Morgunblaðið - 10.03.1974, Blaðsíða 26

26 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. MARZ 1974.
Jóhann hjXlmarsson ^STIKUR
ÞJOÐERNI
OG
MENNING
I NYJU Eimreiðarhefti, 2.-3.
tbl. 1973, er i öndvegi viðtal við
Sigurð Líndal, prófessor, sem
nefnist Er hinn þögli meirihluti
á Islandi mesta byltingaraflið?
Viðtalið snýst að mestu um
þjóðernisstefnu. Um þjóðernis
vitund segir Sigurður Lindai
m.a.: ,,Hún felur oftast í sér
viðleimi til að styrkja þjóð
lega einingu, að tryggja
bjóðfrelsi, að varðveita þjóð
leg sérkenni og siðast en
ekki sízt þjóðlegan metnað,
sem einkum er fólginn
í viðleitni þjóðar til að halda
hlut sínum á sem flestum svið-
um gagnvart öðrum þjóðum."
Ennfremur segir Sigurður Lin-
dal: „Ef vel tekst, er sérstakt
þjóðerni vitnisburður um dug
og hæfni þjóðarinnar til að
leggja eitthvað af mörkum.
sjálfri sér og öðrum til nyt-
semdar. Þegar það verður
henni hvatning til að gera enn
betur, fer ekki hjá því, að þjóð-
ernisvitund verði aflgjafi and-
legra og efnalegra framfara. Ef
hins vegar þau viðhorf ráða að
treysta sem mest á aðrar þjóðir,
þiggja hvaðeina af þeim og lúta
í sem flestu forsjá þeirra, hlýt-
ur það að leiða til uppdráttar-
sýki og hnignunar." Sem dæmi
um heillavænleg áhrif þjóð-
ernisstefnu nefnir Sigurður
Líndal uppgang Ísraelsrikis.
Sigurður Lindal deilir á þá
skoðun, að islensk menning
standi svo traustum fótum að
ekkert geti grandað henni.
Hann telur, að á íslandi þurfi
að vera varnir, en vill draga
sem mest úr samskiptum is-
lendinga og varnarliðsins, gera
það sem áhrifaminnst. Kefla-
víkursjónvarpið er honum
þyrnir í augum. Það er að hans
mati tilraun stórþjóðar til að
þröngva menningu sinni upp á
smáþjóð. Múgmenningin stefn-
ir íslenskri menningu í hættu
að dómi Sigurðar Líndals:
„Hér á landi veldur það sér-
stökum vanda, að múgmenning-
in er af erlendum toga spunn-
in," segi r Sigurður. Hann dei lir
á Sjálfstæðisflokkinn sem
„ráfar á eftir hinum skamm-
sýna og andvaralausa borgara
Sigurður Líndal
og þótt vegið sé að undirstöðum
islenzks þjóðfélags, eins og gert
er með hermannasjónvarpinu,
og virðist ekki fá skilið, að það
geti leitt til afdrifaríks klofn-
ings og upplausnar í islensku
þjóðfélagi". Sigurður heldur
því fram að Sjálfstæðisflokkur-
inn aðhyllist yfirborðslega og
staðnaða þjóðernisstefnu. Vafa-
laust eru margir sjálfstæðis-
menn í hópi þeirra „ráðsettu
þjóðfélagsþegna", sem með
andvaraleysi sínu eru að gera
mestu byltingu í allri islands-
sögunni að dómi Sigurðar Lín-
dal. Og þeir munu fá að súpa
seyðið af andvaraleysi sínu hót-
ar Sigurður.
Hér verða ekki nefnd fleiri
dæmi um skoðanir Sigurðar
Líndals. Hann rökstyður yfir-
leitt mál sitt þótt nokkrar
glannalegar fullyrðingar fljóti
með. i heild sinni er viðtalið
þörf hugvekja, sem fólk ætti að
kynna sér, ekki síst þeir, sem
verða fyrir beiskustu skeitun-
um.
Annað eíni, sem athygli vek-
ur i Eimreiðinni að þessu sinni,
er m.a. Bréf til Pimens kirkju-
föður frá Alexander Solsénits
ín. Bréfið sýnir tengsl Solsén-
itsíns við kristna trú, hrein-
skilni hans og hugrekki, sem
hann hefur nú verið gerður
landrækur fyrir.
Eini skáldskapurinn í heftinu
eru fjórar stuttar sögur eða
þættir eftir Matthías Johannes-
sen. Rauða kápan og refurinn
er ismeygileg frásögn með
óvæntum söguþræði. Þessi saga
er að mfnum dómi best heppn-
uð. Sögur Matthiasar, ekki síst
sögurnar frá Þýskalandi sem
birtust fyrir skömmu í Lesbók-
inni, eru í eðli sínu frásagnir,
stundum með ívafi prósaljóðs.
