Morgunblaðið - 29.11.1973, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 29. NÓVEMBER 1973
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiSsla
Aucilýsingar
hf. Árvakur, Reykjavik.
Haraldur Sveinsson.
IVIatthías Johannessen,
Eyjólfur Konráð Jónsson,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, simi 10-100.
Aðalstræti 6, simi 22-4-80.
Áskriftargjald 360,00 krá mánuði innanlands.
I lausasölu 22, 00 kr eintakið
lafur Jóhannesson
forsætisráðherra hefur
nú upplýst á Alþingi, f
svari við fyrirspurn frá
Ellert Schram, að flest
fjarskiptatækjanna, sem
fundust í Kleifarvatni, hafi
verið rússnesk að gerð og
að eitt tækjanna hafi verið
framleitt í VestueEvrópu-
landi og upphaflega keypt
til Sovétríkjanna frá fram-
leiðanda. Fyrir liggur, að
tæki þessi hafa ekki verið
flutt til íslands meðlögleg-
um hætti, jafnframt er
ljóst, að tilraun hefur verið
gerð til þess að breiða yfir
uppruna tækjanna með þvf
aðþurrka út rússneskt let-
ur af þeim.
Tækjafundur þessi vakti
á sínum tíma mikla athygli
og ótal spurningar
vöknuðu i' því sambandi.
Eftir að upplýsingar hafa
komið fram um, að eitt
tækjanna hafi verið keypt
til Sovétríkjanna frá landi
í Vestur-Evrópu, getur
enginn vafi leikið á því
lengur, að fjarskiptatæki
þessi hafa verið flutt til
íslands frá Sovétríkjunum.
Er augljóst, að notkun
þeirra hefur verið með
þeim hætti, að umráða-
menn tækjanna, hverjir
sem þeir hafa verið, hafa
talið, að þau mættu ekki
sjá dagsins ljós, og liggur
þá beint við að ætla, að
tækin hafi verið notuð til
ólöglegrar starfsemi hér á
landi.
Bersýnilegt er, að rfkis-
stjórnin er þeirrar skoðun-
ar, að sendiráð Sovétrfkj-
anna hér á landi eigi hér
nokkurn hlut að máli. Þvf
til staðfestingar er ástæða
til að benda á, að gögn um
málið voru send til utan-
ríkisráðuneytisins til at-
hugunar og dómsmálaráð-
herra sagði á Alþingi í
fyrradag, að ekki væri
unnt að kalla starfsmenn
sendiráða til dómstóla til
að gefa þar skýrslur, vegna
þess að þeir nytu sérstakr-
ar friðhelgi gagnvart slíku.
Þessi ummæli Ólafs Jó-
hannessonar benda ein-
dregið til þess, að ríkis-
stjórnin sé þeirrar skoðun-
ar, að erlent sendiráð eigi
hér hlut að máli, og liggur
þá beint við að ætla, að þar
sé átt við sendiráð Sovét-
ríkjanna á íslandi.
Við íslendingar erum því
óvanir, að eiga við njósna-
starfsemi, sem stunduð er
af erlendum stórveldum
hér á landi. Fyrir allmörg-
um árum kom þó upp slíkt
njósnamál, er sannaðist, að
tveir starfsmenn sovézka
sendiráðsins höfðu gert til-
raun til þess að fá íslend-
ing til njósna í þágu
Sovétríkjanna. Þessum
starfsmönnum sovézka
sendiráðsins var umsvifa-
KLEIFARVATNS-
TÆKIN
laust vfsað úr landi. Nú er
á ný komið upp mál, sem
þannig er lagað, að mjög
sterkar lfkur eru á, aðólög-
leg starfsemi eða njósna-
starfsemi hafi verið stund-
uð af sovézkum borgurum
á íslandi. Hér er um svo
alvarlegt mál að ræða, að
ekki kemur til mála, að
skýrslur um það verði látn-
ar rykfalla eða ganga enda-
laust á milli einstakra
ráðuneyta. Úr því að upp-
runi þessara tækja er f
Sovétríkjunum og upp-
lýsingar um, að tækin hafa
verið keypt frá Vestur-
Evrópu til Sovétríkjanna
liggur beint við að halda
málinu áfram með því að
afla upplýsinga f Sovét-
ríkjunum um það, hvaða
aðili þar í landi hafi keypt
þessi tæki, hvenær þau
hafi verið flutt úr landi
þaðan og með hverjum
hætti. Slíkar upplýsingar
gætu stuðlað að því, að úr
því fengist skorið, hvenær
tækin hefðu komið til
íslands og á hverra vegum
þau hefðu verið notuð hér.
Hér er um alvarlegt
öryggismál að ræða, sem
i'slenzka ríkisstjórnin verð-
ur að taka mjög föstum
tökum, og þess er að
vænta, eftir að málið hefur
komið til umræðu á
Alþingi, aðsvo verði gert.
Þórir S. Guðbergsson,
rithöfundur:
LÍTIÐ
EITT
Stavangri 22. nóv. 1973.
