Morgunblaðið - 19.06.1974, Blaðsíða 12

12 M<£RGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 19. JUNl 1974
Norrœn vefjarlist
Norr»n vefjarlist nefnist sýn-
ing, sem Norræna húsiö gengst
fyrir í tilefni listahátíðar. Vefjar-
list er nýyrði í tungu vorri og mun
eiga að koma I stað myndvefnaðar
sem útlagning alþjóðlega orðsins
„textil“. Orðið lætur vel í munni,
en hins vegar er ég óviss um, að
það spanni allt hugtakið „mynd-
vefnaður" svo sem hann kemur
mér fyrir sjónir í dag, því að þar
er vefurinn ekki jafnan aðal-
atriðið og vefstóllinn þvf síður, en
yfir hið sigilda dúka- og teppa-
form er varla til betra orð. I
nútíma myndvefnað eru ekki
einungis notaðar hinar ólíkustu
tegundir ullarbands heldur einn-
ig „sisal", hrosshár, ýmsar teg-
undir skinna, svo og gerviþræðir
og efni ýmiss konar. Þótt menn
kunni að vera á móti notkun ann-
ars en náttúruefna, eru þetta
staðreyndir, sem ekki er hægt að
loka augum fyrir, jafnframt því
að myndvefnaður einskorðast
ekki lengur við veggflötinn einan
heldur hefur hann einnig tekið á
Vág mynd sjálfstæðs mótunar-
hlutar I þrivíðu rúmtaki.
- Á sýningunni í Norræna húsinu
sjáum við gott dæmi um notkun
gerviefna og upphleypts forms
(,,relief“) í myndum finnsku
listakonunnar Irmu Kukkasjárvi
(f. 1941), sem virðist kafa í til-
raunir með gerviefni nútímans og
þá möguleikum, sem þar eru faJd-
ir. Það er ferskur og svalur létt-
leiki yfir hinum stóru formum
mynda hennar úr trefjaglersþráð-
um og hún mun vafalítið vekja
einna mesta athygli hinna norr-
ænu listakvenna sökum nýstár-
leika verka sinna. Irma hefur
sjálf sagt réttilega i blaðaviðtali,
að myndir hennar séu ekki dæmi-
gerðar fyrir finnskan mynd-
vefnað í dag, en þó eru þær dæmi-
gerðar fyrir ríkjandi frjálslyndi
og tilraunir á þessu sviði 1 heima-
landi hennar. Greinarhöfundur sá
gott dæmi um ferskar, skemmti-
legar og margslungnar tilraunir í
Myndllst
eftir BRAGA
ÁSGEIRSSON
myndvefnaði í safni, sem kennt er
við Amos Andersson i Helsingfors
í fyrrasumar og virtist vefstóllinn
vera einungis eitt atriði í gerð
hans. Verksvið Irmu Kukkasjárvi
er ekki frjáls myndsköpun ein-
göngu heldur hönnun húsgagna-
áklæða fyrir verksmiðjur, og
mætti það vera nokkur ábending
fyrir fslenzkan iðnað að hagnýta
sér í ríkari mæli reynslu og kunn-
áttu íslenzkra kvenna, sem lagt
hafa út á þessa braut og unnið sér
nafn.
Norska listakonan Synnöve
Aurdal (f. 1908) kemur einnig oft
nútímalega fram i vefnaði sínum,
en viðhefur þó sígildari vinnu-
brögð. Teppi hennar „Regn" er
mjög fínlegt og skemmtilegt, en
nýtur sin ekki sem skyldi í upp-
hengíngu. Hið stóra og volduga
teppi „Varme kilder“ er máski
fallegasta teppið á sýningunni og
vinnur á við hverja nýja heim-
sókn á sýninguna. Eru hér við-
höfð sigild vinnubrögð, þar sem
saman fara mikil tæknileg þekk-
ing og næm tilfinning fyrir efni
og litbrigðum.
Danski fulltrúinn Nanna
Hertoft (f 1936) er mjög hefð-
bundin í vinnubrögðum sínum,
hún notar oft gobelín-tækni með
ull og handunnu garni, sem hún
LISTA
HÁTÍÐ
1974
litar sjálf og spinnur. Vefnaður
hennar er mjög vandvirknislega
unninn, lætur lítið yfir sér í
fyrstu, en vinnur sennilega meira
á, er frá líður. Ég varð fyrir mest-
um áhrifum af myndinni „Blátt
teppi með punktalínum“ sökum
dýptar og fegurðar hins bláa litar
og magnaðrar stemmningar.
Sænski fulltrúinn Marie
Adlercreutz (f. 1936) kom mér á
óvart með hinn sérkennilega
vefnað sinn og hina miklu og
tæru efniskennd, er listakonan
speglar ásamt djúpum mannleg-
um kenndum, sem ekki birtast
einungis i vali á myndefni heldur
einnig i lit, áferð og vinnubrögð-
um. Myndvefnað sinn nefnir hún
„sokkastopp" — áferð, þar sem
hún vefur úr heimalituðu ullar-
garni. Ég hef naumast áður orðið
fyrir jafn sterkum áhrifum fyrir
framan pólitískt verk og það, sem
hún hefur gefið nafnið „I augum
hennar er ljós fólksins varðveitt“.
