Morgunblaðið - 30.05.1973, Blaðsíða 21

MOIIGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGÚR 30. MAl 1973
21
Síðan heldur Padilla Nervo
áfram:
„Stórveldd getur beitt ofbeldi
og þrýstingi gegn litilli þjóð með
mörgum hætti . . . Hinm komung-
iegi floti þurfti ekki að
beita vopnuðu ofbeldi. Viðurvist
hamis á sjávarsvæðimu immam fisk
veiðimarka strandrikisims gat
verið nægilegur þrýstimgur.
. . . Um getur verið að tefla sið-
feirðilegam og stjórnkæmskuleg-
am þrýsting og þrúgum, sem sömm
ur verða eiigi á leiddar með svo-
mefndum skjallegum sömmumar-
gögmum, em eru óvéfengjanlega
raunverulegar og hafa sam-
kvæmt vitnisburði sögumnar orð
ið tilefni til milliríkjasammimga
og sáttmála, sem fuUyrt er, að
hafi veirið gerðir af frjálsum
villja og um hefur verið beitt
meginreglummi: Samninga ber að
halda (pacta sunt servamda)."
Þrátt fyrlr þá staðreynd, að
Milliríkjadómstólnum í Haag var
kunmugt samkvæmt i'firlýsimgum
Breta sjálfra, að hersklp þeirra
voru hér við lamd, settu 13 dóm-
endur af 14 kikinn fyrir blinda
augað. í endanlegiun dómi hinn
2. febrúar s.l. kveða þeir svo á,
að landhelgissamningamir frá
1961 hafi ekld verið nauðungar-
samningar. 1 dómi þeirra segir
m.a.:
„Saga sa m nings v i ð ræðnanma,
sem leiddu til erimdaskiptanma
1961, sýmiir, að aðilar þeir, sem
hagsmuma höfðu að gæta, sömdu
þessi samningsskjöl og tóku
þessa ákvörðun á grundvelli al-
gers jafnréttis og frjálsræðis.
Emgin atriði og tilvik hafa kom-
ið til vitumdar dómstólsins neims
staðar frá, sem hafa nokkurn
vafa í för með sér um þetta
efmi,“ (Leturbreytimg mín).
VII. „At hyggjandi sinni skylit
maðr hræsinn vesa“.
Þótt bankastjórimn nefni skrif
sim greimargerð, er alls ekki
ijóst, fyrir hverju hanm er að
gera greim. Morgumblaðið segir
hamm vera að gera greim fyrir
þvi, hvers vegrna eigl að flytja
laindhelgismálið i Haag.
Stór hluti greinangerðarinmar
fjallar þó um nauðung Breta,
sem Haag-dómsitóiaimm eir þeg-
ar búimm að dæma endamlega
um. Höfundur telur sig þrátt fyr
ir dómimn geta sýmt og samnað,
að Islendimgar hafi verið neydd
ir árið 1961 til að beygja sig und
iir dómsvald Haagdómstólsims og
séu lamdheligissammimgar 1961
þvi ógildir. Ef svo er, þurfum
við ekki að ræða meira um að
fara til Haag. Fimmbogi er þó
ekki á því. Hanm ræðst gegn
þeim, sem vilja stamda fast gegm
nauðungimmi, fara hvergi, neita
öQllum utamstefhum og mæta
affls ekki í Haag. Að láta ekki
umdan nauðungimni kaliar hann
„að hlaupa af hólmi og afsala
sér rétti . . .“
Þanmig mætti lengi rekja inm-
byrðis mótsagnir í greimargerð-
immi. Húm einkenmist af
skorti á umburðairlymdi gagn-
vart skoðunum anmarra og þvi,
sem kalla mætti lærdómshroka,
þótt hanm komi þar úr alveg
óvsentri átt. Höfumdur leggur
dóm á eigin skrif með millifyrir-
sögnum eins og „Fjarstæður
hraktar".