„SKALHOLT" Guðmundar
Kambans var sýnt hér í sjónvarp-
inu í fyrrakvöld og var vel tekið
af flestum þefm, sem ég hef rSett
við. Nokkrar umræður urðu um
efni og innihald leikritsins og
þðtti flestum æði þungt ok það,
sem lagt var á Ragnheiði
Brynjólfsdóttur.
Mér komu ósjálfrátt í hug orð
Péturs úr Postulasögunni, þar
sem lærisveinarnir þráttuðu um
það, hvort heiðingjarnir ættu að
láta umskcrast að sið Móse. Þá
segir Pétur í lok ræðu sinnar:
„Ilvað eruð þér þá nú að freista
Guðs, með því að Ieggja ok á háls
lærisveinanna, er hvorki feður
vorir né vér megnuðum að bera?“
Sumir segja, að mannlegur
máttur h.,fi næstum ótakmarkaða
möguleika t.þ.a. þola hvað sem er,
aðeins ef hann skilur „hvernig"
og „hvers vegna" hann á að þola
það, ef hann sér einhvern tilgang
með því. A lánu leikur þó enginn
vafi. að orð Péturs eiga enn í dag
fullan rétt á sér og I öllum tilfell-
um ber að meta og virða rétt
einstakinganna og mæta þeirn
meðhlýju og skilningi. Þannig er
þaðeinnig, þegar við ræðum um
Gamalt og gott fólk.
Um það hefur mikið verið ritað
og rætt í haust og ber að fagna
því. Það er erfitt fyrir ungt fólk
að setja sig I spor gamla fólksins,
skilja þarfir þess og þrár, lífsvið-
horf þeirra, sem lifað hafa krepp-
ur og tvæi heimsstvrjaldir.þreytu
þess og oft örvænlingu eftir lang-
an og strangan dag fyrir biirn sín
og landið sitt, þegar hvorttveggja
bregst á vissan hátt, þegar hvort-
tveggja bregst á vissan hátt, þeg-
ar það þarf virkilega á að halda.
Mig langar aðeins aðdrepa hér
á tvö mikilvæg atriði í þessu
stutta spjalli t.þ. elns og að und-
irstrika, að við langar ræður og
mikil heit megum við ekki láta
staðar numið.
1) Margt gott hefur veriðgert
og áunnizt í þágu aldraðra á und-
anförnum árum bæði í trygginga-
málum og félagsmálum, og fyrir
þá þætti megum við ekki gleyma
að þakka, þó að verkefnin séu
ótæmandi, sem blasa við.
Hjúkrunarmál gamla fólksins
eru geigvænlegt vandamál. Ilér í
Noregi eru „sjúkradeildarvanda-
mál“ einnig mjög alvarlegt vanda-
mál og opinskár þáttur i sjón-
varpinu í haust um þessi mál kom
mörgu hjartanu til þess að slá
örar — og hugsa um sín eigin
örlög og álag f eilinni. Markviss
herferð var þegar hafin i Osló,
þar sem vandamálin voru hvað
mest, til þess að fá hjiíkrunarkon-
ur og sjúkraliða' til starfa með
öllum hugsanlegum ráðum. En
svo alvarlegt er ástandið þar nú,
að setja varð á stofn sérstaka
símavakt, þar sem heimilislæknar
geta pantað hjúkrunarkonur til
þess að sitja yfir gömlu „sjúkra-
deildarfólki" sem ekki fær pláss á
sjúkra húsum!
Mörg dæmi gæti ég nefnt um
það, hve ástandið er slæmt á
Islandi í þessum málum, en læt að
þessu sinni nægja að segja: Við
verðum að beita öllum brögðum
og allri mannlegri skynsemi,
sem okkur er gefið, til þess að
leysa þessi vandamál.
2)
llafiðgamla fólkið með í ráðum.
Það er nauðsynlegt að byggja
elliheimili, hjúkrunarheimili,
dagheimili og vinna að hvers kon-
ar félagslegri aðstöðu fyrir gamla
fölkið. En við megurn ekki alltaf
taka ákvarðanir fyrir það. LejT-
um því að vera með í ráðum.
Öruggar heimildir sýna hvanæva
úr heiminum, að minna en 10 —
15 % af gömlu fólki ðskar að
dveljast á stofnun. Og þessvegna
ættum við þá að vera að eyða
kröftum og fjármagni í að byggja
niargar og miklar stofnanir, ef
aldraðir æskja þess ekki? Elestir
vilja dveljast eins lengi í eigin
húsakynnum og unnt er. Og ég er
ekki í nokkrum vafa urn, að marg-
ir þeirra, sem nú dveljast á stofn
un gætu verið heima, ef fyrr
hefði verið hugað að vandamálum
þeirra og hægl að létta af þeim
ýmsum áhyggjum eins og erfiðum
hei mi lisverku m, fj árhagsáhyggj-
um o.fl. Og flestir þeir, sem fjall-
að hafa um þessi mál, vita hve
mörgum sinnum ódýrara það er
að fiílk dveljist heinia hjá sér,
jafnvel þó að ýmsu þurfi að kosta
til, en að dveljast á sjúkrahúsi eða
dýrri stofnun.
