlu
Isafold án þess að lög eða
reglugerðir stjómvalda kæmu
þar til. Sveinbjöm seldi árið
1910 dönskum tónlistarútgetf-
anda öll réttindi á tónverkum
síimnm, þar á meðal þjóðsöng-
inn, en íslenzk stjórnvöid
keyptu hann síðan fyrir 2000
danskar krónur fáeinum árum
eftir lýðveldistökuna.