Hamn segir m.a.:
„Pamtaðar „Egilsstaðasam-
þykktir" um, að svo sé, breyta
engu um það. t>ær verða aðeims
sönnunargagn fyrir síðari ttma
um fáfræði og fífiahátt höfumda
þeirra“ (Leturbreyting mím).
Þetta er dæmi um orðaforða
Finmboga Rúts. Hér verður leit-
ast við að kanma nárnar, hversu
hátt bankastjórimm er hafinm yf
lr „fáfræði og fiflahátt“, er hamn
talar um.
VIII. 41. gr. - lirskurðir Ilaag-
dómstólsins.
Þegar Bretar og Persar deildu
út af Ensk-íranska olíufélaginu
fyriir meiira en 20 árum, kvað
Haagdómstóllimn upp úrskurð
samkvæmt áðumefndri 41. gr.
samþykkta hans, sem Pers-
air fóru ekki eftir. Fiinmbogi Rút-
tffl" kallar 41. gr. - únsikurð þenn-
an „vitlausan og rakalausan", af
því að honum er ekki
Ijóst, hvers eðlis hann var. 41.
gr. - úrskurðir gegma að al-
þjóðalögum svipuðu hlutverki og
lögbammisúrskurðir að landslögum
og t.d. úrskurðir lögreglumanna
um, að ekkert skuli hreyft
á slysstað. Lögbann hefur að
markmiði að koma I veg fyrir,
að deiluaðili spilli hugsanlegum
rétti hins aðilams rrneð athöfmum
simum, á meðan ekki hefur verið
skorið úr því með dómi, hvor á
réttinn. Úrskurður lögreglu-
manns á slysstað á að koma í
veg fyrir að sakargögnum sé
spillt. 41. gr. • úrskurðir eiga
að koma í veg fyrir, að deilu-
aðiiar spilli hugsanlegiun rétti
hvors annars í ódæmdri þrætu.
41. gr. - úrskurður Haagdóm-
stól'sins hiinn 17. ágúst s.l. kvað
á um, að fiskveiðar við Island
skyldu fara fram með svipuðum
hætti og þær höfðu gert undan-
farin ár, áður en íslendingar '
færðu út landhelgina í 50 sjó-
mílur. Orskurður þessi kom ilia
við íslendinga. Úrskurður lög-
reglumanns um, að ekkert skuli
hreyft á slysstað, fyrr en ramn-
sókn hafi farið þar fram, er ekki
dæmdur „viflaus og rakalaus“,
þótt bílstjóri sé sýknaður af
ákæru um að eiga sök á siysi.
Alveg eins er úrskurður Haag-
dórmstólsins ekki lýstur „vitlaus
og rakalaus" þegar hann fellur
niður með síðari dómi. Þetta er
skiljanlegt, þegar haft er I huga,
að því lengur sem Islendimgum
tekst að verja 50 sjómílma land-
helgi, þeim mum meiri likur eru
til, að Bretar tapd málimu. Vona
ég, að Finnbogi Rútur geti nú
verið mér sammála.
Það er þvi mildð ranghermi,
þegar I Morgunblaðinu er hald-
ið fram, að landhelgissamning-
ar frá 1961 hafi tryggt íslendimg
um rétt til 50 sjómílna, á meðan
málaferli standi í Haag, og að
Bretum og Vestur-Þjóðverjum sé
skylt samkvæmt þeim að virða
slíka útfæirslu. Ekki er einn staf
krókur um slikan rétt íslendinga
í landhelgissaniningiinnm frá
1961 né verður hann ráðinn af
forsögu þeirra. Samningarnir
vísa deilum til Haagdómstólsins
og þar með beygja málsaðilar sig
m.a. undir 41. gr. sam-
þykkta hans.
Finnbogi Rútur telur aðiidina
eirna að samtökum Sameinuðu
þjóðanna felia riki undL 41. gr.