Við þurfum á sérfræðingum að
halda á öllum sviðum. En jafnvel
þeir geta ekki alltaf vitað, hvað
aldraðír vilja og hvað þeim er fyr-
ir bestu. Það er líka ólýðræðislegt
að taka sífellt ákvarðanir fjrir
aðra. Það veltur á miklu, að aldr-
aðir sem ungir finni og sjái til-
gang með lífinu —- og um leið og
okkur tekst að hjálpa þeim til
þess að sjá hann, hverfur fjöldi
þeirra vandamála, sem við eigum
við að strfða f dag.
Lftiðeitt um tilraunir ineð fóstur
Margt hefur og verið ritað um
fóstureyðingar að undanförnu og
er enn von á þvf, að svo verði um
sinn meðan frumvarp það, sem
lagt hefur verið fram á Alþingi,
er til umræðu.
Þó að öllum sé heimilt að hafa
sínar eigin skoðan.r i þessu máli
og láta þær í Ijós, er ég varla fær
um að rita mikið á þessu sviði.
Mig langar því fyrst og fremst
til að þakka álit það, sem þjóð
kirkjan hefur látið frá sér fara í
þessu máli ogjmér finnst tvímæla-
laust þaðbesta og rökfastasta sem
ég hef lesið um þessi mál. Það
andaði sálfræðilegri, félagslegri
og trúarlegri hlýju úr grein-
inni og minnti njig á fyrrnefnda
ræðu Péturs.
Þess vegna hrökk ég við og varð
bæði reiður og sár, er ég las grein-
ar þær, sem birtust í blaðinu um
tilraunir með fóstur og birtust
undirnafni „vísinda“.
Ég reyni að komast hjá því að
vera stórorður í garð greinarhöf-
undar, en mér varð strax á að
hugsa: hvernig er unnt að birta
slíkt á prenti mitt í umræðum um
svo mikilvægt og oft viðkvæmt
mál? Og hvað mundu sænskir
læknar segja, ef þeir læsu slíka-
grein? Og hvað ísl. starfsbræður
þeirra?
Margt býé f þokunni stendur
þar — og margt gerist á bak við
tjöldin, en lýsingar gi'einarhöf-
undar á ýnisum þáttum þessa
niáls, eru vægast sagt ógeðfelldar,
að ekki sé meira sagt — Ég læt
staðar numið um greinar þessar
og óska þess helst, að þær gleym-
ist og gráfist og grafist djúpt. En
minni heldur á grein þjöðkirkj-
unnar um fóstureyðingar.
Kennarar og félagsráðgjafar.
Margt fólk skilur ekki hvers
vegna kennarinn getur ekki
kennt og haft heinil á barni þess.
Jafnvel þó að viðkomandi nem-
andi læri aldrei heima og láti öll
um illum látum, er mörgurn það
óskiljanleg ráðgáta, að kennari,
sem hefur lært svo mikið og veit
svo mikið um börn, skuli ekki
geta stjórnað þeim, alið þau upp,
kennt þeim, leikið með þeim og
hjálpað þeim í hvers kyns vanda
— í stuttu máli: gert þau að fyrir-
myndarbörnum! (Hvergetur ann-
ars sagt mér, hvernig fyrirmynd-
arbörn eiga að vera?)
Til hvers ætlast menn af kenn-
ara? Oft þetta:
a) hannáaðkenna
b) hann á að hafa stjórn á 30 —
35 börnum og sjá um, að þau læri
öllsem jafnastog best
c) hann áaðala þau upp
d ) hann á að ráða við hvers kyns
vanda, sem kemur upp í bekknum
e) ef vandamálið er fjölskyld-
unnar, á hann helst að fara f
heimsókn og ,,lækna“ fjölskyld-
una.
Ég ætla ekki að verðá margorð-
ur um þessi mál. Þessa kröfur eru
ómannúðlegar og hverjum ein-
staklingi ókleyft að uppfylla.
Kennarastarfið er vissulega mjög
erfitt starf og sanngjarnar kröfur
á að gera til þeirra. Starf þeirra
er allt of lítilsmetið og ætti að
launa miklu betur en gert er.
Ef uppfylla á öll skilyrði, sem að
framan getur, verður annar aðili
að koma inn i spilið og í tillögum
„Grunnskólafrumvarpsins" er
nokkuð rætt um þessi mál.
Nú er það svo, að marga kenn-
ara hef ég hitt, sem hafa næstum
svipaðar hugmyndir um kröfur til
félagsráðgjafa, eins og fólk hefur
urn kennara. Margir álíta og vilja,
að félagsráðgjafi, sem er sér-
menntaður til þess að fara með
vandamál fjölskyldna og gefa góð
ráð, ætti að hafa öll tromp á hend-
inni. En bæði kennari og félags-
ráðgjafi eru i svipaðri aðstöðu,
hvað þetta snertir: Það vantar
peninga til þess að framkvæma
hluti, það vantar sérmenntað
fólk, það vantar stofnanir og
heimili og annað, sem þarf til
þess að leysa ,,allan“ vanda,
(hvenær sem það svo verður).
Á liinu leikur svo enginn vafi,
Framhald á bls. 24.
— um gamalt og gott fólk o. fl.