Slík sagnagerð er óvenjuleg
hérlendis og fer þess vegna
auðveldlega fyrir ofán garð og
neðan hjá íslenskum lesendum,
en erlendis, einkum í Þýska-
landi, nýtur hún mikillar hylli.
í Eimreiðinni hefur ekki
verið mikið um skáldskap til
þessa. Aðaláhersla er lögð á
umræðu um menningu og
stjórnmál. Nú eru þrjú hefti
komin út af tímaritinu síðan
þ að breytti um svip. Ritstjóri er
Magnús Gunnarsson. Siðasta
heftið lofar góðu. Það er á
margan hátt athyglisvert.
Stefna ritsins er nokkuð óljós,
en líklegt er, að borgaralegt
frjálslyndi verði ofan á. Von-
andi er það ekki fráleit hug-
mynd, að unnt sé að gefa út að
minnsta kosti eitt borgaralegt
menníngartímarit á íslandi.
Indriði
Hallgrímsson,
bókasafns-
fræðingur:
„Hugmynd mín með þessum
þáttum er að segja í örstuttu máli
frá einstökum afreksmönnum, er
verið hafa brautryðjendur í
ýmsum greinum, og bregða jafn-
framt ljósi yfir ýmis svið sögu
okkar á síðari öldum. Vitaskuld er
frásögnin ærið brotakennd og
stiklaðmjög ástóru, en það er von
min að bókin komi mörgum að
gagni, sem kynnast vilja nokkuð
mönnum og málefnum sögu okk-
ar, án þess að þurfa að leggja í
það mikla vinnu. Einnig má þess
vænta að nemendur í framhalds-.
skólum geti haft af þáttum þess-
um talsverðan stuðning í sam-
bandi við nám sitt í islandssögu."
2. Áreiðanleiki. Höfundur er
cand. mag. (aðalgr. sagnfræði)
frá Oslóarháskóla og hefur ritað
sitthvað um sagnfræðileg efni,
m.a. kennslubók í mannkynssögu
handa framhaldsskólum.
Um heimildanotkun farast höf-
undi þannig orð í formála:
„Bækur þær, sem ég hef eink-
um stuðzt við gagnvart þess-
kveikti löngun eftir frekari fróð-
leik um viðkomandi persónur.
Þessi algjöri skortur á nákvæm-
um tilvísunum til heimilda rýrir
mjög notagildi bókarinnar, eins
og ljóst má vera.
StíU bókarinnar virðíst mér
sléttur og felldur. Þar sem hver
þáttur er yfirleitt ekki lengri en
3—4 bls, eru varla möguleikar á
því, að öll atriði og allar hliðar
varðandi hvern einstakan komi
fram, enda ekki til þess ætlast, en
aðalatriðin komast yfirleitt vel til
skila. Skiljanlega ber þó mest á
afreksverkum þessara sextíu
brautryðjenda og því er tæplega
hægt að segja, að þessir þættir
hafi í alla staði raunsæja mynd af
3. Umfang. Um þetta atriði segir
svo í formála:
„Bók þessi hefur að geyma ævi-
þætti 60 merkra Islendinga. Af
mönnum þessum eru 3 fæddir á
16. öld, 6 á 17. öld, 16 á 18. öld og
35 á 19. öld.“
legt, að meðal þessara sextiu er
ekki talin ein einasta kona, en
sem betur fer höfum við átt okkar
kvenskörunga, t.d. Þóru Melsteð,
Brieti B jarnhéðinsdóttur, Björgu
Caritas Þorláksdóttur og
Laufeyju Valdimarsdóttur.
Eins og áður segir er ekki að
sjá, að bókin hafi neinar upplýs-
ingar fram að færa sem ekki er
einnig að finna i öðrum ritum.
Reyndar þarf aðeins að fara í
þrenn ritsöfn til að finna þætti
um langflesta þessara sextíu
manna. Merkir íslendingar (eldri
og nýr flokkur) hafa að geyma
þætti um þrjátíu og sjö af þessum
sextíu og Saga islendinga inni-
heldurþætti um flesta hina.
Hvað viðke-ur umfangi þáttanna
innbyrðis er ekki annað að sjá en
Hvað viðkemur umfangi þátt-
anna innbyrðis er ekki annað að
sjá en að það séu sjálfu sér
samkvæmt.
w
Islenzkar handbækur 1973
2. grein
byrjunarlesning þeim, sem áður
hafa engan fróðleik fengið um
þessa menn.
5. Form og niðurröðun efnis.
Brautryðjendum er raðað í tíma-
röð eftir fæðingarári hvers og
eins og miðað við tilgang bókar-
innar getur það vel talist eðlileg
niðurskipan. Hins vegar verður
að telja það trassaskap á hæsta
stigi að hafa ekki stafrófsraðað
efnisyfirlit, en það er einnig haft
i tímaröð. Þá verður einnig að
telja það gajla, að ekki eru neinar
stafrófsskrár yfir menn eða staði
sem minnst er á í bókinni. Þessi
skortur á skrám rýrir notagildi
bókarinnar og gerir hana ómeð-
færilegri í notkun en þyrft hefði
að vera.