- vald Haagdómstólsims. Kenn-
ing hans er augljóslega á sandi
reist, því að væri hún rétt, hefði
Haagdómstóllimn ekki getað lagt
neinar veiðitakmarkanir á afla-
magn Vestur-Þj óð verja hér við
land, af því þeir eru ekki í sam-
tökum Sameinuðu þjóðamna.
Slíkar takmarkaniir lagði dóm-
stólliimn þó hinn 17. ágúst 1972,
enda þótt hann hefði ekki dæmt
sér dómsvald í þrætu Vestur-
Þjóðverja og Isiendinga. Að
mínu áliti er rétt að telja 41. gr.
- vald Haíigd óm srt óls in.s í upp-
hafi grundvallast á likuni fyrir
dómsvaidi hans.
Dómsvald í l'andhelgismálinu
dæmdi Haagdómstóllimn sér 2.
febrúar s.l. Þar með hefur hann
rennt nýjum stoðum undir 41.
g?r. - vald sitt. Enn frekari stoð-
um renna Islendingar siðferði-
lega undir 41. gr. - vald Haaig-
dómstólsins að alþjóðalögum, ef
þeir hefja nú málflutning um
efni málsins. Þar með við-
urkenna þeir gildi landhelgis-
samninga gagnvart Bretum og
VesturÞjóðverjum og um leið
dómsvald Haagdómstólsins.
IX. Málflutningnr um dómsvald
Haagdúmstóls og málflutningur
um máisefni.
í nefndu máli Breta og Persa
mættu Persar í Haag og fluttu
málið um, hvort Haagdómstóll-
inn hefði dómsvald. Haagdóm-
stóllinn dæmdi sig sáðan ódóm-
bænan í málinu. Féll þar með
málarekstur þessi niður og um
leið 41. gr. úrskurðar hans, sem
Persar höfðu virt að vettugi.
Um þetta segir Finnbogi Rútur:
„Þannig er sýnt með fordæmi,
að málflutningur þýðir enga
viðurkenningu á fyrri úmkurð-
um dómstólsins i máli, en fyrir
þvi eru mörg önnur rök.“
Hér opinberar bankastjórinn,
að hann hefur ekki kynnt sér
málstað þeirra, sem hann deilir
á. Hann gerir ekki greinarmun
á máMlutningi um formhlið
málsins, þ.e. hvoirt Haagdóm-
stóiilinn hafi dómsvald í máli, og
máMiutninigi um málefnið sjálft.
Hann ætti að kynna sér það,
sem sagt var á Oratorsfundi 31.
janúar sl., þ.e. þremur dögum
áður en Haagdömstóllinn dæmdi
sig dómbæran.
Sagt er írá fundi þessum i
dagblaðinu Tímanum 6. febrúar
s.l. Þar er m.a. eftir mér haft.
„Sigurður sagðist strax vilja
snúa sér að merg þessa máls.
Við Islendingar gætum sent mál
flytjanda til Haag til þess að
krefjaist frávísunar. En ef svo
illa tækist tdl, að Alþjóðadóm-
stóllinn úrskurðaði sér lögsögu í
málinu þrátt fyrir það, þá stæð-
um við frammi fyrir þvi, hvort
við ættum að hætta að flytja
málið, þar sem við teldum það
Sigurður Gizurai-son
ekki heyra undir lögsögu dóm-
stólsins þrátt fyrir úrskurðinn,
eða þá hins vegar, að halda
áfram að flytja málið um sjálft
sakarefnið, hvort Islendingar
hafi rétt til að faara landhelg-
ina út í 50 sjómílur. Ef Islend-
inigar væru á annað borð famir
að flytja mál sitt í Haag, væri
erfitt að snúa við blaðinu og
h'laupa heim, þótt í móti blési.