Myndin er ofin eftir fréttamynd
frá Viet Nam, en sú lifræna við-
bót, sem frábært handverk, skýr
og kristalstær útfærsla, ásamt
djúpum mannlegum tilfinningum
ljær þeim, höfðar margfalt meira
til áhorfandans en nokkur augna-
bliksmynd. Hér hefur tíminn yfir-
tekið mynd augnabliksins.
Það er sláandi, hve þessi lát-
lausa einlæga mynd er miklu
áhrifaríkari þjóðfélagslegum
realisma i austurblokkinni og
formúleraðri áróðurslist sam-
kvæmt valdboði að ofan, eða öfga-
fullri og tæknilega gallaðri
áróðurslist vestursins. — Hér
sannast það, að einfaldleikinn og
látleysið snerta við dýpstu og
varanlegustu tilfinningunum.
Islenzku þátttakendurnir eru
jafnmargir hinum norrænu gest-
um, og vekur það nokkra furðu
mína að tækifærið til að kynna
sem mest af norrænum nútíma-
vefnaði skyldi ekki sitja í fyrir-
rúmi, auk þess sem færeyskan
fulltrúa vantar og trúi ég ekki
öðru en að vefjarlist finnist þar
einnig í einhverri mynd. Eitt
teppi eftir hvern íslenzku fulltrú-
anna, sem við gerþekkjum, hefði
verið nóg, eða þá einn fulltrúi
með 4 teppi.
Annars standa hinir íslenzku
fulltrúar sig sómasamlega í
þessum félagsskap, einkum
kemur Ásgerður Búadóttir (f.
1920) vel út með sinn einfalda, en
formsterka vefnað og persónu-
lega svipmót. Barbara Árnason
(f. 1911) virðist jafnan eiga eitt-
hvað nýtt í pokahorninu, og hið
stóra hringlaga teppi hennar
kemur á óvart, einkum er efri
helmingur þess vel mótaður, en
hin hlutlægu form í neðri helm-
ingnum virðast mér full Itæk.
Myndir Vigdísar Kristjánsdóttur
finnst mér ég hafa séð áður og
stinga þær flestar mjög f stúf við
annað á sýningunni. Virðist mér
teppið „Heimþrá“ (nr. 4) falla
þar bezt að. En hér er um vafa-
samt val á myndum þessarar lista-
konu að ræða, þvf að á slíkri sýn-
ingu er ekki aðalatriðið að vera
með heldur að örva og kveikja.
Hildur Hákonardóttir (f. 1938) er
efnileg listakona, sem vakið hefur
athygli á þessu sviði á undanförn-
um árum, og sú, sem líkleg er til
meiri afreka og forvitnilegra.
Hildur geldur þess, að annað
teppi hennar er við hliðina á áður-
nefndu framlagi Maríu Adler-
kreutz og nýtur sín ekki allskostar
þar. Hins vegar má það vera Hildi
lærdómsrfkt að uppgötva til-
gangsleysi þess að tjá sjg nokkr-
um orðum á ritmáli á fleti teppis
síns við hlið verks, sem segir heila
sögu án þess að annað en táknmál
hinnar tæru myndlistar sé að
verki. Teppi Hildar „Eroika —
Erotik“ er líflegra f lit en flest
það, er frá henni hefur komið, en
ástríðuþrungið heildarform fylgir
ekki að öllu leyti styrkleika lit-
anna.
Sem fyrr segir hefði ég óskað
eftir færri myndum gestgjafanna,
en því fleiri mynuum af framúr-
stefnuvefnaði frá hinum Norður-
löndunum, hvort sem hann telst
til háleits handiðnaðar eða
flatneskjulegrar útþynntrar
myndlistar, slfkt er smekksatriði,
en listvefnaður hefur orðið fyrir
miklum áhrifum frá framúr-
stefnulist. Sjálfur sá ég fjöldann
allan af mjög áhugaverðum vefn-
aði á Norðurlöndum á sl. sumri og
sviðið virðist mér full þröngt hér
heima. Vantar nýtt ferskt líf- og
leitandi í íslenzkan myndvefnað
og er þvf hérmeð komið á fram-
færi.
Ekki get ég skilið við þetta efni
án nokkurra víðari hugleiðinga
um myndvefnað almennt. Mynd-
vefnaður er ævaforn listgrein og
eru elztu minjar hans frá því fyrir
tveim árþúsundum fyrir Krists
burð, fundnar f Egyptalandi.