Prentun er góð og prentvillur
sá ég ekki margar, en a.m.k. eina
nokkuð meinlega þar sem kvæði
Jónasar er nefnt „ísland!
forsælda frón,“...
Band bókarinnar lítur ekki út
2. Jón R. Hjálmarsson
Brautryðjendur.
Sextíu merkir íslend-
ingar á síðari öldum.
Skógum, Suðurlands-
útgáfan, 1973. 251 s.
UM titil bókarinnar, Brautryðj-
endur, má segja, að hann er ekki
ýkja frumlegur þar sem áður hef-
ur komið út bók með sama titli,
útgefin af Vilhjálmi Þ. Gíslasyni,
og inniheldur hún sjálfsævisögur
þeirra Páls Melsteð, Tryggva
Gunnarssonar og Jóns Ölafssonar.
Mér finnst það vera lágmark, að
höfundar láti það vera að nota
þannig titla áður útkominna
bóka.
1. Tilgangur. Um tilgang bókar-
innar segir höfundur í formála:
um frásögnum, eru helztar: Is-
lenzkar æviskrár, islandssaga
Menningarsjóðs, Merkir islend-
ingar, sérstakar ævisögur ein-
stakra manna, formálar útgáfu-
verka og sitthvað fleira.“ Galli er,
að látið hefur verið undir höfuð
leggjast að tilgreina nákvæmlega
allar heimildir, sem notaðar hafa
verið og er því ekki hægt að fjöl-
yrða um áreiðanleik þeirra í heild
sinni, en ekki er svo að sjá, að
leitað hafi verið til frumheimilda
að ráði.
Með það í huga hversu þættirn-
ir eru stuttir og ágripskenndir, er
það mikill galli, að aldrei er vísað
nákvæmlega til frekari heimilda
um þá menn sem um er fjallað
aftan við hvern kafla og einkum
vegnaþess, að efalítið hefur verið
til þess ætlast, að lestur þeirra
Af samanburði við þær heimild-
ir, sem tilgreindar eru í formála
fæ ég ekki séð, að bókin hafi
neinar upplýsingar fram að færa,
sem ekki er einnig þar að finna.
Þar sem bókin nær yfir um
fjögurra alda tímabil og tala
þeirra sem um er fjallað er tak-
mörkuð við sextíu er hægur vandi
að benda á fleiri, sem einnig gætu
fallið undir hugtakið brautryðj-
andi, t.d. Þórð Þorláksson,
Skálholtsbiskup, Stefán Þórarins-
son, amtmann, sr. Arnljót Ólafs-
son, Indriða Einarsson, Einar
Benediktsson og Pál Briem svo
fáir einir séu nefndir. Enda þótt
það hafi ekki verið tilgangur höf-
undar að geta um alla íslendinga,
sem talist gætu brautryðjendur í
sögunni verður að telja það furðu-
4. Hverjum er bókin ætluð? Eins
og sjá má af formála ætlar höf-
undur bókina þeim,... „sem
kynnast vilja nokkuð mönnum og
málefnum sögu okkar, án þess að
þurfa að leggja í það mikla
vinnu.“ Einnig vonar hann, að
nemendur í framhaldsskóium
geti haft stuðning af bókinni i
sambandi við nám sitt i islands-
sögu.
Samkvæmt reynslu minni af
bókasafnsþjónustu við framhalds-
skólanemendur tel ég, að ekki sé
mikið gagn að þáttum þessum, t.d.
við samningu ritgerða. Til þess
eru þeir of ágripskenndir og
betra að vísa strax til heimilda
sem veita fyllri upplýsingar um
viðkomandi menn. Hins vegar
held ég, að bókin geti verið góð
fyrir að þola mikla notkun. Engar
myndir eru í bókinni og hvað
hönnun snertir getur hún ekki
talist aðlaðandi fyrir unglinga,
þ.e. þann aldurshóp, sem hún var
h'klega fyrst og fremst ætluð.
Lokaorð. Samkvæmt framan
sqgðu tel ég aðalkosti bók-
arinnar vera læsilegan stil og hún
hæfir vel sem fyrsta lesningþeim
sem eru að hefja ftóðleikslei t sína
um viðkomandi menn.
Höfuðgallar bókarinnar eru,
samkvæmt áður sögðu, takmarkað
notagildi hennar vegna algjörs
skorts á nákvæmum tilvisunum
til frekarí heimilda um sögu-
persónur. Stafrófsraðað efnisyfir-
lit og nafnaskrár vantar og betur
hefði mér þótt fara á því að
merkiskonur hefðu einnig fengið
aðgang að bókinni.