Stjómarandstaðan íslenzka
hefði og krafizt þess, að máQið
yrði flutt ailt til lokadóms um
sjálft aðalefni máisins. Og ef
svo færi, að Alþjóðadómstóllinn
dæmdi á móti okkur íslending-
um, þá værum við illa komnir,
þvi að þá værum við þegaæ með
málflutningnum búnir að binda
okkur siðferðiQega tiQ að hlita
dómnum, þótt hann va«t á þá
leið, að Islendingar ættu að
mirmka landhelgi sína úr
50 sjómilum niður í 12 “
Þegar um málið var fjallað í
sjónvarpi 23. marz s.l., var meira
en einn og hálfur mánuður lið-
inn frá dómi Haaigdómstólsins
um formhliðina. Þá var þvi ekki
lengur um að ræða amnað en
málfiutninig um máOisefnið sjálft.
Dæmi Finnboga Rúts, sem hamm
vitnar í frá máli Breta og Persa,
var þá alls ek’ki sambærilegt,
því að þar var málið aðeins flutt
um formhliðina.
Að mínu áliti dregur banka-
stjórinn enn fremur ranga álylct
un af máli Persa og Breta, þeg-
ar harrn kallar aðferð Persa for-
dæmi um, hvað sé alþjóðalög.
Hún var hins vegar eitt dæmi
atf mörgum um, að riki virða
iðulega að vettugi ákvarðanir al
þjóðastofnana, þótt þessum
stofnunum hafi að alþjóðalögum
verið fengið vald tiQ að taka
nefndar ákvarðanir.
X. Merkasta
„EgilsstaðasainþykUtin"
Virtasta frreðirit um vald og
starfsháttu Haagdómstólsms er
„The Law and Praetice of the
Intematiomal Court“ eftir Shab
tai Rosenne. Vitnar dómstóll-
inin iðulega til þessa rits.
Þar segir frá umræðum Ör-
yggisráðisins um mál Ensk-ir-
anska oliufélagsins, eftir að Bret
ar höfðu kært til þess van-
rækslu Persa að hlíta 41. gr.
- úrskurði Haaig-dómstóllisins.
Eftir umræðu frestaði öryiggis-
ráðið málinu, þar til Haagdótn-
stóllinn hefði dæmt um, hvort
hann hefði dómsvald í málimu. 1
júffi 1952 dæmdi hann sig ódóm-
bærain, og féll þá niður 41. gr.
- úrskurður hans, sem s'kyldl
aðeins gilda, unz endaniegur
dómur géngi í málinu.
Sem pólitísk stofnun gat Ör-
yggisráðið látið málið til sín
taka, þar sem m.a. það skapaði
mikla spennu í alþjóðamálum.
Hugsanlega hefði það gert það,
ef Haagdómstóllinm hefði dæmt
sig dómbæran.
1 netfndu riti hyggur höfund-
uirinn, Shabtai Rosenne, að með
ferð Öryiggisráðsins á máli Ensk
íranska olíufélagsims leiði í ljós,
að þar vegi stjórnmálaleg henti
semi (political expediency)
þyngra en lagasjónarmið.
Hann kemst síðar svo að orði
á bls. 428 i þýðingu minmi:
„Ef sú er raunin, þá veltur
áhrifamáttur 41. gr. - úrskurða
(interim measures) áþví, íhverj-
um mæli aðilar eru raunveru-
lega samþykkir þvi, að dómstóli
inn dæmi málið. Þegar litið er
til hins sérstaka valds, sem felst
i dómbæmi þessari, þá má leiða
rök að því, að hana ætti að
tengja nánari böndum við aðal
dómsvaldið til að fjalOa um mál-
ið á grundvelli sjálfs málsefnis-
ins en nú er.“ (Leturbreytinig
min.)
Þama heldur Shabtai Ros-
enni einmitt því fram, sem
bankastjórinn kaliar „raka-
lausa og sannainiega ranga stað
hæfinigu". Vseri fróðlegt að fá
álit hans á hinni merku „Egils-
staðasamþykkt", sem er „The
Law and Practice of the Inter-
national Court“.