Refillinn mikli frá Bayeux er
elzta varðveitta teppið frá mið-
öldum í Evrópu og snertir að
nokkru fslenzka sögu að því er
talið er. Frá miðri tólftu öld eru
til teppi, sem voru m.a. gerð til
skreytinga i kirkjum i neðra Sax-
landi. Á fjórtándu öld er mynd-
vefnaður hagnýttur í æ ríkara
mæli til heimilisskarts, og við hlið
hins trúarlega myndefnis birtist
nú einnig veraldlegt.
Miðstöðvar framleiðslunnar
verða París og Arras, því nefna
Italir myndvefnað ósjaldan
„arrazzi". Á fimmtándu til
sauðtjándu öld hefur Flæmingja-
land forustuna og þar vefur P.
van Aels hin frægu teppi eftir
frumdráttum Rafaels árin
1516—'19, sem nú eru í
Vatikaninu f Róm. Á 17. öld
stofnaði Lúðvík 14. konunglegu
vefjarlistastofnunina í Paris. Á
19. öld glatar hinn handgerði
vefnaður þýðingu sinni vegna
vélrænni aðferða en maður að
nafni Jaquard fann um aldamótin
1800 upp vél er kennd var við
hann og margfaldaði afköstin og
ýtti hinum dýrari og verðmætari
vefnaði til hliðar um stund. Hlut-
ur tuttugustu aldar hefur þannig
verið að endurvekja hin gömlu
vinnubrögð í margvíslegri mynd
og frjálsara og óbundnara formi,
þar sem höndin og tilfinningin
fyrir efni og formi sitja í öndvegi.
Frá þessum höfuðstöðvum mun
svo listgreinin hafa borizt til
Norðurlanda og má segja, að hún
standi á traustum grunni. Konur
hafa setið við vefstólinn öldum
saman og ofið dúka í klæðnað,
hvers konar nytsama hluti til
heimilisþarfa og svo veggteppi til
skrauts. Vefstóllinn sjálfur er
margslunginn og skemmtileg
smfð og gleymi ég seint miklum
og rammgerðum vefstóli sem ég
sá í litlu safni fornminja í Silki-
borg, en sú smíð er mér minnis-
stæð sem gildur skúlptúr.
Vefjarlist er öðru fremur list-
grein kvenþjóðarinnar, hefur svo
verið og er enn, en þær raddir
hafa komið fram og verða æ
háværari, að nútfma myndvefnað-
ur eigi ekki síður erindi til karla,
því að hér hafi opnazt vítt og
lokkandi svið við breytt viðhorf
jafnt körlum sem konum.
Raunar hafa nokkrir karlmenn
lagt stund á þessa listgrein og
einn kannast ég við, sem náð
hefur heimsfrægð, franski lista-
maðurinn Jean Lurcat (1892 —
1966), og við hann eru vefjar-
listar-biennalarnir í Lausanne í
Sviss kenndir. Heimssýning list-
iðnaðar var eða verður haldin í
Toronto í Kanada á þessu ári og
sendu Finnar úrval myndvefnað-
ar 24 listkvenna þangað auk
annars. Vissulega þarf að vera
sjálfsagt mál, að tslendingar taki
þátt í slíkum sýningum I framtfð-
inni sem fullgildir aðilar og
myndi það verða mikil lyftistöng
fslenzkum listiðnaði og að sjálf-
sögðu almennum iðnaði um leið,
hækka ris hans, því að framúr-
skarandi listiðnaður hlýtur að
hafa bætandi áhrif á almennan
iðnað.
Islendingar þurfa að gefa þess-
um málum meiri gaum, handa-
vinna í skólum, sem að slfkum
atriðum lýtur, er langt á eftir
tímanum að ekki sé sterkara að
orði kveðið og þarf því að takast
til gagngerrar endurskoðunnar og
uppstokkunnar. Við þurfum
stærri og viðameiri sýningu slfkra
hluta hér og ekki aðeins list-
vefnað heldur einnig sýnishorn
þess, sem gert er á þessu sviði í
almennum skólum erlendis til
uppbyggingar skapandi atriða.
Það er ekki nægilegt að stefna
hingað nokkrum listakonum frá
Norðurlöndum og skrafa um fjöl-
breytta sýningu. Slíkur framslátt-
ur er einnig rangur, þvf að svo
mikið er að gerast f myndvefnaði
og hefur verið að gerast undan-
farin ár, að þetta getur einungis
talizt takmörkuð innsýn i nýjar
aðferðir innan myndvefnaðar og
vísa ég hér til ummæla listakon-
unnar í upphafi greinarinnar.
Vera má, að þetta geti talizt fjöl-
breytni á íslenzkan mælikvarða,
en mælistika höfðatölureglunnar
á ekki að eiga hér heima, við
eigum að gera hærri og metnaðar
meiri kröfur en svo í okkar eigin
garð. En fyrir utan þá hnökra,
sem ég hef hér tínt til, er sýningin
mikilsvert framlag til listahátíðar
og ber að þakka Norræna húsinu
fyrir framtakið.