XI. Bindandi gildi dóma
Haagdómstólsins
Úr slkuldbindandi gildi 41. gr.
úrskurða Haagdómstólsins
dregur vægt orðalag i himum
ensk;i texta 41. gr. samþykkta
hans, sem ekki kemur nákvæm-
lega fram í íslenzkri þýðingu
textans („indication of imterim
measures of protection"). Hitt
verður ekki sniðgengið, að 41.
gr. - úrsfcurðir eru allt að einu
úrskurðir Haagdómstólsins, og
honum er óvirðing sýnd, ef ekki
er farið eftir þeim. Eftir þvi
sem málsaðili sýnir dómstólnum
meiri virðingu, verður því að
ætla, að hann skuldbindi sig
þeim muin meira siðferðilega til
að fara eftir úrskurðum hans.
Með röksemdafærslu Finn-
boga Rúts mætfii alveg eins
segja, að dómar Haagdómstóls-
ins hafi ekkert skuldbindandi
gildi þrátt fyrir 57. gr. sam-
þyfckta dómstðteins.
Ef aðili neitar að fara etftir
dómi hans, getur hinn málsaðil-
inn kært það til Öryggteráðsims,
sbr. 2. tl. 94. gr. sáttmála Sam-
eimuðu þjóðanna. Öryggisráðið
er pólitisk stofnun og hefur
eigi lagaskyldu, eins og t.d. fó-
geti eða lögregla hér á landi, til
að framfylgja dómum Haagdóm
stólsins. Með miklum sanni má
því segja, að lögregluna vantar
í samfélag þjóðamma. Ríki þau,
sem neitunarvald hafa i Örygg-
isráðimu, geta komið í veg fyrir,
að ráðið geti noQckuð aðhafzt til
að framkvæma dóma eða úr-
skurði HaaigdómstóQisims. Þessi
staðreymd varpar ljósi á, hvers
eðlás þjóðarétturinn er.
XII. Hvers eðlis er
þjóðarétturinn ?
Þjóðaréitturinn er öðru írem-
ur siðaskipan. Hann mundi lam-
ast, etf hanm hefði efcki siðferði-
lega skuldbindimgu í för með
sér. Sumir réttarkeimspekimg-
ar neita þvá blátt áfram, að
þjóðarétturinn sé réttarsldpan,
atf þvi að honum verður alls
ekki ávallt fylgt fram með vopn
aðri nauðung, eins og landslög
um. Fæ ég ekki séð, að bamka-
stjórimn geri sér greim fyrir
þessum sannindum í greimargerð
sinni, þótt hamn hafi þau a.m.k.
á einum stað eftir erlendum
mamni.
Þanniig segir Fimnbogi Rútur
t.d. undir millifyTÍrsögninmi
„Enigar nýjar síkyldur“,:
„Skyldur og skuOdbindimgar Is-
lendiniga gagnvairt dómstólnum
eru allar skráðar í Sáttmáia
Sameinuðu þjóðanna og sam-
þyQcktum dómstóiisins . . .“ (Letur
breyting m'in).
Hann neitar alveg að viður-
kenna, að Islendingar eiga erfið
ara með að virða ákvarðariir al-
þjóðastofnana eins og Millirikja
dómstóQisinis að vettugi, ef við hög-
um ókkur í eimu og öllu, eirns og
við ætlum okkur að hafa hag af
þessum stofnuimm. Mundi harnn
sjálfur eiga jafnauðvelt með að
meita félaga sínum um greiða, ef
hann hefði áður beiðzt og feng-
ið greiða af félagarium? Ég efa
það, en hitt er þó ljóst, að
hvergi í íslenzkum lögum er að
fiinna ákvæði, er skyldi menn til
að gjalda greiða með greiða.
Skuldbindingin er siðferðileg:
„Æ sér gjöf til gjalda.“
Þegar greinargerðarhöfundur
segir óljósar fréttir af ónefndrt
ráðstiefnu brezkra þjóðréttar-
fræðinga í London, þá hetfur
hann eftir erlendum manni rök-
semd um siðferðilega eimkunm
þjóðaréttar. En það var ekki
hams eigim hugsun:
„Þesisir menm sögðu, að al-
þjóðadómstóllinn vært nú í
mesta vanda staddur, sem hann
hefði nokkurn tíma komizt í, og
stóð hann þó ekki of föstum fót
um í réttarvitund þjóðanna."
Ekkert stendur skráð í sátt-
mála Sameinuðu þjóðanna né í
samþykktum Haagdómstólsins
um mikiQvægi réttarvitundar
þjóðanma og hvemiig hún fær
mtemunandi þyngd eftir aðstæð
um, þótt bankastjórinn telji alQit
standa í þessum skjölum.
Almenn réttarvitund manna
geymir þá trú, að lög séu lög og
að lög skuli halda. Þegar hinn
erlemdi maður telur Millirtkja-
dómstólinn 1 Haag ekki standa
of föstum fótum í réttarvitund
þjóðanna, felst í því, að dómar
dómstólsins hafa ekki fullkomna
þyngd i huga hinna ýmsu þjóða
sem gildandi alþjóðalög. Það
veikir t.d. gildi dóms MiQilirtkja-
dómstólsins, sem yrði andstæð-
ur íslendingum, ef vænta má
breytiniga á þeim alþjóðalögum
innan fárra ára eða jafnvel mán
aða fyrir tilverknað nýrrar haf
réttarráðstefnu. Það veikir einn
ig gildi dóms Millirtkjadómstóls
ins, ef sá aðili sem tapar mál-
tou, hefur neitað þvi, að dóm-
stólQiinn hafi dómsvald i máltou,
og er svo samkvæmur sjálfum
sér, að hann ekki einu sinni ílyt
ur málið fyrir dómstótoum. Með
þessu er ég ekki að spá netau
um, hvemig dómur feliur. í rétt-
arvitund umheimsins hlýtur
slifcur dómur að vera vafasamt
sönnunargagn um alþjóðalög,
ekki sízt, þegar dómstólltan
stendur ekki etou stoni föstum
fótum í þerri réttarvitund, þótt
báðir aðilar flyttu máiið.
Ef svo illa fer, að Bretar
vinna málið, verður slíkur dóm-
ur miklu frekar tómt pappírs-
gagn i höndum þeirra, ef ís-
lendingar hafa ekki mætt.
Það er einmitt þessi sanntodi,
sem brezki dómarinn Sir Ger-
aid Fitzmauice hefur i huga 1
séráiiti stau hton 2. febrar s.l.,
þegar hanin segir:
„Það kynni að hafa verið
skiljaniegt, þótt erfitt sé að sam
rýma það þéirrt afstöðu til dóm
stólsins, sem aðili að samþyktot-
um hans ætti að hafa, að Island
skyldi lýsa sig svo sannfært um
ódómbærni dómstólstos til að
fara með mál það, sem hér er
um að tefla, að það vildi ekkl
flytja mál sitt að netau leyti, þá
er málið var tii meðferðar, ekkl
láta af stani hendi koma fyrir
dómstólton né senda fyrirsvars-
mann, ekki etau stoni til að
flytja málið um dómbærntoa. Etf
það hefði gert þetta i eitt skiptl
fyrir öll, lýst ástæðum og rök-
semdum og síðan gætt þagnar,
væri ekki annað við þvi að
segja en að kalla útivist þess
sorgleg mistök. Island hefur
htos vegar í raun sent dóm-
stótoum flokto bréfa og sim
sikeyta um málefnið , sem oft
Framiiald á bLs. 25.